Arama


Avatarı yok
nötrino
Yasaklı
23 Nisan 2013       Mesaj #8
Avatarı yok
Yasaklı
Parsek Nedir?

Işık yılı bize evrenin büyüklüğüyle ilgili fikir veren güzel bir kavram. Fakat bu büyüklüğü ölçmeye kalktığımızda o kadar da kullanışlı olmadığını anlıyoruz. Parsek -yaklaşık 30 trilyon kilometrelik bir uzaklık birimi- evrenin boyutlarını algılayabilmemiz için karşımıza daha uygun bir yol olarak çıkıyor.

Bir yıldıza olan uzaklığı bulabilmek için, gökbilimciler nirengi adındaki metodu kullanıyorlar.Bu yöntemi basit bir şekilde kullanarak bir parmağınızı yüzünüzün önünde tutun, uzaktaki bir şeye odaklanın ve bir gözünüzü kapatın. Şimdi gözlerinizi değiştirin. Gözlerinizi açıp kapatmaya bu şekilde devam ederseniz fark edeceksiniz ki parmağınız sanki ileri geri dans edermiş gibi görünüyor. Elbette, bu bir illüzyon. Parmağınız aslında hareket etmiyor sadece her iki gözünüz de parmağınızı farklı bir açıdan görüyor, bu yüzden de arka plana göre parmağınızın konumunun değiştiğini sanıyorsunuz.Bu olaya Yunancada “değişim” anlamına gelen paralaks deniyor.


parallaxev2

Parsek ölçümü Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesine bağlıdır. Dünya yörüngesindeki bir noktadan diğer noktaya gidince, yakındaki yıldız uzaktaki yıldızlara göre yerini değiştiriyormuş gibi olur. Bu hareketin miktarı yıldızın uzaklığına bağlıdır ( Wikipedia Rasbak.)

Eğer parmağınızın, hareket ettiğini sandığınız bu açıyı ölçerseniz, parmağınızın yüzünüzle olan uzaklığını bulabilirsiniz. Aynı şekilde gökbilimciler de açıları ölçerek yıldızlara olan uzaklığı ölçebiliyor. Tabi ki gökbilimciler gözlerini kapatıp açmak yerine Dünyanın Güneş etrafındaki dönüşünü kullanıyorlar.Örneğin, bir yıldızı Ocak ayında gözlemler ve sonra ona Temmuz ayında tekrar bakarsak, Dünya yörüngesinin yarısını kat etmiş olacaktır. Böylece yıldıza aralarında 300 milyon kilometre olan iki noktadan bakmış oluruz. Eğer yıldız gerçekten yakın ise, hareket etmiş gibi görünecektir. Bu paralaks açısı, Dünya’nın yörünge büyüklüğüyle birleştirilirse gökbilimciler bu yıldıza olan uzaklığı ortaya çıkarabiliyor.

stellarparallaxparsec1

Bahsettiğimiz açılar aşırı küçük olduğu için derece birimi bu ölçüm için pratik bir çözüm olmaktan çıkıyor. Paralaks açıları genellikle açısal saniye cinsinden ölçülüyor. 1 derecede 3.600 açısal saniye bulunuyor. Daha kolay anlaşılabilmesi için şöyle de diyebiliriz: Bir açısal saniye ortalama bir saç telinin 20 metre öteden görülebilen genişliğine eşittir.Ve parsek birimini ölçüm olarak kullanmamıza gelince: bir parsek, paralaks açısı bir açısal saniye olan bir objeye olan uzaklıktır.

İlk olarak 1913 yılında İngiliz Gökbilimci Frank Dyson’ın makalesinde ortaya çıkan terim yerini korumayı bildi. Eğer 1/2 açısal saniye paralaksa sahip bir yıldız görürseniz o 2 parsek’lik bir uzaklığa sahiptir. Bu 1/3 açısal saniye’ye çıkınca uzaklık 3 parsek oluyor ve böylece gidiyor.Kısaca, gökbilimciler parsek’i matematiği kolaylaştırdığı için çok sevdi!

Bir parsek, yaklaşık olarak 30 trilyon kilometre ya da 19 trilyon mile eşit. Bu, üç ışık yılından biraz daha fazla demektir. 1977'de fırlatılan Voyager 1 uzay aracı insan eliyle yapılmış Dünyadan en uzak cisim olma özelliğini taşıyor. Ve bu aracın parsek cinsinden Dünya’ya olan uzaklığı 0,0006 parsek kadar. Güneş'e en yakın yıldız olan kırmızı cüce, Proxima Centauri’nin uzaklığı yalnızca bir parsek’ten biraz fazla. Aslında bu bizim galaksimiz için gayet tipik bir uzaklık- her kübik parsek için bir yıldız- ama bu her nokta için geçerli değil. Küresel kümelerin merkezlerinde, bu yoğunluk 100 yıldızın üstüne çıkabiliyor!


alphabetaandproximacent

Kırmızı daire Proxima Centauri’nin bulunduğu konumu gösteriyor. Bir parsek’in biraz üstündeki uzaklığıyla, bizim Güneşimize en yakın yıldız olan Centaurus takımyıldızının güneyindeki Centaur, büyük olasılıkla sağdaki parlak yıldıza yerçekimiyle bağlı durumda: Alpha Centauri. Diğer parlak yıldız ise Beta Centauri Dünya'dan yaklaşık 100 parseklik (300 ışık yılı) uzaklığa sahip (Wikipedia Skatebiker.)

Galaksimizin merkezi, Sagittarius takımyıldızının yönünde bizden 8.000 parsek uzaklığında bulunuyor. Bizimkine en yakın spiral galaksi olan Andromeda Galaksisi ise yaklaşık olarak 800 kiloparsek ila 1.000 parsek arasında bir uzaklıkta bulunuyor.Daha büyük ölçümlerde, gökbilimciler megaparsek hatta gigaparsek terimlerini kullanıyor. Bu da sırasıyla bir milyon ve bir milyar parsek anlamına geliyor. Bu ölçümler genel olarak büyük oluşumların ölçümlerinde kullanılıyor. Virgo Kümesi, bizim bulunduğumuz grubun binlerce galaksi ötesindeki küme, bizden 16 megaparsek uzakta yer alıyor. Işık hızında yolculuk edebilseydik bile oraya varmamız tam 54 milyon yıl sürerdi.

622pxesom87

Sahip olduğu 1000 galaksiyle Virgo Kümesi Dünya'dan 17 megaparseklik uzakta yer alıyor. Bu yaklaşık 54 milyon ışık yılı ya da 500 trilyon kilometrenin biraz üstü demek. Görüntüdeki karadelikler ise daha yakında olup silinen yıldızlar.

Görünür evrenin -kozmik ufuk- köşesi bizim görüş alanımızın sınırı demek oluyor. Ve bu sınır 14 gigaparsek uzaklıkta bulunuyor. Bu da 46 milyar ışık yılı demek. Evren henüz bu sınırın ötesindeki ışığın bize ulaşmasına yetecek kadar yaşlı değil. Bu yüzden de daha ileride neyin olduğunu bilmiyoruz. Büyük ihtimalle biz oraya ulaşana kadar da bilmeyeceğiz.Voyager 1 ile bu yolun katrilyonda 40’lık (4×10-14) miktarına eriştik!


Kaynak: EarthSky (02 Ocak 2013)