. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATALIM!..

. Değerli Adıgeler,

1. “Slav Yazısı’nın Adıgece’ye uygun yazı olduğu” söyleminin artık
inandırıcılığı kalmamıştır. O söylemin doğru olmadığını; politik ve
ideolojik mülâhazaların dışında tam bilimsel olarak kanıtlayalım:
. Adıgece’nin ünsüz sayısı çok olup, Slav dillerinden farklı olarak,
ünsüz harfi çok olan heceyle oluşan kelimeleri ve onların kullanım
yoğunlukları fazladır. Slav Yazısı’nın dik çizgili biçimdeki harflerinin
sayısı çoktur. Bu harfler, çok ünsüz harfli heceyle oluşan kelimelerin
yazılarını metin (tekst) içerisinde yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirememektedirler. Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece metin
(tekst) içerisinde; çok ünsüz harfli hecesi olan kelimelerin harflerinin
seçilmeleri, seslerinin anlaşılmaları ve bunların anlamlarının okuma
süresince zihinde tutulması çok zor olmaktadır. Başka bir ifade ile
söylemek gerekirse, bu yazının imlâsı Adıgece’ye ağır gelmektedir.
Slav Yazısı; Adıgece’de, insanın algılama ve ruhsal yapısına uygun
bir yazı oluşturamadığı için, Slav Yazısı ile yazılmış Adıgece yazıların
okunmaları zevkli değil, tam aksine sıkıcı ve sıkıntılı olmakta, insanı
Adıgece ile yazı yazmaktan ve Adıgece’yi kullanarak çalışmaktan
uzaklaştırmaktadır. Bundan dolayı Kafkasya’da Adıgece’yi bilenler
gittikçe azalmaktadır.
. Yeterinden çok daha uzun bir zaman olan 80 yıllık uyguluma, Slav
Yazısı’nın Adıgece’ye uymadığını göstermiştir. Buna rağmen Slav
Yazısı’nın kullanılmasına devam edilmesi için ısrar edilmesi, yasak
getirilmesi, çok haksız bir durumdur. Eğer Adıgece bilenleri gittikçe
azaltmasaydı haklı bir tarafı olabilirdi. Ama Rus Yönetimleri; zulüme
ve kültürel jenoside devam etmek istiyorlarsa, bu, onların bileceği
bir husustur. Biz; insanlar arasında antipatiyi arttıran değil, saygı ve
sevgiyi arttıran ilişkilerin çoğalmasından ve bunun için tam adaletli
olan kararların alınmasından yanayız. Elbet bir gün adaleti gerekli
gören yönetimler de olacaktır. Ancak adaletli kararlara ulaşmak için
geçecek olan zaman, bütün insanların zararıdır.
. Evet maalesef ki, teknik olarak Slav Yazısı Adıgece’ye uygun
olamamaktadır. Bu sebeple 80 yıldır Adıgece’yi nefes aldırmadan
boğmaktadır. Artık Adıgece’yi öldürmek üzeredir. Çok aleni olan
o durumu, Adıgeler artık gecikmeden muhakkak görebilmeliyiz.
2. Adıgece’nin ölmesi demek, Adıge Kültürü’nün de ölmesi demektir.
Adıge Kültürü, Dünya'ya güzellik katan bir kültürdür. Adıge Kültürü’nü
oluşturan Adıgece ölmese daha iyi olur, diye düşünüyorum.
3. Size, Adıge Yazısı’nı (Adighe Txik’er’i) açıklayan yazıları ilişikte
sunuyorum.
4. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından bir
yüzyıldan çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan, dilbilimin
bütün bilimsel kriterlerine uygun olan, Adıgece’nin yazılarını yeterli
olarak “okunuşlu ve kullanışlı” duruma getiren, Adıgece’nin ne kadar
güzel olduğunu gösterebilen ve alternatifsiz olan tek yazı sistemidir.
5. Adıgece’nin yaşayabilmesi için; Adıgeler, gecikmeden toplumca
Adıge Yazısı’nı kullanmaya başlamamız gerekmektedir. Onu çabuk
bir şekilde Adıgelere öğretebilmemiz için, para ve pul gerektirmeyen
çok kolay bir işi toplumca yapmamız gerekmektedir. Önerim olan o
kolay iş şudur:
. İlişikteki yazılarda açıklanmış olan “Adıge Yazısı”nı; tanıdığımız
tüm Adıgeler’e ulaştırıp onlara tanıtalım ve öğretelim. Gençlerimize,
şarkı ve şiirlerini “Adıge Yazısı” ile yazmalarını önerelim. “Adıge
Yazısı”nı hiç gecikmeden çocuklarımıza öğretelim.
6. O kutsal işimizi, beraberce en çabuk şekilde gerçekleştirmemiz
gerektiği hususunda, bütün Adıgeler’e ricada bulunuyorum!
7. Adıgece’nin yaşamasını sahiden istiyorsak; o kolay işimizi bir
an evvel toplumca yapmamız gerekmektedir. Onu müteakiben de
çok çabuk bir şekilde Adıge Kültürü’nü, “Adıge Yazısı” ile Adıgece
yazarak onları da Adıgeler’e ulaştırmamız gerekmektedir.
8. Adıge Yazısı üzerinde kimseyle hiçbir polemiğe girmeden onu
hemen kullanmaya başlamamız; güzel biçimlerde, doğru olarak ve
üzerinde özenerek kullanmamız gerekmektedir…
9. Adıgece’yi geliştirerek yaşatmalıyız. Gerçek Adıge Ruhu olan
Adıgeler! Sizleri çağırıyorum!

. ADIGECE ÖLMESİN!..
. GELİNİZ!
. ADIGECE’Yİ GELİŞTİREREK YAŞATALIM!..

. Yılmaz ÖZCAN
. 30.03.2014
. K.Maraş – Turkey
EKLER:
1. Adighe Txik’er
2. Adıge Yazısı
3. The Writing Circassian

NOT: “Adıge Yazısı’nı açıklayan yazılar” e-mail adresine gönderilir.


. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DIVQHAQHAPSEW!..

. Adighe Lhap’exe,

1. “Slav Txik’er Adighebzem yeg’u g’axhuiw” jizi-axem, zyk’ pejiw
ja-ar-am. Ha psalher, habi hatk’e dy f’ech xhuin xueey-am. Slav
Txik’er Adighebzem zerideemig’uir, mibdeejim g'ichit-uatew mys
g’idoqhalhaqhuir:
. Adighebzem, neqhuec’ bzexem xuemidew maq de-u kued yi-as.
Slav bzexemy xuemidew, maq de-u h’arf kued zixet maqilh zy-a
psalhexemre hapxuede psalhexem ya zeeh’aniqhaxemre yikueds.
Zadew yitxhaa form zy-a h’arfxer zykued Slav Txik’em; maq de-u
h’arf kued zixet maqilh zy-a psalhexemre hapxuede psalhexem
ya zeeh’aniqhaxemre zykued Adighebzem yi txiqhaxer, yiryquiw
“yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’yqhaxhuif-am. Yi txiqhaxer
yiryquiw “yegeqhuaf’ere zeeh’aqhuaf’ere” g’azimiqhaxhu txik’e
systemimk’e txa “txik’e qhuazemre grameerimre psalhalhemre;”
Adighebzer, yiryquiw “zeeh’aqhuaf’e” g’aaqhaxhuif-am. Yiryquiw
zeeh’aqhuaf’e g’amixhua Adighebzer; zeeh’anir, xeqhaxhuenir,
qhapsewinir guiqhu mexhuir. Habi chh’ak’e Slav Txik’er; Slav
bzexem zareeg’uxem xuedew Adighebzemy yeg’u g’axhu-am,
Slav Txik’em, qha 80 lhandere dy Adighebzer yimiqhabawew
yeeth’aler. Har yigyi Adighebzer yiqhal’enim nesas. Naxuew
witikuim yit ha g'axhug’aac’er, dimiguivew tlhaqhuifin xueeys.
2. Adighebzer l’eme, habi g’yqhaxhua Adighe Kuilturiry l’a xhuinus.
Adighe Kuilturir, Duneeyim daxaqha g'ixezilhh'a zi kuilturs. Adighe
Kuilturir g’aziqhaxhua Adighebzer mil'eme nexhif' xhuinuw, solhiter.
3. “Adighe Txik’er” g’azi-uate txiqhaxer, nipic’awe nifxuizoqhah’ir.
4. “Adighe Txik’er;” Adighe Bzec’eniqhalejhxem yilhesychem c’yqhu
zeman pc’onde zek’elhh’awijhiw zedelajhexew zeqhuisew witikuim
g’iraqhah’aawe, Adighebzem yi txiqhaxer yiryquiw “yegeqhuaf’ere
zeeh’aqhuaf’ere” g’aziqhaxhuif, Adighebzer sit xuedyziw zeridaxer
g’aziqhalhaqhuif, alternatyfince txik’e system zaques.
5. Adighebzer psewifin chh’ak’e; Adighexem xamexem, ziguerxem
g’aak’elhitmig’uih’iw, haxem zadmiqhaqhaguivew, zerijilew “Adighe
Txik’er” zeeth’awe dixueejhen xueey g’oxhuir. “Adighe Txik’er” dy
Adighexem c’exiw yadqhats’ixuiw yadqhac’efin chh’ak’e, zyk’ parere
pulire xueey g’azimiqhaxhu zi uexuiqhue tincir zerijilew tc’en xueey
g’oxhuir. Adighexem tekylyf nifxuesc’ ha uexuiqhue tincir miras:
. Nipic’a txiqhaxem g’ichi-ueta “Adighe Txik’er;” tts’ixu Adighexem
psomy yalhedqha-asiw yadivqhaqhaac’e. Adighe c’aleqhualexem;
ya wisexer, ya weredxer, ya ci-yrxer, dy Adighe Txik’emk’e yatxin
zerixueeyir tekylyf yaxuidevqhac’. Zyk’ dimiguivew “Adighe Txik’er”
dy ts’ig’uxemy yadivqhaqhaac’e.
6. Ha dy uexuiqhue lhap’er, zerijilew zec’iqhuiw, c’exiw dqhazec’en
zerixueeyimk’e, Adighexem psomy sinivolhe-uir!
7. Adighebzer zeripsewinim pejiw dixueeyiwe chitime, ha uexuiqhue
tincir zerijilew c’ex didew tc’en xueey g’oxhuir. Habi k’elhig’uewe
dip’ac’ewe Adighe Kuilturir Adighe Txik’emk’e Adighebzew ttxijiw
haxery Adighexem yaxuinedqhasin xueey g’oxhuir.
8. Adighe Txik’em yi c’i-uim zyk’ zimy polemiky cheedmiqhac’iw, zi
maxue yape gyic’e c’eddzew har zeeth’awe dixueejhen; zaxuew,
yeg’uire-yechh’iw, yi c’i-uim ditee-azezih’iw zeth’an xueey g'oxhuir…
9. Adighebzer xedqhaaxhuew dimiqhapsewime, Qiyametir g'asixu
pchil’iniqhar diwixinu-am. Adighepse pej zy-aj Adighexe! Sinivoge!

. ADIGHEBZER YIREEMIL'E!..
. FIG’AAG’UE!
. ADIGHEBZER XEDQHAAXHUEW DIVQHAQHAPSEW!..

. YEMUZ Yilmez
. 30.03.2014
. K.Maraş - Turkey
PIC’AXER:
1. Adighe Txik’er
2. Adıge Yazısı
3. The Writing Circassian

NOT: “Adighe Txik’er g’azi-uate txiqhaxer” e-mail adresim nidoqhah’ir.


. ADIGE YAZISI’NIN YERİ

. Toplumların kullandıkları yazı sistemleri; bulunduğumuz hız
çağında, hız kriteri esasına göre oluşmuş olan iki kategoriden
birinde yer almaktadırlar. Bu yazı kategorileri şunlardır:
. 1. Sadece standart latin harflerini kullanan yazı sistemleri.
. 2. Özel harf de bulunduran yazı sistemleri.
. Bunlardan ilk gruba giren yazı sistemleri, birinci lig yazıları
olup teknik gelişmelerin tüm olanaklarından yararlanırlar. Çünkü
bu yazılar, tüm programlara ve yeni gelişmelere uyumludurlar ve
işlemlerde hızı azaltmazlar.
. İkinci gruba giren yazı sistemleri; alt liglerde yer alırlar ve
kullanılan özel harfleri destekleyen programlardan yararlanırlar.
Ama yeni teknik gelişmelere aynı anda uyumlu olamazlar, bunun
için aracı programlara gereksinim duyarlar. Bu durum; donanımın
ve personelin birim zamandaki verimini ve hızını azaltır. Ayrıca her
font özel harfleri desteklemez. Almanlar bu durumdan kurtulmak
için; yakın bir geçmişte, yüzlerce sene kullandıkları ve büyük B
harfinin aşağıya doğru kuyruklu bir biçiminde olan özel harfi terk
ederek onun ses değeri olan iki “SS” harflerini kullanmaya karar
verip uygulamaya hemen koymuşlardır. Başka bir ifade ile “harf
tasarrufu” prensibini ( !?. ) bozmuşlardır. Böylece yazıları birinci
lige uyumlu duruma geçmiştir.
. Adıge Yazısı (Adighe Txik’er); Adıge Dilbilimcileri tarafından
bir yüzyıldan daha çok bir zaman içerisinde ortaya çıkarılmış olan
(başka bir ifade ile tarihsel derinliği olan), dilbilimin tüm bilimsel
kriterlerine uyan, Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu
ve kullanışlı” duruma getirebilen, onun güzelliğini gösterebilen ve
birinci lig koşullarına tam uygun olan bir yazı sistemidir.
. Adıge Yazısı’nın kuruluş biçimi; onun, yukarıda sözü edilen
özellikleri noksansız olarak taşıdığını göstermektedir. Bunu tam
kanıtlamak için, Adıge Yazısı’nın kuruluşunu kısaca özetleyelim:
. 1. Adıge Yazısı’nda “ c ” harfi, Türkçe’nin “ ş ” harfinin sesi
değerindedir. “ c ” harfinin Türkçe’deki ses değeri, yalnız Türçe’ye
özgüdür. Dillerin yazı sistemlerinde birkaç harf; kullanıldığı dile
uygun olarak o dile özgü olan ses değerleri taşıyabilmektedirler.
“ c ” harfinin Adıgece’deki ses değeri; bu dile uygun düşmekte
ve “ ş ” sesinin Adıgece’deki farklı türevlerinin Adıgeceye uygun
olarak okunuşlu biçimlerde yazılmalarına olanak sağlamaktadır.
. 2. Adıge Yazısı’nda “ i “ harfi, Türkçe’nin “kalın ı” harfinin sesi
değerindedir. Batılılar, Türkçe ve Doğu Avrupa dillerinin “ kalın ı ”
seslerini aynı şekilde yazmaktadırlar. İnternette de durum öyledir.
. 3. Adıge Yazısı’nda “ x ” harfi; Grekçe’de olduğu gibi “ ince k ”
sesi ile “ h ” sesinin birleşimi olan bir ses değerindedir.
. 4. Yukarıda ses değerleri belirtilen “ c, i, x ” harflerinin dışında
kalan 23 latin harfinin Adıgece’deki ses değerleri, Latince’de ve
Türkçe’de olduğu gibidir.
. 5. Adıge Yazısı’nda birleşik harflerin oluşum kombinasyonları,
hem Batı yazı normlarına ve hem de Adıgece’nin tüm özelliklerine
uygundurlar.
. Yukarıdaki açıklamalardan tam olarak görüldüğü üzere, Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), aşağıdaki genel özellikleri taşımaktadır:
. a. Oluşumunun tarihsel derinliği ve doğallığı vardır.
. b. Kuruluşu Batı normlarına tam uygundur.
. c. Türkçe’nin ve latin yazısı kullanan diğer dillerin yazıları ile
barışıktır.
. d. Adıgece’nin özelliklerinin bütün gereklerini sağlamaktadır.
. e. Adıgece’nin yazılarını yeterli olarak “okunuşlu ve kullanışlı”
duruma getirebilmektedir.
. f. Birinci kategori yazı sistemlerinin özelliklerine tam sahiptir.
. Yukarıdaki özellikleri ve daha başka özellikleri taşıyan Adıge
Yazısı (Adighe Txik’er), Adıgece için alternatifsiz ve milli olan tek
yazı sistemidir. Adıge Toplumu’nca bir an önce harekete geçilerek
yoğun bir biçimde kullanılması gerekmektedir.

. Yılmaz Özcan
. 30.03.2014
. K.Maraş - Turkey


YE-A DIXUEEVQHAAJHE!..

Yiryquin-a dizeraqhaqapts’ar?!.
Yiryquin-a dizerak’elhig’uih’aar?!.
Yiryquin-a dizeraqhah’awleeyar?!.
Yiryquin-a dizeraqhaguivar?!.

G’itpoplher dy hanebzer.
“Sy binxe! Fy axer g’isxuefcyy!” g’idjee-ar.
Divqhawbid yi ar, yi pl’er, mil’e gyic’e har.
Yi nem ne, yi napem nape chidivqhaaxue!

Divqhaqhaqaabze yi wi-aaqhaxer,
Xhuichxhue chidivqhaaxue, haxem.
Deede-uen quideey yiryquin-am, habi.
Apl’e xuedivqhac’, deevqhapsalhe!

“Dig’ag’uas dy psew dy hanebze daxe,
Dy qhaac’exer wettiniw we!” jeedivqha-a.
Dqhaxhuijiniw har, g’adqhategyijiniw,
Ye-a dixueevqhaajhe!..

. YEMUZ Yilmez
. 06.03.2014
. K.Maraş - Turkey