Gazzali'de Metafizik Bilginin İmkanı Açısından Rüya
Tabiatı icabı bilmek isteyen insanın kendisine ve çevresindeki varlıklara ilişkin soruları, bir başka ifadeyle sorgulamaları vardır. Esasında insanın temel soruları da metafiziğe dairdir. İnsanın metafiziğe dair sorularının bir cevabı var mıdır? Bir başka ifadeyle metafizik bilginin imkânından söz edebilir miyiz? Böyle bir imkan söz konusu ise bunun için hangi araçlar kullanılabilir? Rüya metafizik bilgiye ulaşma konusunda bir araç olabilir mi? Bunun gibi pek çok soru düşünce tarihinde birçok düşünür tarafından dile getirilmiştir. Rüya konusu felsefe tarihinde özellikle de Müslüman filozoflar tarafından bir problem olarak tartışılmıştır.
Bu anlamda Müslüman filozofların özgün rüya teorileri ortaya koydukları görülmektedir. Rüyaya ilişkin özgün açıklama modeli ortaya koyanlardan birisi de Gazzali’dir. Farabi ve İbn Sina gibi Müslüman filozofların geliştirdikleri felsefe sistemlerine, özellikle de metafizik anlayışlarına köklü eleştiriler getirmiş olan Müslüman bir entelektüel olarak Gazzali, İslam düşüncesinde farklı bir metafizik anlayış geliştirmiştir. Bu çerçevede Gazzali, rüyayı hem metodik şüphesinin bir aracı olarak; hem de metafizik bilginin imkanına ilişkin bir argüman olarak ortaya koymuştur.
Varlığın görünen (alem-i mülk/alem-i şehâdet) ve görünmeyen (alem-i melekût/alem- i gayb) kısımlarından söz eden Gazzali’ye göre rüya ile metafizik hakikatlere ulaşmak mümkündür. Gazzali, böylesine bir imkânı sadece peygamberlerin vahiy almasıyla sınırlandırmamaktadır. Rüyaları doğru (sadık) ve aldatıcı (kazip) rüyalar şeklinde iki kısma ayıran Gazzali’ye göre, peygamberlerin dışındaki insanlar için de doğru rüyalar, bir başka ifadeyle metafizik hakikatleri içeren rüyalar söz konusu olabilmektedir. Böylesi rüyalar için kişinin ahlaki yetkinliğini gerçekleştirmiş olması gerekmektedir.
Kaynak: Makaleoku
