Midilli (ada)
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Midilli adası, Ege Denizi'nin kuzeydoğusunda bulunan, dağlık bir Yunan adası. Yunanistan'ın ana karasından çok Türkiye'nin Ayvalık ilçesine yakın olan ada, Girit ve Eğriboz'dan sonra Yunanistan'ın en büyük üçüncü adasıdır.Başkenti Mytilene'dir. Ünlü Yunan şairleri Alcaeus ve Sappho'nun memleketidir. Eşcinsel kadın şair Sappho'ya atfen, Lésvoslu anlamına gelen lezbiyen sözcüğü 1800'lü yıllardan itibaren kadın eşcinsel anlamında kullanılır olmuştur. 1467 yılında Barbaros Hayrettin Paşa bu adada doğmuştur.

Adlandırma
Lesbos/Lesvos: Bu ismin kaynağı "ormanlık" kelimesi olabilir.

Midilli: Midilli adı, adanın merkezi olan Midilli'den (Rumca: Mytilíni) türetilmiştir.

Zümrüt Ada: Adanın diğer yarı kurak Ege adalarının aksine yoğun ormanlık oluşu nedeniyle, adaya zümrüt yakıştırması yapılmıştır. Ada için "zümrüt ada" benzetmesi yapılır. Avrupalı seyyahlar adanın yeşil örtüsünü şu şekilde anlatıyor;
Şimdiye kadar Doğu'da gördüğüm yerler içinde Midilli kıyıları kadar göze hoş gelenbir yer olmadığını söyleyebilirim. Çam ve meşe ağaçları dorukları taçlandırmakta. Denize kadar dağ yamaçları zeytin ormanlarıyla örtülü, bir karış kara toprak gözükmüyor. Her taraf yemyeşil çimlik çimenlik, bağlar ve portakal bahçeleriyle kaplı. Ağaçların arasından seçilen aşı boyalı evler çok bakımlı, köyler çok güzel. Ve bu yeşillik yakıcı yaz mevsimi süresince kalıyor.

Coğrafya
Ada, 2 büyük körfez; Yera (Geras) ve Kalonya (Kallonis) körfezleri ile çok sayıda koylara ve burunlara sahiptir. Adanın en önemli ovaları Kalonya (Kalloni), Ippion, Perama ve Herse (Eressos) ovalarıdır. En yüksek dağlar ise Olymbos, Lepetimnos ve Psilokoudouno dağlarıdır. Ada zeytin ağacı yönünden zengin olması ile birlikte çam, köknar, çınar, kestane, kayın ağaçları ile de bezenmiştir. Adanın batı kesimi çorak, doğu kesimi ise zeytinlik ve çamlıktır.

Ekonomisi
Yerel ekonomi tarıma, özellikle zeytinyağı üretimine bağlı olup, aynı zamanda hayvancılığa ve balıkçılığa da dayanmaktadır. Ovalarda tahıl, turunçgil, zeytin ağacı ve tütün ekimi yapılır. Adadaki 13 milyon zeytin ağacından yılda 50 bin ton dolayında zeytinyağı çıkarılmaktadır. Türkiye’deki toplam üretim ise 350 bin tonu geçmiştir.
Suyunun güzelliğinden dolayı Yunanistan’ın en önemli uzo üretim merkezi olan ada nüfusunun belli bir kesimi de turizm ile ilgilenmektedir. Yunanistan'ın Alaçatı'sı olarak da bilinen Molova'ya her yıl binlerce turist gelmektedir.
Adanın tek havaalanı Midilli merkezinin 8 km güneydoğusunda yer alır. Atina'dan günde 5 kez, Selanik'ten günde 1 kez ve Limni'den de haftada birkaç kez sefer yapılmaktadır.
Pire, Kavala ve Sakız adasından haftada birkaç kez düzenli arabalı feribot seferleri yapılmaktadır. Selanik, Rodos, Rafina, Limni, Volos, Sisam, Dedeağaç ve Eğriboz'un kuzeydoğusundaki Kymi kasabasından da yine haftanın belirli günleri deniz yolu ile ulaşılabilmektedir.
Türkiye'nin Ayvalık, Dikili ve Akçay merkezleri ile de yaz aylarında düzenli feribot seferleri yapılmaktadır. Ayvalık'tan her gün saat 18.00'de, Foça 'dan pazartesi-çarşamba-Cuma-Pazar saat 18.00'de-cumartesi saat 11.00'de olmak üzere haftada 5 gün, Dikili'den haftada 1 kez feribot kalkmaktadır. Altınoluk ile de feribot seferlerinin başlatılması için çalışmalar yapılmaktadır.
Midilli adasının 13 belediyesi vardır. Limni ve Bozbaba adaları ile beraber 2 154 km² yüzölçümlü ve 115 000 nüfuslu Lesvos yönetim birimini oluşturur. Sakız, Sisam ve Ahikerya adalari ile birlikte Saruhan adaları (Doğu Sporatlar) grubuna girer.

Tarihi
Tarih öncesi dönemden beri önemli olan ve Karadeniz yolu üzerinde bulunan ada halkı erken bir tarihte Trakya ve Troas'ta sömürgeler kurdu ve adalı tacirler Naukratis'e dek gitti. Birkaç rakip site (Antissa, Eresos, Pyrrha, Methymna ve Midilli) arasında paylaşıldı; Midilli, nüfuzunu Methymna dışında öbürlerine kabul ettirdi. Arkaik dönemde aristokrasinin çeşitli kesimleri arasında şiddetli siyasal çatışmalar meydana geldi. Terpandros, Arion, Alkaios gibi şairlerin ve Theophrastos, Hellanikos gibi filozofların yetiştiği Midilli'de düşün yaşamı canlıydı. Kültür sadece erkeklerin tekelinde değildi (örneğin, rahibe Sappho burada bir genç kızlar okulu kurmuştu). Adanın siyasal tarihi İyonya'nınkiyle içiçedir. Persler'e boyun eğen Midillililer sonra ayaklandılar ve Delos Konfederasyonu'na katıldılar. İ.Ö. 428'de Midilli, Atina egemenliğine karşı ayaklandı. Adada yaşayan herkesi öldürmeyi tasarlayan Atinalılar, sonra Midilli'ye bir klerukhia göndermekle yetindiler.
Daha sonra İskender İmparatorluğu'nun, Mısır'daki Ptolemaios hanedanının, Roma İmparatorluğu'nun sınırları içinde kalan Midilli, Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesi üzerine Bizans'ın payına düştü. İstanbul'u Latinler'in işgâlinden sonra bir süre Venedikliler'in elinde kaldı. İmparator Yuannes, adayı 1355'te kız kardeşi ile evlenen Cenevizli Françesko Gattulisyo'ya verdi.

Osmanlı zamanında Midilli
1462'de Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı topraklarına katıldı ve Kaptanpaşa eyaletine bağlı bir sancak olarak yönetildi. 19.yy'ın ortalarında adadaki Türk nüfusu, toplam ada nüfusunun %16'sına kadar çıkmıştı.

• Midilli sancağı içindeki yönetim birimleri

Midilli Şehri, Yere (Bere) Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Ayasu Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Mande Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Herse Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Kalonya Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Polihnit Nahiyesi (Midilli’ye bağlı), Pilimar/Pilmar Kazası, Molova Kazası, Yunda Kazası (Ayvalık'a bağlı şimdiki Alibey / Cunda adası).

Balkan Savaşları ve Midilli
Balkan Savaşı sırasında da Yunanlılar'ın bir kurşun dahi atmadan işgâl ettiği (Ocak 1913) ada, Londra Antlaşması (30 Mayıs 1913) ile Yunanistan'a bırakıldı. 1922 yılında yapılan mübadelede adadaki Türk nüfus Anadolu'daki Rum nüfus ile yer değiştirdi.

Yakın zaman
Ada II. Dünya Savaşı'nda 4 Mayıs 1941 de Hitler tarafından işgal edilmiştir. İşgal yıllarında ada halkının birçoğu Türkiye'ye kaçmıştır.

Midilli'nin Arkeolojisi
Bu denli zengin bir tarihe karşın, Midilli tiyatrosu, bir Roma su kemeri, Menandros'un güldürülerini tasvir eden mozaikler ve özellikle 1373'te kurulan bir Ceneviz kalesi dışında Midilli, arkeolojik kalıntılar bakımından pek ilgi çekici değildir.

Ulaşım
Adaya Yunanistan'dan ulaşmak için deniz ve hava yolu kullanılmaktadır. Günde beş kez Atina'dan ve günde bir kez Selanik'ten uçak kalkmaktadır. Ayrıca haftada iki kez Sakız(Chios) ve Limni (Limnos) adalarından sefer bulunmaktadır. Adanın en yakınında Türkiye'nin Ege kıyıları bulunmaktadır ve adaya Ayvalık, Foça ve Dikili'den feribot seferleri yapılmaktadır. Adadaki karayolu ulaşım ağı özellikle başkent Midilli çevresinde gelişmiştir.