ÜLKEMİZDE CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİ
MsXLabs.org
Genel Durum
- Ülkemizin her bölgesinde ceviz ağaçları doğal olarak yetişebilmektedir. – Soğuk kuzey rüzgarlarından korunmuş vadilerde ve bu vadilere açılan dere yamaçlarında ceviz ormanlarına rastlamak mümkündür. – Zengin ceviz ağacı populasyonları içinde yöre isimleri ile tanınan çok sayıda tipler meydana gelmiştir. Şebin, Niksar, Kemah, Erzincan, Göynük, Adilcevaz, Bitlis, Hekimhan, Kahramanmaraş Bahri (koz), Ermenek, Kaman cevizi bu örneklerden bazılarıdır.
Cevizin İklim ve Toprak İstekleri
- Ceviz ağacının en önemli niteliklerinden birisi, değişik toprak ve iklimlere kolayca uyum sağlamasıdır.
- Ceviz ağacının yetiştirilmesi uzun zamana bağlı olmakla beraber, 400-1800 saat soğuklama ihtiyacıyla dünya üzerinde en çok yayılan meyve türlerinden birisidir.
- Ceviz deniz seviyesinden 1700 m. yükseklikteki alanlara kadar yayılış gösterir.
- Mutedil iklim meyve türlerinden olan ceviz, hem yüksek ve hem de düşük sıcaklığa karşı hassastır.
- Aşırı yaz sıcaklarında yeşil kabukta, yapraklarda yanmalar ve meyvelerde büzülmeler olmaktadır. Bu zararlanma -36 °C’de başlamakta, -43 °C’de çok şiddetlenmektedir.
- Geç sonbahara kadar gelişmesi devam eden genç ceviz ağaçlarının uç sürgünleri iyice olgunlaşmamış ise -10 °C’de zarar görmektedir.
- Sonbaharın erken donlarında -9 °C ile -12 °C’de odunlaşmamış sürgünler zararlanır. Geç ilkbahar donları; tomurcukların kabarma zamanında daha fazla zarar yapar. Tomurcuklar kapalı olduğu dönemde -3°C’ye, tam çiçeklenme döneminde -1°C’ye kadar dayanabilir. Çiçek döneminde soğuktan zararlanma daha sık görülür.
Toprak İsteği
- Ceviz ağaçları toprak bakımından seçici olmamakla beraber, taban suyu seviyesi 2.5-3.0 metreden yukarı olmayan, fazla su tutmayan, gevşek, süzek alüvyonlu topraklarda daha iyi gelişir.
- Su tutan killi topraklarda ve durgun sulu yerlerde gelişemez. Ceviz ağacının gelişmesi ilkbahardan başlayarak meyvenin olgunlaşıp yere düşeceği zamana kadar devam eder.
- Ceviz kökleri kazık köklü olup, derine uzadıklarından alt kısımları rutubetli olan, derin ve yumuşak topraklar yetiştiricilik için daha uygundur.
- Fazla oranda kireç ihtiva etmeyen ve su tutmayan, nemliliğini muhafaza eden derin topraklarda iyi gelişir.
- Verimli topraklarda veya gübreleme, sulama gibi kültürel tedbirlerle verimliliği arttırılan topraklara dikildiğinde, cevizlerde gelişmenin hızlandığı ve meyve veriminin arttığı görülür.
- Ceviz ağaçları her ne kadar yazları bol güneşli, kışları ılıman geçen, soğuk rüzgarlardan korunmuş vadilere daha çok uyum sağlamışsa da, soğuklama ihtiyacı, uyanma ve kış dinlenme periyotları dikkate alınarak bahçe kurulduğunda, kışı sert geçen yerlerde de yetiştiği görülmektedir.
- Yer seçimi bakımından ceviz tarımını sınırlayan en önemli faktörlerden birisi, taban suyu seviyesi ve suyun kalitesidir.
- Fazla nem ve durgun sular kökler için gerekli oksijenin alınmasını engeller, bu nedenle kök gelişimi yavaşlar ve ağacın gelişmesi durur.
- Yaprak damar araları açık yeşil, damarlar ise kahverengi bir renk alır, sürgün uçlarında kurumalar görülür.
- Yüksek taban suyu seviyesi drenaj kanalları açılarak düşürülmediği durumda da birkaç yıl içinde ağaç tamamen kurur.
- Bu bahçelerde fidanlar gelişme çağında iken hiçbir gelişme noksanlığı ve belirti göstermemesine karşılık, 5-7 yaşlarındaki fidanlar 5-6 m boy aldığında, cevizlerin gelişme düzeni bozulur ve bahçede taban suyunun daha yüksek olduğu yerlerden başlamak üzere, ağaçlar kurumaya başlarlar.
- Ceviz, toprak tuzuna dayanım yönünden orta derecedeki meyveler sınıfına girmektedir. Toprak ve suyun tuzluluğu ceviz yetiştiriciliği açısından önemlidir.
Uygun Çeşit Seçimi
Verimli ve kaliteli ceviz çeşit seçiminde göz önünde bulundurulması gereken en önemli özellikler;
-Bol verim vermesi
-Geç çiçeklenmesi
-Meyvesinin Pazar Değerinin Olması
-İnce Kabuklu olması
-Her yıl kararlı ve bol mahsul vermesi (Periyodisite göstermemelidir.)
-Değişik Hastalık ve zararlılara Dayanımı iyi Olmalıdır.
Budama
-Yabancı melez çeşitlerde budama çok önemlidir.Yıllık sürgünlerde meyve tuttuğu için her yıl düzenli budama gerektirir. Yıllık sürgünlerde uç alımı yapılarak yan dal oluşumu sağlanmalıdır
- Badem bahçeleri tesis edilirken dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de ağaçlara verilecek şekillerdir. Ceviz için en uygun terbiye sistemi ‘Değiştirilmiş doruk dallı’ (Modifiye lider) sistemdir. İlk 2-3 yıl terbiye sisteminin oluşturulması tamamlanmalıdır.
- İleriki yıllarda verim budaması büyük önem taşır. Cevizde kalın dal kesiminden kaçınmak gerekmektedir. Ancak ağaç üzerindeki 0.5-3 cm kalınlığındaki dallardan çıkarma işlemi yapılmalıdır.
- Yine gelişme döneminde bitkiler üzerindeki ince dallardan alınabilir. Buda kışın bitki üzerinden aşırı dal çıkarımının önüne geçer. Kalın dal çıkarılması gerekiyorsa mutlaka aşı macunu ile kesik yüzey kapatılmalıdır. Budama sonucunda oluşan artıklar mutlaka toplayıp uzaklaştırmalıdır.
- Uç alımı kesinlikle yapılmamalıdır. Çünkü dişi çiçekler yıllık sürgünlerin ucunda teşekkül etmektedir.
Budama da;
- Yan dallarda meyve veren çeşitlerde derin olmamak üzere uç alımı yapılabilir.
- Yan dallarda meyve verme eğilimi az olan çeşitlerde uç alımı kesinlikle yapılmamalıdır..
Şekil Budaması :
- Bir yaşlı ceviz fidanlarının 100-120 cm den tepesi kesilir. Kesim yerinin üzeri aşı macunu ile kapatılır. Daha sonra boğumlarda(Yaprak koltuklarında) teşekkül etmiş olan 1-3 adet odun gözünden en üsteki iri gözler (Boyunlu Göz) bir bıçak ucu ile kopartılarak ortadaki düğme gözlerin uyanıp sürmesi sağlanır.
- Gövde ile dik açı yapan bu sürgünlerden çatı dalları seçilecektir. O yıl serbest olarak gelişmesi sağlanan bu sürgünler arasında seçim ertesi yıl yapılır. En üstten itibaren muhtelif yönlere bakan 4-5 dal seçilir. Ortada dik gelişen dal lider dalımız olacaktır. Bu dalların uçları katiyen budanmaz.
Sulama
- Ceviz kurağa dayanıklı bir bitki olmasına rağmen sulama ile verim artmaktadır. Su ağacın gelişmesine, iç oluşumuna iyi olmasına meyve gözü teşekkülüne olumlu etkide bulunur.
- Sulama imkanı mevcutsa salma sulama , damlama sulama gibi sulama teknikleri kullanılabilir. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken husus, cazibe (salma) sulamalardan sonra bahçede oluşacak olan kaymak tabakasının kırılmasıdır.Ayrıca sulama suyunun bitkinin kök boğazına değdirilmemesine dikkat etmek gerekir.
- Ekolojilere göre değişmekle birlikte yıllık su ihtiyacı 1300-1500 mm.’dir.
-Yeni dikilen fidanlar Haziran-Temmuz-Ağustos ayları içersinde her 10 günde bir sulanmalı ve sulamadan 3 gün sonra çapa yapılmalıdır
Hasat
Bölgeler ve çeşitlere göre hasat zamanı Eylül başı ile Ekim ortalarına kadar devam eder.Hasat tarihini belirlemede en önemli kriter Perikap’ ın çatlayıp kuruması (1/3) ve meyve kabuklu halde iken Higrometre ile takribi %15 nem ihtiva ettiğinde hasat işlemi gerçekleştirilmelidir.Hasat edilen meyveler kabuklu olarak gölgede kurutulmalıdır. Hasat esnasında ağaç üzerinde yara dokusu açılmamalıdır. Ağaç dibine dökülen meyveler bir an evvel yeşil dış kabuklarından ayrılıp Kurulmaya bırakılmalıdır.
Yaşanan Sorunlar
- Bölgelere uygun çeşitlerin Bilinmemesi
- İsmine doğru Sertifikalı Fidan temin Güçlüğü
- Adaptasyon Çalışmalarının Eksikliği
- Bilgi Eksikliği
Çözüm
- Yetiştiriciliği geliştirmeye yönelik Politikaların belirlenmesi
- Sertifikalı fidan
- Bölgesel Adaptasyon çalışmalarının Hızlı sonuçlandırılması
- Sürekli Bilgi Akışı
CEVİZ’ DE BODURLUK YOKTUR !…
- Bilindiği üzere bodurluk anaç ile ilgilidir.
- Yani anaç klon anaç ise Bodurluktan bahsedilebilir.
- Ülkemizde çöğür (Tohum Anacı) anacı kullanılmaktadır.
- Bu nedenle bodur ceviz kavramı yanlış bir yaklaşımdır.
- Bodurluk diyince akla 150-200 cm taç yüksekliği gelmelidir. Oysaki aşılı cevizlerde taç yüksekliği 4-4.5 m. Kadar ulaşmaktadır.
- Ancak aşısız tohumdan yetişmiş ağaçlar gibi metrelerce boy olmaz.
İKLİM İSTEKLERİ :
Ceviz agacinin en önemli niteliklerinden birisi, degisik toprak ve iklimlere kolayca uyum saglamasidir. Ceviz agacinin yetistirilmesi uzun zamana bagli olmakla beraber, 400-1800 saat soguklama ihtiyaciyla dünya üzerinde en çok yayilan meyve türlerinden birisidir. Ceviz deniz seviyesinden 1700 m. yükseklikteki alanlara kadar yayilis gösterir. Mutedil iklim meyve türlerinden olan ceviz, hem yüksek ve hem de düsük sicakliga karsi hassastir. Asiri yaz sicaklarinda yesil kabukta, yapraklarda yanmalar ve meyvelerde büzülmeler olmaktadir. Bu zararlanma +36 °C’de baslamakta, +43 °C’de çok siddetlenmektedir.
Geç sonbahara kadar gelismesi devam eden genç ceviz agaçlarinin uç sürgünleri iyice olgunlasmamis ise -10 °C’de zarar görmektedir. Sonbaharin erken donlarinda -9 °C ile -12 °C’de odunlasmamis sürgünler zararlanir. Geç ilkbahar donlari; tomurcuklarin kabarma zamaninda daha fazla zarar yapar. Tomurcuklar kapali oldugu dönemde -3°C’ye, tam çiçeklenme döneminde -1°C’ye kadar dayanabilir. Çiçek döneminde soguktan zararlanma daha sik görülür.
BAHÇE KURULUMU:
Ceviz ağaçları ; toprak bakımından seçici olmamakla beraber taban suyu seviyesi kışın 2,5-3m.’den yukarı çıkmayan , fazla su tutmayan gevşek, süzek,çakıllı, alüvyial topraklardan hoşlanır.Cevizin kirece dayanıklılığı fazla dır.Yüksek taban suyu ceviz ağacının gelişmesinin aksamasına, yaprakların damar aralarının açık yeşil, damarlarının kahverengi renk almasına , sürgün uçlarının kurumasına , bir kaç yıl içersinde de ağacın kurumasına yol açar. Ceviz bahçesi aşılı fidanlarla tesis edilir. Sulama imkânı olmayan yerlerde çöğürler, arazideki yerlerinde yerleştirilip sonra aşılanırlar. Dikim aralıkları zayıf topraklarda ve yamaç arazilerde 10X10 m. kuvvetli, taban yerlerde ise dikim aralığı 8-10 m. olarak ayarlanmalıdır.
Fidanlar 60cm.çap ve 60cm. derinlikte açılacak çukura dikileceklerdir. Çukurun dibine 100-150’şer gram süper fosfat ve potasyum sülfat gübreleri konulduktan sonra çukurdan çıkan toprağa yanmış hayvan gübresi karıştırılarak, fidanlar aşı noktası dışarıda kalacak şekilde dikilmeli, yanına dikilecek hereğe bağlanmalıdır. Aşılı fidanlar 4-5 yaşından itibaren verime başlar. Dikim aralıklarını ise 10-12 yaşından sonra doldururlar.
Bu zaman zarfında ara ziraatı yapılabilir.( vişne, uygun yerlere fındık, taban yerlerde tek yıllık bitki.)Ceviz ağacının en iyi anlaşacağı kültür bitkisi asmadır. Fidanların ilk dikim yılında ve imkân bulunan yerlerde yılda en az bir defa sulama yapılır. Sonbaharda bir defa derin, ilkbaharda torak zemininin uygun olduğu dönemde yüzlek sürüm yapılır. Fidanlar dikimde 4-5 göz üzerinden budanırlar. .
İlk yılın kış budamasında doruk dal 180cm’den kesilir. Doruk dalın tepe kısmına yakın boyunlu gözler koparılır. Seçilen ilk ana dalın altındaki kuvvetli sürgünlerde uç alma yapılır. Ancak HARTLEY gibi terminal tomurcukları verimli olan çeşitlerde uç alma yapılmaz.
FİDAN DİKİMİ
Önceden yapılan planlamaya göre fidan dikilecek yerlere uçları sivriltilmiş çubuklarla işaret konur. İşaretli yerlere çukur açma işlemi yapılacağı zaman çukurun merkezini kaybetmemek için dikim tahtası kullanılır. Dikim tahtası ortası ve iki yanları üçgen olarak ve tam merkeze gelecek şekilde kesilip çıkarılmış tahta parçasıdır. Dikim tahtasının boyu açacağımız çukurların genişliğine göre ayarlanır. Yaklaşık 1 Metre’dir. Eni ise 10 – 15 cm’dir.
Çukurun genişliği en az dikilecek fidanın köklerini içine alacak kadar olmalıdır. Fidanın çukura konduğumuzda kökleri kenarlara değmemelidir. Bu da yaklaşık olarak 60 cm’dir.
Dikilecek olan fidan cinsine, taç durumuna ve ileriki yıllarda vermek istediğimiz şekle göre budanır. Fidan çukura iyi oturacak şekilde kazık kökleri kesilir. Varsa kırık, kurumuş ve birbirinin üstüne gelen kökler kesilir. Dikim tahtasının orta merkezi ilk diktiğimiz çubuğa denk getirilir. İki yandaki merkezlere başka iki çubuk dikilir ve ilk çubuk sökülerek çukur açma işlemine başlanır. Açılacak olan çukurun derinliği yaklaşık 50 cm olmalıdır. Çukur açarken üst kısımdan çıkarılan toprak ayrı, alt kısımdan çıkarılan toprak ayrı konmalıdır.
Çukur açıldıktan sonra dikim tahtası tekrar yerine konur. Fidan dikim tahtasının ortasına gelecek şekilde çukura oturtulur. Çukurun tabanında taş bulunmamasına dikkat edilir. Kökler taşsız ve yumuşak toprakla sarılmalıdır. Üst kısımdan çıkarılan toprak alta, alt kısımdan çıkarılan toprak üste gelecek şekilde fidanın kökleri gömülür bu işlem sırasında toprağa yanmış hayvan gübresi karıştırılır. Toprak ayakla çiğnenerek iyice sıkıştırılır. Fidanın dikim seviyesi söküldüğü yerdeki seviyeden biraz daha aşağıda olmalıdır.
Fidanın etrafına toprak seviyesinden çok az aşağıda kalacak şekilde havuz yapılır. Dikme işlemi bittikten sonra can suyu verilir.
Fidan kazıkla yere sabitlenmelidir. Böylece rüzgar veya herhangi bir nedenle fidan sallanıp yeni oluşacak kökler zarar görmez.
ÜRÜN BUDAMASI:
Ceviz ağaçlarında verimi artırmak üzere taç içerisini sıklaştıran fazla kalınlaşmamış dallar dipten, taç yüzeyini oluşturan dallar da 2-3 yıllık dal seviyelerinden budanarak seyreltilmelidir. Ürün budamasında daima çıkarılan dalın kalınlığının bırakılan daldan ince olmasına özen gösterilmelidir. Ceviz ağacı 100-150 sene gibi ömre sahiptir.
Tekniğine uygun tesis edilmiş bahçelerde ağaç başına verim 120-150kg olmaktadır.
STANDART CEVİZ ÇEŞİTLERİNDE ARANAN ÖZELLİKLER:
Ağacın erken meyveye yatması, Periyodisite göstermemesi Ağacın verimli olması Soğuklar ve güneş yanıklığına karşı dayanıklı olması,Ağacın sağlıklı bir gelişme göstermesi ,hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olması, Meyve iriliği, tüketimi taze olarak yapılacak ceviz tipleri için çok iri (çap ortalaması 38.1mm.’den büyük) kurutmalık cevizler için iri-orta (çap ortalaması 29.1mm.’den büyük) meyve şekli düzgün oval; iriliği mütecanis, kabuklu tane ağırlığı 10g’ dan fazla olması gereklidir.
Meyve kabuğu açık ve parlak renkli, düzgün iki parçanın birbirine sıkıca yapışmış olması, ince olup kolayca kırılması gereklidir. İç kabuktan kolaylıkla bütün olarak çıkmalı, iç randımanı %50’ den , iç ağırlığı 5 g’ dan fazla,iç rengi çok açık olmalıdır.İç, kabuk boşluğunu tamamen doldurmalı , büzülme yapmamalıdır.Ceviz içinde bulunan total yağ miktarı kuru maddenin %70’inden çok olmamalıdır.
