ZARAGOZA, Ispanya’da kent, Aragön’ da il merkezi, Ebro kıyısında, Gâllego'yla Ebro'nun birleştiği yerin yakınında; 592 686 nüf. (1990). Burası büyük bir yönetim, askerlik (askeri akademi), üniversite, ticaret ve sanayi (makine sanayisi, tarım makineleri, demiryolu gereçleri, elektrik gereçleri, besin sanayileri, tekstil) merkezidir. Bulvarın G.'inde (calle del Coso). güzel caddelerin bulunduğu yeni mahalleler uzanır ve G.’e ve G.-B.’ya doğru hızla yayılır.
—Zaragoza ili, 17 252 km2; 842 427 nüf. (1990). Çok geniş olmasına karşılık nüfusu azdır; Ebro vadisinin sulanan alanları dışında pek gelişmiş değildir,
—'far. Eskiden Salduba adıyla Fenikeliler' ce kurulan, İ.Ö. I. yy.'da yıkılan, Caesara- ugusta adıyla Augustus tarafından roma kolonisi olarak yeniden yapılan (İ.Ö. 24-23) ve Arap egemenliğinde adı Sarakusta'ya dönüşen kent, Vandallar’ın, sonra, Süev- ler'in (452) eline geçti. 541'de Childebert tarafından kuşatıldı; 631'de Dagobert’in ve 712'de Araplar’ın eline geçti; Kurtuba (Cördoba) halifeliğine bağlandı. 778-780 arasında Charlemagne tarafından işgal edildi, ama XI. yy. başında bağımsızlığını kazandı. Daha sonra Zaragoza Arap krallığı'nı oluşturdu. Bu krallık kentin Aragön kralı Alfonso I tarafından yeniden fethine (Reconquista) kadar [1118] yaşadı. O tarihte Zaragoza, Aragön’un başkenti, başpiskoposluk (1317) ve bir üniversite merkeziydi (1474). Yönetimsel ayrıcalıklarla donatılan Zaragoza, Madrid başkent olunca siyasal önemini yitirdi. Muhalefet hareketlerini ortadan kaldırarak kentin özgürlüklerini sınırlayan Felipe ll’nin merkeziyetçi mutlakıyetçiliğine karşı fuero'larını korumaya çalıştı.

XVIII. yy.’da Felipe V, Zaragoza'nın elindeki son ayrıcalıkları da aldı; çünkü kent, kendisine karşı arşidük Karl’ı (daha sonraki imparator Kari VI) desteklemişti. Bağımsızlık savaşı sırasında kent, Palafox’un yönetimi altında iki kuşatmaya karşı koydu: birincisi (haziran-ağustos 1808) Verdier’ye karşı, İkincisi (aralık 1808 - şubat 1809) keşişlerin ve kadınların kahramanca direnişi karşısında kenti ancak ev ev, sokak sokak çarpıştıktan sonra ele geçirebilen Moncey ve Lannes’a karşı. Kentin üçte biri yıkıldı, nüfusun da yarıya yakını öldü. Nuestra Se- nora del Pilar kilisesi'nin değerli eşyaları, Fransızlar’ın istediği tazminatı ödemek için kullanıldı. Zaragoza 1813’te Suchet’yi yenen ispanyollar tarafından geri alındı.

—Güz. sant. Eski kent Ebro'nun güney kı- yısındadır. Dar sokaklarının iki yanında birçok eski ev korunmuştur. XI. yy.'da müs- lüman hükümdarların eski sarayı olan El Caferiye (Aljaferıa) özellikle Katolik Krallar zamanında değişikliğe uğratıldı ve genişletildi. Korunmuş olan camisi, ispanya İslam dinsel mimarisinin ender izlerinden biridir. XII. yy.'da roman üslubunda başlanan San Salvador katedrali'nin yapımı XIV. yy. gotik ve mücear üslubunda sürdürüldü (baştarafı tuğladan mücear bezemeli; XVI. yy. başında yıldız damarlı cimborio; gotik üslubunda kaymak taşından baş sunakarkalığı, XVI. yy.’dan kalma oyma trascoro ve başka sanat yapıtları). Bir Meryemana capilla'sının bulunduğu Nuestra Sefiora del Pilar bazilikası 11 kubbeli ve 4 kuleli dev bir dörtgendir; Genç Herrera’nın tasarladığı bu yapıtı XVIII. yy.’da V. Rodrıguez değiştirdi (zengin iç süslemeler; D. Forment'in yaptığı kaymak taşından sunakarkalığı; değerli eşya). Başka birçok anıt arasında şunları sayabiliriz: San Pablo (D. Forment'in yaptığı su- nakarkalığı), Santa Magdalena kiliselerinin mücear üslubundaki kuleleri (XIV. yy.), San Engracia kilisesi'nin plateresco üslubundaki taçkapısı, XVI. yy.'dan kalma Au- diencia (eski Luna kontlarının sarayı) ve Lonja, Argillo kontlarının sarayı (XVII. yy.), barok üslubunda San Juan de los Pane- tes kilisesi (1720). Katedralde, Gotik ve Rönesans çağlarının (XIV.-XVI. yy.) flaman halıları bakımından zengin bir Piskoposluk müzesi vardır, il müzesi tarihöncesine, roma ve İslam arkeolojisine (eskiden El Caferiye'de bulunan zengin süsleme parçaları), Ortaçağ ve Rönesans (heykel ve resim) sanatlarına, modern resme (Goya salonu) ayrılmıştır.