ZAVİYE

(ar. zaviye). Esk.
1. Köşe.
2. Bakış açısı, görüş: Bir olaya aynı zaviyeden bakmak.

—Esk. fiz. Zaviye-i surat, açısal hız.

—Esk. gökbil. Zaviye-i semtiye, başlangıç noktası bakımından kuzey yönüne bağlı, ufuk düzleminin üzerindeki açı. ll Zaviye-i semt-un-nazir, başlangıç noktası ile yıldız yönünün gözlemcinin gözünde oluşturduğu açı.ll Zaviye-i semt-ür-res, başlangıç noktası ile herhangi bir yıldızın gözlemcinin gözünde oluşturduğu açı. ll Zaviye-i şakuliye, gözlemcinin bulunduğu noktadan geçen ve ufuk düzlemine dikey olan düzlem içindeki iki nokta ile gözlem aracının objektif merkezini oluşturan açı. ll Zaviye-i ufkiye, bulunduğumuz ufuk düzlemi üzerinde gözlem aracının objektif merkezi ile belli bir noktanın oluşturduğu açı.

—Esk. mat. Açının eşanlamlısı. ll Zaviye -ı dahile, iç açı. ll Zaviye-i hadde, dar açı. ll Zaviye-i harice, dış açı. ll Zaviye-i kaime, dik açı. ll Zaviye-i mücavire, komşu açı. ll Zavıye-ı münferıce, geniş açı. ll Zaviye-i mücesseme, uzay açı. ll Zaviye-ı müstevi-ye, düzlem açı. ll Zaviye-imüsteviye-imütemmime, zaviye-i munzama, bütünler açı. ll Zaviye-i müsteviye-i tamme, tam açı. ll Zaviye-i tamamiye, tümleç açı.ll Zaviye-ı zû-kesir ûl-vucuh, çok düzlemli açı.

—Tasav. Sufinin ibadet için çekildiği ıssız yer. ll Küçük tekke ll Zaviyenişin, zaviyede kalan dervişlere veri ten ad.

—Esk tıp. Zaviye-i ayniye, göz pınarı.

—Ansİkl Tasav. Zaviyeler, daha çok yer leşim merkezlerinin dışına, yol kıyılarına kurulurdu Osmanlı imparatorluğu'nun ilk yıllarında, Anadolu'nun türkleşip müslümanlığın yayılmasında zaviyeler etkin rol oynadılar. Zaviyeler, dinsel işlevlerinin yanı sıra, yolcuların barınmaları, yiyip içmeleri yönünden toplumsal bir işlevi de yeri ne getirdikleri gibi bölgenin güvenlik ve esenliğinin sağlanmasını da üstlendiler; boş toprakların yerleşim yerleri durumuna gelmesi, işlenmesi gibi işlerde de zaviyelerin önemli katkıları oldu.

Merkezi yönetim, bu yararlı etkinlikleri karşısında zaviyelere vergi bağışıklıkları tanıdı, imparatorluk, Anadolu ve Avrupa topraklarına yerleşip duruma tam egemen olunca zaviyelerin işlevleri eskisine oranla önemli ölçüde azaldı Yeni zaviyeler açılması için zavıyedarın işinin ehli olması, zaviyenin yol güzergâhında bulunması, yolculara iyi bir hizmet verilmesi gibi koşullar konuldu. XV. yy.'dan sonra zaviyeler dinsel bir kurum, güvenlik ve esenliği sağlayan bir derbent, bir misafirhane durumuna geldiler. Cumhuriyet'ten sonra tekkelerle birlikte zaviyeler de kapatıldı.