YAĞMUR a.
1. Atmosferden su damlaları biçiminde düşen yağış: Yağmur getiren bir fırtına. Yağmur mevsimi. Nisan yağmurlan.
2. Bir şey (nesne) yağmuru, birdenbire, çok sayıda ve art arda düşen şeyler: Mermi yağmuru. Kül, konfeti yağmuru.
3. Bir şey (soyut) yağmuru, birdenbire, çok sayıda ve art arda yöneltilen, gelen şeyler: Soru yağmuru. Hakaret yağmuru.
4. Yağmur boşanmak, aniden ve şidditti olarak yağmaya başlamak. || Yağmur gibi, yağmur yağışını anımsatacak biçimde, birbiri ardınca ve sık otefSuc Kentin üstüne yağmur gibi toz yağıyordu. Gözyaşlan yağmur gibi iniyordu. || Yağmur olsa kimsenin tarlasına yağmaz, düşmez, kendisi için bir özveri, bir yük gerektirmediği halde iyilik etmekten kaçınan, iyilk etmeyi sevmeyen kimseler için söylenir. | Yağmur yağarken küpünü doldurmak, kazanma fırsatı ve ola- naklannı iyi değerlendirerek mal edinmek ya da para biriktirmek. || Yağmur yağsa, yaş değmez, dövüş olsa taş değmez, bir kimsenin çok sağlam, güvenli bir durumu olduğunu, hiçbir tehlikenin ona zarar veremeyeceğini vurgulamak için söylenir. || Yağmur yemek, yağmura tutulup ıslanmak. || Yağmura yakalanmak, tutulmak, birden bastıran yağmurdan kaçamayarak ıslanmak. || Yağmurdan kaçarken doluya tutulmak, bir tehlikeden kurtulayım derken daha büyük bir tehlikeyle karşılaşmak.

—Coğ. Yağmur ormanı, ekvator bölgesindeki büyük ormanlara verilen ortak ad.

—Fişekç. Ateş yağmuru, gümüş yağmuruna benzeyen, ancak değişik renklerde kıvılcımlar çıkaran havai fişek. || Gümüş yağmuru, yakıldığında parlak beyaz alevli kıvılcımlar saçan havai dolgu fişeği.

—Folk, ve isi. Yağmur duası, kurak havalarda yağmur yağdırması için Tann'ya yakarmak amacıyla müslüman halk tarafından topluca düzenlenen tören. (Bk. an- sikl. böl.)

—Gökbil. Meteor yağmuru, çok sayıda meteorun, atmosfere girmesiyle oluşan ve bir yıldız yağmurunu andıran olay. (Bu olay, Yer, bir meteor sürüsünün içinden geçerken meydana gelir.) [Eşanl. AKAN- YILDIZ YAĞMURU]

—Su işler. Yağmur çukuru, yağmur sularının toplandığı kuyu.

—ANSİKL. Yağmur atmosferdeki su buharından oluşur. Bu oluşumda ardışık üç evre sözkonusudur:
1. doyma evresi: nemli hava çiy noktası sıcaklığına dek soğur. Bununla birlikte dört dcyma sürecinden yalnız biri yağmur oluşumuyla sonuçlanır: yükselme hareketlerinden kaynaklanan adiyabatik genleşme:
2. yoğuşma evresi: doymuş hava su buharını çok küçük (1 ile 20 *<m çapında) su damlacıkları biçiminde çökeltir. Doyma otomatik olarak yoğuşmaya yol açmaz: havada yoğuşma çekırdeklerı'nin bulunması gerekir. Yoğuşmuş su bulutlu hava' yı oluşturur ve damlalar boyutlarının çok küçük olması nedeniyle havada asıltı halinde kalır (koloidal asıltılar):
3. yağış evresi: bulutun koloidal dengesi bozulur ve kimi damlacıklar, yükselen akımların artık taşıyamayacağı boyutlara (0,5-2,5 mm) ulaşır, işte o zaman yağmur yağar. Bununla birlikte bulut yalnız bir katalizör işlevi görür: aşağıdaki su buhan yukarı doğru sürüklenir, yeni bulutlar oluşturur ve sonuçta yağmur suyunu sağlar. Yine de yağışın en önemli etkeni olan damlacıkların büyümesi bulutun içinde meydana gelir. Bu süreçte üç mekanizma birleşir: a) bulutun üst bölümünde yer alan buz parçacıkları sıvı suyun buz halinde katılaşmasına ve kristallerin irileşmesine yol açar. Ağırlaşan bu kristaller düşer ve yere inmeden erir; b) higroskopik çekirdekler de aynı etkiyi yapar (buz kristalleri taşımayan bulutlardan kaynaklanan ender yağmur bu şekilde açıklanır); c) yükselen şiddetli hava akımları (örneğin soğuk cepheler) bulutlardaki damlacıkların kaynaşması ’na yol açar.
Bu olay yükselme hareketlerinin ne kadar önemli olduğunu gösterir: yükselme hem doymaya, hem buz oluşumuna, hem de damlaların birleşmesine neden olur. Bu nedenle yağmurlar, yükselmelere yol açan etkenlere bağlı olarak sınıflandırılır: siklon yağmurları, kararsızlık yağmurları (düşey sıcaklık gradyanından kaynaklanır), engebe yağmurları (engebeden ileri gelen yükselme).
Demek ki, siklonların sıklığı ve büyük engebelerin varlığı yağmurlann başlıca etkenleridir. Öte yandan, hava kütlelerinin sıcaklığı ve nemliliği de yağmura yol açantenler arasında yer alır: çok sıcak kütleler ile okyanus kütleleri, soğuk kütleler ile kıtasal kütlelerden daha çok su taşır.
Yağışölçer’ düşen yağış kesitinin yüksekliğini milimetre cinsinden gösterir. Ayrıca bir ay, bir mevsim ya da bir yıl içindeki yağmurlu günlerin (yağışölçerin 0,1 mm'den çok yağış kaybettiği günler) sayısı da hesaba katılır. Kaydedici yağışölçerler yağış süresini de gösterir, bu da yağış şiddetini hesaplamaya olanak verir. Yağmur rejimi, her ayın ya da her mevsimin ortalama dilimlerinin yıllık eğrisiyle gösterilir. Rejimleri oldukça karmaşık yasalara bağlıdır. Yukarıda değinilen bütün etkenlere (bunların etkileri yağış akımlarının farklı yönelmeleri nedeniyle mevsimlere göre farklılık gösterir) mevsimden mevsime ve denizler ile karalara göre değişen ısı farklılıkları da eklenir.

• Yapay yağmur. Bir bulutun içindeki buz kristallerini karbon karı püskürterek çoğaltmak da mümkündür. Her kar taneciği iri yağmur damlalarının oluşumuna yol açan bir buz çekirdeği (- 80°C) meydana getirir. Birçok denemede, yalnızca 500 g karbon karıyla 100 0001 yağmur yağışı sağlanmıştır. Bir başka yöntemdeyse gümüş iyodürün buzunkine çok benzeyen geometrik biçimde kristalleşme özelliğinden yararlanılır: iyodür tanecikleri karşılaştıkları aşırıerimiş su damlacıklarının katılaşmasına yol açar. Deneylerde kalsiyum klorürün higroskopik parçacıkları da kullanılmıştır.

• Çamur yağmurlan. Bunlar san ya da kırmızımsı renkte, katı katışkılarla yüklü yağmurlardır. Bu olay daha önce meydana gelmiş türbülans ve konveksiyon mekanizmalarından kaynaklanır Bu mekanizmalar tanecikleri bulutlann düzeyine dek taşır taneciklerse sonradan yağmur halinde düşer. Sözgelimi Büyük Sahra ve Kuzey Afrika'dan yükselen kumlann, 3-5 km yüksekliğe ulaştıktan sonra Fransa, Almanya ve İngiltere üzerine çamur yağmuru biçiminde indiği görülmüştür. Tropikal savanlarda çok sık rastlanan kırmızı çamurlar (limonlar) taşınırsa yağmur renkli olur (kan yağmuru). Bu daya, tozlann Batı’nın kurak bölgelerinden taşındığı ABD'de çok sık rastlanır. Batı’nın geniş alanlarına yalnız buğday ekilerek bu alanlann çölleştirilmesiyle, bu olay daha da yaygınlaşmıştır. Son olarak, kül yağmurlan ise, volkanik püsküllülerden kaynaklanan ve yağmura karışan çok ince tozlardan oluşur.

—Folk. Yağmur duasında duaya çıkacak olan müslümanların öncelikle günahlarından dolayı tövbe etmeleri, yoksullara sadaka vermeleri, birbirlerine haklarını ödeyerek helallaşmaları gerekir. Yağmur duası yapılacak yere elden geldiğince yaşlıların, çocuklann hatta kundaktaki bebeklerin ve hayvanların da götürülmesinin yararlı olacağına inanılır. Hz. Muhammet’in kendisi de yağmur duasına katılmış ve bu duayı müslümanlara öğütlemiştir. Duaya üç gün arka arkaya çıkmak sünnet ve gelenektir.
Anaddu’da bugün de düzenlenen yağmur dualarının üç günlük ana çizgileri şöyledir: birinci gün çok sayıda çakıl taşının her biri üzerine çeşitli dualar okunarak torba içinde suya daldırılır. Ertesi gün yine köy halkının topluca katıldığı kalabalık, ilahiler okuyarak bir tepede ya da bir yatırın türbesi başında toplanır. Dua edilmeden önce ceketler, giysiler ters giyilir, kasketler tersine çevrilir. Yakarmak üzere yukan kaldırılan ellerin parmakları aşağı bakar ve bu durumda dualar okunur. Bu törenlere imam da katılır. Üçüncü gün ortaklaşa hazırlanan "hayır aşı”, dua yerinde fakirlere dağıtılır ve birlikte yenir. Böylece Tanrı’nın hoşnutluğunun kazanıldığına ve dileklerin gerçekleşeceğine inanılır. Ayrıca, Tanrı’nın çaresizlere acımasını sağlamak amacıyla analarından ayrı bırakılan kuzular meletilir, emzikli çocuklar ağlatılır; toprağın sütten yoksun yavrular gibi su dilediği anlatılmak istenir. Anadolu’nun birçok yerinde "çömçe gelin” gibi yağmur duası türleri de uygulanır. Aşırı yağan yağmurun önünü almak için de kimi uygulamalar vardır (41 kelin adını söyleyip bir ipe kırk bir düğüm attıktan sonra ipliği toprağa gömmek vb.).