MsXLabs & Büyük L.
Günümüzdeki kuramlara göre, Gondwana kıtasının parçalanmasıyla doğan Afrika levhası, yavaş yavaş kuzeye doğru kayarak Avrupa levhasının akına dalmaktadır. Kıtanın hemen tamamı, Camfcffiaöncesi'nden bu yana ardışık yükselme ve aşınma evreleri sırasında katılaşmış olan granitleşmiş ve başkalaşmış kayalardan oluşur. Tarihi pek iyi bilinmeyen bu evrimin bir aşamasında, Afrika’ nın orta ve güney kesimlerindeki tillit çökellerini oluşturan yaygın bir buzullaşma döneminin yeraldığı sanılmaktadır. Böylece, son derece sert bir temel yada kalkan meydana gelmiştir. Büyük bölümü Birinci Zaman' dan başlayarak su yüzüne çıkan ve aşınan Afrika kıtası, daha sonra, daha çok kurak iklimler altında çökelmiş ve bazen çok büyük kalınlıklara (8 000 ya da 10 000 m'ye kadar) ulaşabilen, kumtaşlarının ve kumların ağır bastığı deniz (kuzey yarısı) ve özellikle de kara kökenli bir tortul örtüsüyle kaptanmıştır.
Daha Birinci Zaman’dan başlayarak kıtayı ilgilendiren toptan tektonik hareketler olmuşsa da, temel ile örtüyü etkileyerek günümüz morfolojisinin ana çizgilerini belirleyen büyük biçim değişiklikleri ve başlıca kırılmalar ikinci Zaman’ın sonunda ve Üçüncü Zaman’da gerçekleşti. Batı, Güney ve Orta Afrika’da, eski peneplenlerin kestiği yüksek sırtlarla birbirinden ayrılan büyük çanaklar (Nijer, Çad, Kongo [ya da Zaire], Kalahari, vb.) meydana geldi. Orta ve Doğu Afrika'da çok büyük kırıklar, yükselen bölgelerde binlerce km boyunca izlenen çökme çukurları oluşturdu: doğu ve batı riftleri ve Atlas okyanusu'nda bir dizi ada ile yeri belirlenen Tibesti - Kamerun çukuru. Ye rbilim tarihinin bu evresine, günümüzde hâlâ sona ermemiş olan şiddetli volkanik etkinlikler eşlik etmiştir (yanardağ konileri oluşumu, çok büyük lav yayılmaları [Etyopya, Kamerun]). Bu, günümüzde de süren etkin bir aşınmanın başlamasına yol açmıştır. Günümüzdeki görünümler, bu evrimin ürünüdür: çanakların tabanında çok az eğimli geniş ovalar; örtü kayaçları üzerinde görkemli yarlarla son bulan yarı yatay platolar; iç kuvvetlerle yükselmiş eski yüzeylerin yumuşak dalgalanmaları ve bunların üzerinde yükselen birbirinden ayrı kalıntı engebeleri (inselbergler) ya da aşındırmanın ortaya çıkardığı eski kıvrımların kökleri olan dirençli kayaç dizileri; ırmakların yukarı çığırlarında, aşağı çığırlarına doğru, ivintilerle kesilmiş derin boğazlara dönüşen olgun vadiler; çoğunlukla dar kıyı ovalarının yanı başında yükselen eski temelin çevre kabartıları'nın görkemli diklikleri; içlerinde göllerin sıralandığı ve kırık basamakları ya da Ruvenzori gibi granitik horstlarla ya da Kilimancaro, Kamerun dağı gibi büyük yanardağlarla çevrili çöküntü hendekleri; çok az girintili çıkıntılı, yanaşılması güç kıyılar.
Büyük Sahra'nın K.’inde Afrika kalkanı, büyük bir tektonik hatla sınırlıdır; onun ötesinde Alp tipi kıvrım biçimleri ege- mendir.Yüksek Atlas dağlarında ve Atlas Sahrası'nda, aynı şekilde Cezayir yüksek ovalarıyla Fas mesetasında örtü kıvrımları yüzeye çok yakın olan temel parçalarına uyum gösterirler. Teli Atlası, Üçüncü Zaman'da, bir jeosenklinal içinde biriken tortullardan oluşmuştur ve yapısı karmaşıktır. Yüzey şekilleri burada büyük ölçüde parçalanmıştır; dar ovalar ve havza dizileri, şiddetle aşınan sivri doruklarla sarp sıradağlar arasına gömülürler.
