VERİMLİLİK a. Bir şeyin, bir etkinliğin, bir kimsenin verimli olma durumu, özelliği: Bir toprağın, bir çabanın, bir yazarın verimliliği.

—ikt. Bir üretim etkinliğinin sonucu ile bu sonuca (üretim) varmak için kullanılan araçlar arasındaki ilişki. (Genellikle üç tür verimlilik olduğu kabul edilir: sermayenin verimliliği, katma değerin, sabit sermayenin tüketim hacmine oranı: emeğin verimliliği, katma değerin çalışma saatleri sayısına oranı; etmenlerin global verimliliği, katma değerin sermaye ve emek etmenlerine oranı.) [Bk. ansiki. böl.]

—Tarım ve Pedol. Toprağın, havalanmayı ve su ile beslenmeyi sağlayan fiziksel yapıya ve aynı zamanda yetiştirilen ya da kendi kendine biten bitkilerin büyümesi için gerekli mineral ve organik besleyici element rezervlerine bağlı niteliği. (Aslında verimlilik düzeyini belirleyen etmen emici komplekstir. Çok verimli topraklar arasında steplerdeki karatopraklar [çernozyom], limon üzerindeki kalkerli ılıman esmer topraklar, milli alüvyonlar üzerindeki genç topraklar sayılabilir.)

—AnsİKL. ikt. Verimlilik, bir üretimin, o üretime ait etmenlerden herhangi birine ya da tümüne bölümü olarak tanımlanmak istendi; böylece emeğin verimliliği, üretimin kullanılan emek miktarına bölümü oluyordu. Bu görüş, verimliliği, üretimi koşullandıran çeşitli etmenlere oranla bir "randıman" durumuna sokmakta ve deyimi, “etkinlik” deyimiyle eşanlamlı yapmaktaydı. Ne var ki, bu durumda verimliliğin ölçülmesinde çeşitli zorluklarla karşılaşılıyordu (özellikle kesin normlara göre belirtilmek istendiği zaman).
Eldeki istatistiksel veriler, verimlilikle yaşam düzeyi arasında gerek zaman gerek yer bakımından sıkı bir ilişki bulunduğunu gösterdi. Özellikle çeşitli ülkelerdeki büyük farklar (çoğu kez 1’e 3, bazen 1'e 10 ve hatta daha fazla), büyük ölçüde, verimlilik farklarıyla açıklanır. Bu farklar, yalnızca, yararlanılan doğal kaynakların büyüklüğüne ve donanım düzenine bağlı değildir; büyük ölçüde iş örgütlenmesindeki eşitsizliklerin sonucudur. Nitekim, iş örgütlenmesi, üretim süreci tarafından yaratılan gelirlerin artışını ve mal ve hizmetlerin gerçek fiyatlarındaki düşüşü belirler.

—Tarım. Verimlilik, bir toprağın bol ürün vermeye elverişliliğini ifade eder, çiftçinin çalışması sayesinde toprağın eriştiği üretim düzeyi ile belirginleşir. Ham topraklara özgü olan doğal verimlilik, toprağın yalnızca kendi niteliklerine bağlı bir üretim kapasitesidir. Edinsel verimlilik, yeteri kadar uzun süre işlenmiş bakımlı bir tarımın sonucudur. Tahribe uğrayan verimlilik (toprağın gücünün tükenmesi) kısırlaşan toprağa gübre katmakla birdenbire düzelemez. iklim koşullan (yağmur durumu, sıcaklık, ışık) verimlilik için başta gelen etmenlerdir, zira bunlar her bitkiyi etkiler ve toprağın değişimini belirler: verimlilik daima belirli ortam koşularıyla ilintilidir. Verimlilik, aynı zamanda toprağın yapısı, kimyasal bileşimi ve topraktaki mikroorganizmaların biyolojik etkinliğiyle de ilgilidir. Buna göre verimlilik, verimi etkileyen nedenlere bağlıdır ve çok değişkenli karmaşık bir işlev oluşturur, bu değişkenlerse ne basit, ne de bağımsızdır.