VİTAMİN

a. (fr. vitamine; lat. vita, yaşam, ve ing. amine, amin’den). Organizma tarafından sentezlenemeyen ve onun gelişmesi ve iyi işlemesi için çok az miktarda gerekli olan etkin, yaşamsal organik madde. (Başlıca vitaminler şunlardır: A vitamini [akseroftol ya da retinol de denir]; B, vitamini [anörin ya da tiamin de denir]; B2 vitamini [riboflavin ya da laktoflavin de denir]; B5 vitamini ya da pantotenik asit; B6 vitamini [pridoksal, pirdoksin ya da pridoksamin de denir]; B7 vitamini ya da mezoinozitol; B12 vitamini [ekstrensek etmen ya da siyanokobalamin de denir]; Bl2b vitamini ya da hidroksokobalimin; C vitamini ya da askorbik asit; D2 vitamini [ergokalsiferol ya da kalsiferol denir]; D3 vitamini ya da kolekalsiferol; E vitamini [üretkenlik vitamini ya da tokoferol de denir]; [özellikle linoleik ve linolenik asitleri içeren] F vitamini; H vitamini ya da biyotin; K vitamini ya da kanamayı önleyici vitamin; K2 vitamini ya da menakinon; K3 vitamini ya da menadiyon; P ya da C2 vitamini [epikatekol de denir]; PP vitamini ya da nikotinamit.)

—Ted. Vitamin tedavisi, vitaminlerin tedavi amacıyla kullanılması.

—ANSİKL. “Vitamin" (yaşam için gerekli amin) terimi 1912'de Casimir Funk tarafından ortaya atıldı. Organizmanın her vitamine günlük gereksinimi birkaç mikrogramla birkaç miligram arasında değişir. Organizma için yapı ya da depo öğeleri olan besin maddelerinin tersine, vitaminler katalizör işlevi görür: başlıca besin öğelerinin yapım ve yıkımını sağlar ve böylece metabolizmayı yönlendirirler. Vitaminlerin metabolizma içindeki işlevleri çok özgüldür; eksiklik durumunda, özel belirtiler veren bozukluklar gözlenir.
Diğer etkin maddelerin (örneğin hormonlar) tersine, (D vitamini dışında) vitaminler organizmaya zararı dokunmaksızın yüksek miktarda alınabilirler.

YAĞDA ERİYEN VİTAMİNLER.

Bu grupta A, D, E ve K vitaminleri bulunur.

A vitamini. Bazı balık karaciğeri yağlarında, memelilerin karaciğerinde, süt ve süt ürünlerinde özellikle boldur Provitamin (karaten) şeklinde bitkilerde bulunur. Karanlıkta görme mekanizmasında önemli bir işlevi vardır. Eksikliği insanda gece körlüğü ve kseroftalmiye neden olur. A vitamini retinoik asit şeklinde akne tedavisinde etkilidir ve epitelyum hücrelerinin mitozlarıyla ilgili özelliklerinden dolayı A vitamini türevlerinin ileride deri hastalıklarının tedavisinde çok yararlı olabileceği düşünülmektedir. (RETİNOİT.)

D vitamini. Doğal ve etkin biçim olan Do vitamini balık karaciğeri yağlarında, yağlı dokularda, yumurta, süt ve süt ürünlerinde bulunur Kalsiyumun bağırsak mukozasından soğurulmasını iyileştirir ve fosfatlarla birlikte kemiğe oturmasını hızlandırır. D vitamini yetersizliği, çocuklarda raşitizme ve erişkinlerde osteomalasiye varabilen kireçlenme bozukluklanna yol açar.

E vitamini. En önemli kaynakları tahıl tohumları, yağlı tanelerin çoğu ve bitkilerin yeşil organlarıdır. Özellikle hücre içi yağda eriyen yükseltgenme önleyici (A vitaminin korunması, doymamış yağ asitlerinin sabitleştirilmesi, alyuvar zarlarının korunması) ve üreme olaylarında (döllenme ve gebelik) işlevi vardır. Organizmada E vitamini tüm dokularda bulunur. Eksikliği erkekte atmık oluşumunda duraklamaya ve dişide erken doğuma yol açar.

K vitamini. İki doğal K vitamini (K, ve K2) yeşil bitkilerde ve karaciğer yağlarında bulunur fakat organizmaya gerekli tüm K vitamini bağırsaklarda normal olarak bulunan mikroplar tarafından sentez edilebilir. Protrombin, prokonvertin, Stuart etmeni ve antihemofilik B etmeni kanın pıhtılaşması için gereklidir. Yenidoğanda ya da bağırsak mikroplarının dengesini değiştiren bir tedaviden sonra eksikliği kanamalar şeklinde ortaya çıkar. Dikumarin türevleri gibi K vitamini karşıtları pıhtılaşmayı önleyici etkiye sahiptirler.

SUDA ERİYEN VİTAMİNLER.

Bu grupta, B, PR C ve P vitaminleri bulunur.
. B vitaminleri

a) B1 vitamini. Hemen hemen tüm canlı dokularda bulunur ve pirafosforik ester şeklinde görülür. Pentoz- fosfat çevriminde alfa-keto asit dekarboksilazların ve transketolazın koenzimidir. Eksikliği, başta sinir ve kalp hücreleri olmak üzere beslenmeleri için özellikle glukoza gereksinim duyan hücrelerde metabolizma bozukluğuyla sonuçlanır ve beriberiye neden olur.

b) B2 vitamini. Fosforik ester şeklinde hidrojen taşıyan enzimler olan flavinli enzimlerin (flavin mononükleotit ya da F.M.N. ve flavin adenin dinükleotit ya da F.A.D.) bileşimine girer. Hemen hemen tüm hayvan dokularında bulunur. Eksikliği ağız kenarında çatlaklara ve dil iltihabına yol açar.

c) B5 vitamini. Pantotenik asit denen bileşiktir. (insanda nadir olan) eksikliği gelişmede bir duraklama, deri ve sindirim sistemi mukozalarında değişim, nörolojik bozukluklar ve üretkenlikte bir azalma oluşturur.

d) B6 vitamini. Genellikle pridoksin ya da B6 vitamini olarak adlandırılan üç bileşiğin (pridoksal, pridoksin, pridoksamin) toplamıdır. B6 vitamini besinlerde yaygın olarak bulunur: et, süt tahıl vb. Aminli asitlerin metabolizmasında pridoksal fosfat şeklinde çok önemli bir işlevi vardır; aminli asitlerin transaminasyon, dekarboksilasyon, dezaminasyon, desülfürasyon, yıkım ya da sentezini kataliz eden bir dizi enzimin tümünün koenzimi olarak etki gösterir Eksikliği genel durumda bir bozulmanın yanı sıra, derimukoza ve sinir sistemi belirtilerine yol açar.

e) B12 vitamini. Besinsel kaynakları karaciğer, böbrek ve yumurta sarısıdır. Bağırsaktan emilimi “entrensek etmen" aracılığıyla gerçekleşir.
(Çekirdek asitlerinin ana yapı taşları olan) pürin ve primidin bazlarıyla sayısız proteinin biyosentezinde rol oynar. B12 vitamini eksikliği bir kansızlık (Biermer hastalığı) ve (miyelin sentezinde bir anomaliye bağlı) çeşitli sinirsel bozukluklar şeklinde ortaya çıkar.PP vitamini. Nikotinamit denen bileşiktir. Eksikliğinde deride değişiklikler (insanda pellagra eritemi), sindirim sistemi mukozalarında lezyonlar ve sinirsel kökenli bozukluklar belirir.

C vitamini. Askorbik asit denen bileşiktir; başlıca kaynağı taze meyveler, sebzeler ve karaciğerdir Hücre metabolizmasının önemli bir redoks maddesi olarak tüm dokularda bulunur. Kolajen sentezine, tirozin, demir (demirin plazmayla depo organları arasında taşınması), böbreküstü bezi hormonları metabolizmasına katılır ve organizmanın savunma tepkimelerini uyarır. Eksikliği iskorbüte ve enfeksiyonlara duyarlığın artmasına neden olur.

P vitaminleri. Bunlar "kılcal damar çatlamasını önleyici ve toplardamar güçlendirici” ilaçları oluşturan “vitamin etkili” maddelerdir. Bu özelliğe sahip üç madde vardır: tüm meyvelerde (limon, üzüm, erik) bulunan sitrin, rutin ve eskülozit. (-* VİTAMİNSİZLİK, HİPERVİTAMİNOZ.)

—Ted. Vitamin tedavisi vitaminsizlikten korunmada (örneğin sütçocuğunda D vitamini), vitaminsizliklerin düzeltilmesinde (İskorbüt, beriberi, raşitizm vb.), çok yüksek dozlarda vitamin gerektiren ve vitamin verilince düzelen vitaminsizlikler dışı hastalıklarda (nevralji ve nevritlerin tedavisinde B,, B6, B12 vitaminleri, deri hastalıklarının tedavisinde A vitamini vb.) kullanılır.