Adliye Nezareti
MsXLabs.org & Büyük L.
Adliye nezareti, OsmanlI devletinde batı anlayışına göre kurulan adliye örgü tünün bağlı olduğu nezaret (1868-1922). Mahmut II döneminde kurulan "Meclisi valayı ahkâmı adliye”, Adliye nezareti'nin kuruluşu yolunda ilk adımı oluşturdu (1837). Günümüzdeki Yargıtay ve Danıştay'ın görevlerini üstlenen bu kurum, aynı zamanda yasa ve tüzükleri de hazırlıyordu. 1868’cfe Meclisi valayı ahkâmı adliye, "Şurayı devlet" ve "Divanı ahkâmı adliye" olarak ikiye ayrıldı. Aynı yıl “Divanı ahkâmı adliye reisliği" adı "Divanı ahkâmı adliye nezareti” olarak değiştirildi. Reis unvanıyla bu kurumu yönetme görevine atanmış olan Cevdet Paşa, adliye nazırı unvanını aldı. Yüksek mahkeme niteliğindeki Divanı ahkâmı adliye, temyiz ve istinaf mahkemelerinden oluşuyordu. Cevdet Paşa, her iki bölümün başkanı olarak, bakanlar kuruluna da katılıyordu. Divanı ahkâmı adliye üyeleri, haklarında mahkeme kararı olmadan azledi- lemez, padişah ve hükümet, Divan'ın kararlarına karışamazdı. Böylece, yürütmeyle yargı kuvvetleri birbirinden ayrılmış, yargının bağımsızlığı ve hâkim teminatı ilkeleri benimsenmişti. Şeyhülislamlığa bağlı olarak etkinliklerini sürdüren Şeriye mahkemeleri dışında kurulan mahkemelere Nizamiye mahkemeleri adı verildi. Bu mahkemeler müslim ve gayri müslim halk için ortak mahkemelerdi. Şeriye mahkemeleriyle, kiliselerde kurulan cemaat mahkemeleri evlenme, boşanma, miras gibi konularda çıkan anlaşmazlıkları dinsel kurallara göre çözmeyi sürdürdüler. 1875'te temyiz mahkemesi başkanlığı Divanı ahkâmı adliye nezareti’ nden ayrıldı. Adliye nezareti kurularak temyiz mahkemesi başkanlığı ve Ticaret nezaretine bağlı ticaret mahkemeleri de buraya bağlandı. 1877’de Hariciye neza- reti'ne bağlı olan gayri müslim azınlıkların mezhep işleri de nezaretin görevi kapsamına alındı ve adı Adliye ve mezahip nezareti oldu. 1916’da Şeriye mahkemeleri ile Eytam idaresi, şeyhülislamlıktan alınarak Adliye nezareti’ne verildiyse de 1918'de yeniden şeyhülislamlığa bağlandı. Adliye nezareti, 1880'den başlayarak haftalık Ceride-i mehakim, 1909’dan başlayarak on beş günlük Ceride-i adliye dergilerini çıkardı.
"İnşallah"derse Yakaran..."İnşa" eder YARADAN.
