TOMRUK a (esk. türkç. tomurmak, ağacı keserek tomruk haline getirmek'ten tomur-uk>tomruk).
1. Kesimden sonra, belli bir uzunluktan sonra tepesi ve bütün dalları kesilip atılmış olan kabuklu ya da kabuksuz ağaç gövdesi; kütük; Burada tomruklar nehir aracılığıyla taşınıyor
2. Taşoc. Dik koşutyüzlü biçiminde işlenmiş, yüzleri kabaca yontulmuş ve gerekli yerleri pahlanmış taş parçası: Mermer tomruğu
3. Esk. Tomurcuk
4. Esk. Tu tukevi.
5. Tomruğa atmak, tutukevine koymak (esk ). || Tomruğa vermek, suçlunun ayaklarına işkence aracını geçirmek (esk)

—Aktar. Tomruk asansörü, tomrukları kaldırmak ya da indirmek için kullanılan düzenek, altta ve üstte bulunan, biri devindıricı ıkı kasnak ya da tekerlek arasına gerilmiş düşey sonsuz zincirler üzerine monte edilen özel biçimli yataklardan oluşur.

—Esk. metalürj. Erimiş metalin taş ya da kilden yapılmış yuvarlak kalıplara dökülmesiyle elde edilen parçalara verilen ad. (Tomruklar daha sonra ağır çekiçlerle dövülüp levha haline getirilir ve çeşitli eşya yapımında kullanılırdı.)

—Inş. Baca tomruğu, BACA KÜRSÜ'SU nün eşanlamlısı.

—Kur tar Daha çok doğu ülkelerinde kullanılan bir işkence aygıtı. (Bk. ansikl. böl.) || Tomruk ağası, OsmanlIlar da tevkifhane müdürüne verilen ad. || Tomruk dairesi, 'Osmanlılar'da tevkifhaneye verilen ad. (Bk. ansikl. böl.)

—Tekst. Tomruk kancası ya da tırnağı, jakar tezgâhlarında bulunan silindirin dönme hareketine kumanda etmeye yarayan parça. || Tomruk yayı, el dokuma tezgâhlarında, dörtte bir tur gerçekleştirdiğinde silindiri durduran yaylı düzenek.

—ANSİKL. Kur tar Tomruk, büyük bir ağaç kütüğünün içinin oyulması yoluyla yapılırdı. Ortadan ikiye bölünen 4-5 m uzunluğunda 40-50 cm çapındaki bir kütük iki ye bölünür, insan baldırının geçebileceği genişlikte karşılıklı olarak oyulurdu. Cezaya çarptırılanın iki ayağı bu oyuklara yerleştirildikten sonra kütüğün iki parçası birbiri üstüne kapatılarak kilitlenirdi. Tomrukların bazılarında oyuk, bir insan bedeninin gireceği büyüklükte olur ve tomruğa vurulanın yalnızca başı dışarıda kalırdı. Tomruğa vurulmak cezası hükümet konaklarının önünde .yerine getirilirdi.

♦Tomruk dairesi, OsmanlIlar döneminde, İstanbul'daki bazı tutukevleri ve hapishanelere tomruk, bazılarına da zindan denirdi. Buraları önceleri tomruk ağası denilen çavuşbaşı rütbesindeki bir görevli tarafından yönetilirdi. Bu görev ve tomruk dairesi Tanzimat'ın ilanından (1839) sonra kaldırıldı.