TUNUSLU HAYRETTİN PAŞA,
türk sadrazam (Kafkasya 1820 - İstanbul 1890). Abaza kökenlidir. Küçük yaşta Kafkasya' dan İstanbul'a getirildi ve köle olarak önce nakibüleşraf Kıbrıslı Tahsin Bey'e satıldı, sonra Tunus valisi Ahmet Paşa tarafından satın alındı. Tunus'ta fıkıh, fransızca, askerlik; Fransa'da hukuk, tarih, matematik okudu. Tunus'ta çeşitli üst düzey görevlerinde bulundu, veziriekberliğe (1873) kadar yükseldi. Tunus Beyi ile anlaşmazlığa düştü; tüm görevlerinden istifa ederek Paris'e (1877), sonra da İstanbul’dan aldığı çağrı üzerine imparatorluk başkentine gitti (eylül 1878). Önce Âyan meclisi üyeliğine, hemen ardından vezir rütbesiyle Maliye komisyonu başkanlığına atandı. Şeyh Zafirı Elendi aracılığıyla tanıştığı Abdülhamit ll'nin beğenisini kazandı. Mehmet Esat Saffet Paşa'nın yerine sadrazam oldu (aralık 1878). Görevi sırasında devlet örgütünün yeniden düzenlenmesi için çaba sarf etti; mabeyn görevlilerinin devlet işlerine karışmalarına son verdi. Bu çalışma, çaba ve görüşleri Abdülhamit ll'nin çevresindekiler tarafından hoş karşılanmadı; başta Cevdet Paşa olmak üzere birçok kişi, onu bir arap imparatorluğu kurmak istediğini öne sürerek padişaha ihbar ettiler. Hayrettin Paşa, durumu sezince istifa etti (29 temmuz 1879). Abdülhamit II, istifasını kabul etmekle birlikte İstanbul'dan ayrılmasına izin vermedi ve onu yalısında göz hapsine aldı, zaman zaman da önemli devlet sorunlarının çözümlenmesi için görüşlerine baştfjrdu. Tunuslu Hayrettin Paşa’nın ülkelerin siyasal durumlarını konu edinen, arapça Ak- vâm Cıl-mesâlik fi ma'rifeti ahvâl il-memâlik
(1876) adlı bir yapıtı vardır.
Kaynak: Büyük Larousse
