TÜRBÜLANS a. (fr. turbulence). Hidrol. Burgaçlar oluşturarak akan bir akışkanın devinimi.

—ANSİKL. Türbülans, molekülleri sıvı yüzeyine ve yatak eksenine koşut bir akış (laminer akış) göstermeyen bir akarsuyun ayırtedici özelliğidir; sıvı molekülleri, her boyda ve her türde, düşey, yatay ya da eğik eksenli ve bundan çok daha karmaşık burgaçlar oluşturarak akar.
Akış, ancak düzgün ve küçük boyutlu bir yatakta laminer olabilir; gerçekte, bütün akarsular az ya da çok büyük bir türbülans gösterir. Türbülans, derinlik, eğim, yatağın eşitsizlikleri ve pürüzleri, engeller (köprü ayakları) ölçüsünde artar. Türbü- lanslı bir akış, yüzeyde kırışıklıklara ve dalgalara, kıyılarda yükselmelere, ortada kubbeleşmeye, ıslak kesitte akış hızı eşitsizliğine neden olur. Türbülans, akarsuyun taşıma ve aşındırma gücünü artırır. ( GÜÇ, TAŞIMA, BULANIKLIK.)

—Akışkan, mekan. Havacılıkta iki tür türbülans ayırt edilir; aerodinamik havatünel- lerinde ortaya çıkan hava türbülansı ve atmosferde meteorolojik nedenlerle oluşan türbülans. Havatünellerinde deneysel sonuçların hatalı olmasına yol açan türbü- lansın olabildiği kadar giderilmesine çalışılır. Bunun için hava tünelinin girişinde bulunan kolektörün boynuna, hava ipçiklerinin burgaçlı bir hareket kazanmalarını önlemek amacıyla, bir dizi filtre ve ince ızgara yerleştirilir.

—Isıl. mot. Türbülans, bir motorda benzin hava karışımının ya da havanın (Diesel motorları) geçtiği kanallarda oluşan ve yanma odası içinde gelişen önemli bir dinamik olaydır. Gerçek deneyler ve benzeşim incelemeleri sayesinde, yanmaya eşlik eden termodinamik mekanizmalar gittikçe daha çok tanınmaya başlamıştır. Böylece, yanma için en elverişli olan güdümlü türbülansı oluşturabilecek yanma odası biçimini elde etmeyi sağlayan parametreler açıklığa kavuşturulmaktadır. Günümüze kadar elde edilen sonuçlar, motorun ömrünü artıracak ve egzos gazları içinde bulanan zararlı maddeleri azaltacak yönde «tki yapan daha fakir karışımların vuruntu yapmaksızın kullanılmasını sağlamıştır. Türbülans, giren dolgunun katmanlaşma adı verilen bölünmesiyle birlikte görülebilir; bu durumda silindir kafası içinde bir türbülans odası bulunabilir.

—Meteorol. Rüzgârın hızı, havanın akışının laminer değil burgaçlı, yani türbülanslı olduğunu gösteren düzensiz ve çok hızlı (dakikada 20 ile 25) salınımlara uğrar. Atmosferde meydana gelen her çaptaki burgaçların tümü atmosfer türbülansını oluşturur. Rüzgârın maksimum hızı V, minimum hızı v, ortalama hızı Vm ise, T türbülans faktörü, tanım gereği (V- v)Nm'ye eşittir. Demek ki, bu büyüklük havanın çalkantısına göre 0 ile 2 arasında değişen bir sayıdır.
Türbülans, havanın yer engebelerine sürtünmesinden, termokonveksiyon ve siklon tedirginliklerinden kaynaklanır Her boyuttaki (birkaç cm ile 3 000 km arasında değişen çapta) burgaçlar, troposferi sürekli olarak hareketlendirir. Bunlar, tüm kütlenin ısı ve nem özelliklerini dengelemeye yardımcı olurlar.
Türbülans özellikle, toprak altı ısınmasını ve soğumasını yukarı iletir. Bu olay havanın çok zayıf olan iletkenliğinden çok daha etkindir. Aynı şekilde, aşağı katmanların nemliliği, türbülans sayesinde troposferin en üst noktasına kadar yayılır. Rossby’ye göre, büyük çaptaki yatay türbülans (siklonlar) genel dolaşımın ana hatlarını açıklar. ( ATMOSFER.)