Protistalar (Protistler)

Protistalar (Protistler)

Protistler (Protista, bazen Protoctista), ayrışık (heterojen) bir canlı grubudur ve hayvan, bitki ya da mantar olarak değerlendirilemeyen ökaryot canlılardan oluşur. Protistler bilimsel sınıflandırma açısından âlem olarak değerlendirilse de tek soylu (monophyletic) değil, kısmi soylu (paraphyletic) bir gruptur. Protistler içinde değerlendirilen canlıların da görece basit yapılı (tek hücreli ya da ileri düzeyde özelleşmiş dokuları olmayan çok hücreli) olmak dışında ortak özellikleri pek yoktur.
Beslenmeleri fotosentez, absorbsiyon ya da fagositoz ile, çoğalmaları ise eşeyli ya da eşeysiz üreme ile gerçekleşen protistlerin hareketsiz olanları olabildiği gibi, kamçı, siller ya da yalancı ayaklarla hareket ederleri de bulunur. Yaklaşık olarak 60.000 yaşayan, 60.000 kadar da soyu tükenmiş fosil türü bilinmektedir.

Geleneksel sınıflandırma
Protistler, yaklaşık son 150 yıldır, diğer canlı âlemlerine benzerliklerine göre çeşitli alt gruplara ayrılmaktaydı. Hayvanlara benzeyenlerin protozoa, bitkilere benzeyenlerin alg ve mantarlara benzeyenlerin de cıvık mantar (slime mould) ve su mantarı (water mould) olarak adlandırıldığı ve grupların birbirleriyle sıklıkla örtüştüğü bu ayrım, günümüzde yerini filogenetik sınıflandırmalara bırakmıştır. Ancak, resmî olmayan bu gruplar, protistlerin morfoloji ve ekolojisini tanımlamakta yine de kullanışlıdır.
Animalia (hayvanlar), Plantae (bitkiler) ve Protista (geri kalan herşey) âlemlerini içeren üç âlemli sınıflandırma sisteminin kabul gördüğü dönemlerde, bakteriler de protist olarak kabul edilmişlerdir ama güncel yaklaşımlarda Bacteria ayrı bir üst âlem olarak kabul görmektedir.

Protozoa: Hayvan benzeri protistler
Protozoa, çeşitli istisnaları bulunsa da çoğunlukla tek hücreli, hareketli ve fagositoz ile beslenen protistlerdir. Genel olarak 0.01-0.5 mm boyutlarındadırlar ve temelde mikroskop ile izlenebilirler. Sulak çevrelerde de toprakta da bulunabilen ve kurak dönemleri sıklıkla kist ya da spor (biyoloji) halinde geçiren protozoa, çeşitli önemli parazitleri içerir. Bu canlılar, hareketlerine göre, dört alt gruba ayrılırlar:

* Uzun kamçıları olan Flagellalılar: örneğin, Euglena.
* Geçici yalancı ayakları olan Ameboitler: örneğin, Amoeba.
* Çoklu, kısa silleri olan Ciliophora (silliler): örneğin, Paramecium.
* Bazıları spor oluşturabilen, hareketsiz parazitler olarak Sporozoa: örneğin, Toxoplasma.

Algler: Bitki benzeri protistler
Algler, yaşamlarını fotosentez ile sürdürürler. Bu grup içinde, ikincil endosimbiyoz ile kloroplast edinmiş olan ve aynı zamanda protozoa olarak da değerlendirilen Euglena gibi, pek çok tek hücreli canlı bulunur. Ayrıca, aşağıda sıralanmış olan, hareketsiz ve bazıları gerçek çok hücreli (bazı su yosunları) kimi canlılar da bu grupta bulunur:

* Daha gelişmiş bitkilerle akraba olan Chlorophyta (yeşil algler): örneğin, Ulva.
* Rhodophyta (kırmızı algler): örneğin, Porphyra.
* Heterokontophyta (kahverengi algler), diatomlar vb.: örneğin, Macrocystis.

Yeşil ve kırmızı algler, Glaucophyta olarak anılan küçük bir grupla birlikte, bitkilerin yakın akrabası gibi durmaktadırlar ve kimi araştırmacılar bunları, basit yapılarına rağmen, bitkiler âlemi içinde değerlendirir. Diğer çoğu alg ise ayrı gelişim göstermiştir ki, bunlara hepsi de ayrıca protozoa olarak değerlendirilen Haptophyta, Cryptophyta, Dinoflagellata, Euglenoidea ve Chlorarachnea gruplarının üyeleri dahildir.
Paramecium bursaria ya da Sarcodina (Radiolaria, ışınlılar) şubesinin canlıları gibi bazı protozoanın, hücreleriyle bütünleşmemiş olan endosimbiyotik algler içermesi de dikkat çekicidir.

Mantar benzeri protistler
Protist düzeyinde yapıya sahip çeşitli canlılar, sporangiyum ürettikleri için, esasen mantar olarak değerlendirilmişlerdir. Bu grupta Chytridiomycota, cıvık mantarlar, su mantarları ve Labyrinthulomycetes gruplarının üyeleri bulunur. Günümüzde, Chytridiomycota canlılarının mantarlarla akraba olduğu anlaşılmıştır ve onlarla birlikte sınıflandırılır. Diğerleri ise selülozdansa kitin içeren hücre duvarları bulunan Heterokontophyta ve hücre duvarları bulunmayan Amoebozoa içinde değerlendirilir.

Güncel sınıflandırma
Protistlerin sınıflandırılması henüz değişkendir. Yeni sınıflandırmalar, ince yapı ve biyokimyasal ve genetik özellikler üzerinden giderek, tek soylu gruplar ortaya koymaya çalışmaktadırlar. Ancak, bir bütün olarak protistler kısmi soylu bir grup olduğu için, bahsi geçen yeni sınıflandırmalarda âlem taksonu ya bölünmekte ya da hepten bir kenara bırakılmaktadır ve protist grupları ökaryotların ayrı ayrı soyları olarak değerlendirilmektedir. Adl ve arkadaşları (2005) tarafından ortaya konulmuş son şemada, şube, sınıf vb. sınıflandırma basamaklarına yer verilmemektedir.
Günümüzde şube olarak değerlendirilebilen ve resmen tanınmış kimi protist grupları aşağıdaki listede sunulmuştur. Ancak, sınıflandırmaların değişkenliği nedeniyle, pek çok başka şube de Protista ile ilişkilendirilebilmektedir.

* Alem : Protista

* Şube : Amoebozoa
* Şube : Choanozoa
* Şube : Rhodophyta - kırmızı algler

* Alveolata (üst grup)

* Şube : Apicomplexa
* Şube : Ciliophora - siliyalılar
* Şube : Dinoflagellata

* Chromista (üst grup)

* Şube : Cryptophyta
* Şube : Haptophyta
* Şube : Heterokontophyta

* Excavata (üst grup)

* Şube : Euglenozoa
* Şube : Metamonada
* Şube : Percolozoa

* Rhizaria (üst grup)

* Şube : Cercozoa
* Şube : Foraminifera
* Şube : Radiolaria

Akvaryum protistleri

MsXLabs Üye Girişi