RADYOİZOTOP

—ANSİKL. Çekird. fiz. 1983’te 27 radyoe- lement biliniyordu: bunlar, teknisyum ve prometyumun yanı sıra, atom numaralan 83’ten büyük olan elementlerdi. Kimi radyoelementler doğada bulunmaktadır ve uranyumun 238U, 235U gibi izotopuyla toryumun 232Th izotopundan başlayan üç aile grubu oluştururlar. Bunlar art arda a ve (S~ yayımlayarak atom numaraları 81 ile 92 arasında değişen elementlerin izotoplarının ve sonunda 206, 207 ve 208 kütleli kararlı kurşunun oluşumuna neden olurlar. Neptünyum 237'den başlayıp ^Bi'de son bulan bir dördüncü aile de yapay olarak elde edilmiştir. Atom numarası Z=93 ile 100 arasında olan öbür bütün radyoelementler gerek uranyum ya da plütonyumun şiddetli nötron ışınlamasıyla, gerekse yüklü parçacıklarla yapılan çekirdek tepkimeleriyle yapay olarak elde edilir. Kimi radyoelementlerin doğal ya da insan tarafından yapay olarak elde edilmiştartılabilecek nicelikte uzun yarıömür- lü bir ya da daha çok radyoaktif izotopu vardır. Z > 100 olan diğerleri belli bir anda ancak son derece küçük miktarlarda, kimi kez ancak beş on atom düzeyinde elde edilebilir. Bu nedenle böyle radyoelementlerin özelliklerinin incelenmesinde çoğu kez radyoaktif ölçümlere dayanan özel yöntemlerden yararlanılır.
Doğal radyoelementlerin birincil kaynakları uranyum ve toryum cevherleridir. Uranyum cevherleri jeolojik kökenlerine göre üç gruba ayrılabilir:
1. pehblende, uraninit, uranotoryanit ve uranyum niyobat, uranyum titanat, uranyum tantalat (davidit) gibi birincil cevherler;
2. öncekilerin yükseltgenmesinde doğan, dolayısıyla canlı ve değişik renkleri alan ikincil cevherler. Bunlar uranutlar, fosfatlar (autunit), vanadatlar (carnotit, tiyüya- münit), silikatlar (uranofan), sülfatlar ve hidratlı oksitlerdir;
3. uranyumun, öbür elementler yanında daha az miktarlarda bulunduğu cevherler; örneğin toryumun başlıca cevherleri (monazit, torit, torianit, torogumit) az ya da çok küçük miktarlarda uranyum içerirler.


RADYOİZOTOP a. (fr. radio-isotope). Fiz. Radyoaktif izotop. (Eşanl. RADVOELE- MENT.)

—ANSİKL. ilk yapay radyoizotop ya da radyoelement (radyoaktif) olan 30 kütleli fosforu ( 1934’te Frödöric ve iröne Joliot-Curie alüminyumu (gAl), polonyumun yayımladığı a parçacıklarıyla gHe) bombardıman ederek elde ettiler. Parçalanmanın bulunuşu ve nükleer reaktörle
rin gerçekleştirilmesi önemli miktarlarda yapay radyoizotop elde etmeye olanak veren yeğin nötron kaynaklarından yararlanma olanağı sağladı. Yapay radyoele- mentlerin ilki 9 ağustos 1945'te Nagazaki üzerine atılan atom bombasının gerçekleştirilmesinde kullanılan 239 kütleli plütonyumdu (2gPu). Savaştan sonra, radyoizotop üretimi öteki alanlarda barışçı amaçlar yönünde gelişti:
1. fotosentez üzerine araştırmalar için bitki biyolojisi (bu araştırmalarda karbon 14 [’JC] önemli bir rol oynar);
2. bitkilerin ıslahı, böceklerin yok edilmesi, yiyeceklerin saklanması, toprakların neminin ölçülmesi için tarımbilim;
3. DNA’nın formülünün açılıp incelenmesi için biyokimya;
4. biyolojik sistemlerin kinetik parametrelerinin incelenmesi için fizyoloji;
5. farmakokinetiğin ve ilaçların metabolizmalarının incelenmesi için farmakoloji;
6. ışın tedavisinde (kobalt 60 [|ŞCo], iridyum 192 [’ff İr] ve sezyum 137 [1gCs] ile) ve invivo tanıda (örneğin, tiroit bezi hastalıkları tanısında iyot 131 ['J< I]) ve in vit- ro tanıda tıp;
7. yaş belirlemeleri, maden taraması, hidroloji ve sedimantoloji için yer bilimleri;
8. malzemelerin tahribatsız kontrolünde (kobalt 60 ya da iridyum 192 kaynakları kullanılarak gamagrafiyle), ölçü mastarlarının gerçekleştirilmesi, kimya mühendisliği, etkinleştirmeyle çözümleme, ışıma altında kimya için sanayi.