ÖĞÜTÜCÜ sıf. Bir maddeyi ufalama, küçük parçalara ayırma ya da toz haline getirme özelliği olan şey için kullanılır.

—Anat. Öğütücü yüz, dişin tümsecik, çukur çizgi ve kenar çukurlardan gluşan üst yüzü. (Karşıt dişlerin öğütücü yüzleri birbirine değerek çiğnemeyi sağlar.)

—Anat. ve Zootekn. Öğütücü dişler, besinleri öğütmeye yarayan büyük dişler. (Öğütücü dişlerde tacın biçimi türün beslenme rejimiyle bağıntılıdır.) [AZI.]

♦ a. Bir maddeyi ufalamaya, küçük parçalara ayırmaya toz haline getirmeye yarayan makinelerin genel adı.

—Bayınd. Zemini parçalamak ve gereç çıkarmayı kolaylaştırmak için bir tarak gemisinin ön bölümüne takılan metal lamalı döner aygıt.

—Boyac. İçinde pigmentlerin ve olası dolgu gereçlerinin bir bağlayıcı ile birlikte öğütüldüğü aygıt.

—Kâğ. san. İNCELTİCİ'nin eşanlamlısı.

—Kim. müh. Burgaçtı öğütücü, küçük topakların bir bağlayıcı içinde dağıtıldığı ufalama aygıtı. (Ufalama, birbirine koşut olarak dönen, aralarında 10-20 #»m'lik bir mesafe bulunan iki diskle yapılır.)

—Teknol. Öğütme işlemini gerçekleştiren aygıt. (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Öğütücüler, eksenleri çevresinde dönen, yatay ya da hafif eğik olarak yerleştirilmiş 1 ile 4 m çapındaki silindirlerden oluşur. Madencilikte en çok kullanılanlar, küçültme oranları 500/1’e erişe- bilen çubuklu öğütücüler ve toplu öğütücülerdir. En genel anlamıyla göz önüne alındığında, “öğütücü’’ sözcüğü bir malzemeyi ufalamak, toz haline değilse bile küçük parçalara indirgemek için kullanılan tüm araçları kapsar; ancak, öğütücülerin, herbiri özel olarak adlandırılan birbirinden farklı tipleri vardır (konkasörler, taşlar, değirmenler, öğütme makineleri, havanlar vb.). Gerçek anlamıyla öğütücüler, ezerek öğütme yapan silindirli öğütücüler (düz ya da oluklu), çekiçti öğütücüler ve toplu ya da çubuklu öğütücüler'dır.
Silindirli öğütücüler'öe, genellikle önceden bir kırılma işleminden geçirilen öğütülecek malzeme, ters yönlerde dönen, koşut eksenli, iki çelik silindir arasına gönderilir. Silindirler arasındaki uzaklık, bitmiş ürünün tane büyüklüğünü (tane, toz) belirler.
Eksenler, güçlü olmakla beraber çok sert cisimlerin geçmesine izin verecek kadar esnek yaylar aracılığıyla istenen uzaklıkta tutulur.
Çekiçli öğütücüler'öe, bir kılıf içinde büyük bir hızla dönen çekiçleri oluşturan bir parçalar sistemi bulunur. Dönme eksenine yakın bir yerden içeriye giren ve çevreye doğru fırlatılan malzeme, ezilerek değil, yolu üzerinde aldığı darbelerle öğütülür.
Toplu öğütücüler'öe yatay eksenli bir silindir içine sert malzemeden yapılmış kürelerle birlikte yerleştirilen malzeme, dönen tüm sistemle birlikte sürüklenen ve yeniden düşen toplarla ezilir. Cevher çok sertse, kendi büyük parçaları öğütücü görevi yapabilir.
Otojen öğütücüler ya da kaskat öğütücüler bir ön kırma gerektirmez. Büyük çaplı silindir oldukça büyük bir hızla dönerken yataklardan birinin içinden giren ve merkezkaç kuvvetin etkisiyle kaldırılan büyük parçalar birbirinin üzerine düşerek yavaş yavaş ufalanırlar. Güçleri 10 000 BG’ne kadar olabilen bu tip öğütücüler, çok büyük donanımlarda giderek daha fazla kullanılmaktadır.
Tarımda kullanılan öğütücülerde, öğütme işlemi çoğunlukla hızla dönen bir mil üzerine radyal olarak yerleştirilen çekiçlerin ya da döveçlerin çarpmasıyla ve daha nadir olarak da mazlemeyi iki silindir arasından geçirerek ezmek suretiyle gerçekleştirilir.
Öğütücüler, öğüttükleri ürünün tipine göre sınıflandırılır. Tohum öğütücüleri, hayvan yemi üretmekte kullanılır. Bunlar çoğu kez, karıştırıcılarla birleştirilerek öğütücü-karıştırıcılar elde edilir. Tarımda kullanılan öğütücülerin birçoğu binalar içinde yer alır ve elektrik motorlarıyla tahrik edilir. Saman ve ürün artığı öğütmekte kullanılan öğütücüler, yatay ve enlemesine bir mil üzerine monte edilen döveçleri ya da çekiçleri, kimi kez de, yere koşut olarak dönen bir helisi bulunan seyyar makinelerdir. (SAP DEĞİRMENİ.) Çakıllı öğütücüler, aynı tipten, ama çok güçlendirilmiş makinelerdir.
Kâğıtçılıkta öğütücüler, kuru ya da hafifçe nemlendirilmiş eski kâğıtları ve kartonları parçalamak için ya da pişirmeden önce ekin saplarını ezmek için kullanılır (silindirli öğütücüler, çekiçli öğütücüler vb.).
Çöplerin işlenmesinde çoğu kez çekiçli öğütücüler kullanılır; aynı zamanda kâğıt yapraklarına ya da plastik maddelere uyarlanan parçalama sistemleri de vardır. Bu aygıtların kullanılabilmesi için arıtma istasyonlarının uygun biçimde düzenlenmesi gerekir. Toz haline getirdiği çöpler eviye çıkış borusundan bir su akımı ile sürüklenen ve artık öğütücü denen elektrikli bireysel öğütücüler de kullanılmaktadır. Altına yerleştirildikleri eviyenin çıkış deliğine bağlanan bu tip aygıtlar, çöplerin konduğu bir öğütme odası, kırıcı dişleri taşıyan bir başlık, bir öğütme tablası ve merkezkaç basınç altında çalışan bir boşaltma odası içerir. Bir elektrik motoru öğütme ve kırma tablalarını çevirir. Aygıt ancak yeterli miktarda su verdiğinde çalışır ve güvenlik bir disjonktörle sağlanır.