NEVRUZ
a (fars. nev ve ruz'dan nevrüz). Esk.
1. Güneş’in Koç burcuna girdiği ve ilkbaharın başlangıcı sayılan, eski İran takvimine göre yılın ilk günü. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu günde yapılan kutlamalar.
3.

• Nevruz-ı amme, nevruzı sultani, geceyle gündüzün eşit olduğu 21/22 mart günü.
• Nevruzı Harizmşah, Melikşah'ın düzenlediği takvimde yılbaşına rastlayan gün.
• Nevruz-ı hassa, geceyle gündüzün eşit olduğu güne rastlayan yılbaşı töreni.

—Folk. Anadolu’nun bazı yörelerinde halk takvimine göre, yeni yılın ve baharın başlangıcı sayılan 21-22 mart tarihlerinde kutlanan geleneksel şenlik. (Sultan nevruz, mart dokuzu da denir.) (Bk. ansikl. böl.)

—ANSİKL. Ahemeniler’in resmi yılbaşı, nevruzda (21-22 mart) Güneş'in Koç burcuna girdiği gündü. Daha yaygın olan halk takvimine göre ise 21 haziranda şenliklerle kutlanan hasat zamanına bu ad veriliyordu. Bu, yıllık verginin de toplandığı tarihti. Melikşah'ın 1079’da yaptırdığı takvim düzenlemesinde yeni yılın ilk gününün (nevruz) 15 mart tarihi olduğu kabul edildi. Nevruz İran'da, Irak’ta, Mısır'da, Anadolu’da yaygın bir halk bayramı olarak kutlanır.

—Ed. Kışın bitmesi, baharın başlaması sırasındaki (21-22 mart) şenlikler türk halk edebiyatında ve divan edebiyatında nevruziye diye adlandırılan şiirlere konu oldu. Bu şiirlerde ağaçların yeşermesi, çiçeklerin açması, havanın ısınması vb. konu edinilir. Nevruz günü Âdem’in yaratıldığı, Nuh’un gemisinin karayı bulduğu, Hz. Ali’nin halife olduğu, hatta bugün doğduğu anlatılır Nevruz gecesi bütün yaratıkların Tanrı'ya secde ettiği, dileklerin yerine getirildiği belirtilir.

—Folk. Nevruz, Anadolu'nun çeşitli yörelerinde değişik biçimlerde kutlanır. Tarım bölgelerinde bir tür bolluk töreni niteliği kazanmış, Ortadoğu ve Türkiye'deki Kürtler tarafından da benimsenmiştir. Alevi toplulukları için ise, dinsel bir anlam taşır. Aleviler nevruzu Ali'nin doğum günü olarak kabul ederler. Bu günde çocukların yumurta yemesi ve uçurtma uçurması gelenektendir. Nevruz günü, mezarlığa gider, ölülerini ziyaret ettikten sonra, önceden hazırladıkları çörekleri yerler. Kars’ın bazı yörelerinde nevruz Ali'nin halife olduğu günün yıldönümü olarak kabul edilir. Nevruzdan önceki çarşamba gecesi damlarda ateş yakılır. Bu ateş, Ali'nin savaşa gidişini halka haber vermesini simgeler.

Ertesi perşembe gününe “ölü bayramı" adı verilir. O gün yoksullara, çocuklara yemiş, helva vb. dağıtılır, mevlit okutulur, ölüler ziyaret edilip artakalan yemiş ve helvalar mezarların üzerine dökülür. Nevruzdan önceki gün "ihya gözetme” adını alır. Bu günde Hüseyin’in ölümüne yas tutma amacıyla ağıtlar yakılır; oruç tutulur. Nevruz günü kırlara çıkılıp topluca yemekler yenir, eğlenceler düzenlenir. Manisa’nın mesir bayramı da nevruz günü düzenlenir. Trakya yöresinde de nevruz kutlanır. O gün herkes kırlara çıkar, karabiber ve tuz ekilerek “yarım kuzu” denilen haşlanmış yumurta yenir.

Kimi araştırmacılar nevruzu İran kültürünün etkisiyle oluşmuş ve gelişmiş saymanın yanlış olacağını, Anadolu’da çok sayıda bahar kutlaması niteliğinde şenlik olduğunu öne sürerek nevruzun da bunlardan biri olduğunu savunurlar.