MANİVELA a (fr. manivelle; halk lat. manibella, sap; klasik lat. manibula, ma- nus, el'den). Mak. san. Bir milin ucuna tespit edilen ve bu mili döndürmeyi sağlayan bir sapla (mile göre kaçık merkezli) ya da üzerinde bir biyel eklemlenen bir muyluyla donatılmış parça.

—Bayınd. Kaldırımcı manivelası, alt bölümü dörtaçılı bir uçla sona eren ve taşlar altına sokularak bunları kaldırmaya yarayan metal çubuk.

—Denize. Eskiden, yelkenli gemilerde insan gücüyle çalıştırılan ırgatların başlarındaki yuvalara takılan ve ırgatın çevresinde döndürülerek demirin virasında kullanılan sert ağaçtan ya da demirden kol. || Manivela mandalı, ırgat yuvalarına oturtulan manivelaların yerlerinden çıkmaması için, yuvalar üzerine açılmış deliklerden manivelalardaki deliklere geçirilen pim.

—Kilitç. Bir kilitte, armudun verdiği hareket sayesinde, sürgüye tesbit edilmiş bir eksen üzerinde dönebilen ve böylece sürgü kilidin içine çekildiğinde mandalın da içeri çekilmesini sağlayan dirsekli parça.

—Mad. oc. Ray ile vagon tekerleği arasına yerleştirilen ve düşük bir basınç uygulandığında vagonu ilerleten eklemli levye.

—Mak. san. Biyel-manivela sistemi, doğrusal almaşık bir hareketi sürekli çembersel harekete (buhar makinesi, içten yanmalı motorlar) ya da sürekli çembersel hareketi doğrusal almaşık bir harekete (pistonlu pompa, planya tezgâhı, almaşık testere) dönüştürmeye yarayan mekanizma. (Bk. ansikl. böl.)

—Urganc. Eskiden, kalın halatları bükmeye yarayan metal aygıt.

—ANSİKL. Mak. san. Biyel-manivela sisteminde biyelin uçlarından biyel başı adı verilen biri manivela eksantriğine ya da krank mili muylusuna eklemlenmiştir; bu manivela eksantriği ya da krank mili muylusu dönerek biyel başına çembersel bir hareket verir. Biyel ayağı denen doğrusal yörüngeli diğer uç, iki kızak yolu arasında yer değiştiren bir krosete ya da bir piston eksenine (perno) eklemlenir; piston aynı zamanda hareketi kılavuzlar. Patlamalı motorlarda olduğu gibi krank mili tek bir parçadan oluştuğunda, biyel başı krank milinin muylusuna takılabilmesi için iki parçadan meydana gelir; sökülebilir bölüm yani kapak, biyelin gövdesine saplamayla bağlanır. Sarmayı önlemek için biyel başı ve biyel ayağı beyaz metalle sıvanmış yatak yastıklarıyla ve fosforlu bronzdan bir kovanla donatılır; silindir hacmi küçük olan yüksek devirli motorlarda ise iğneli rulmanlar kullanılır. Yüksek güçlü kimi makinelerde aynı muylu üzerine birçok biyel takılır; bu durumda, biyellerden ana biyel denen biri, üzerine biyelcik adı verilen diğer biyellerin eklemlendiği eksenleri taşır; yalnızca iki biyel varsa, bunlar eş merkezli de olabilir ve bu durumda birinin başında diğerinin başının yerleştirildiği bir çatal bulunur. Genellikle dövme çelikten yapılan biyellerin kesit biçimleri hem flambaja karşı iyi bir dayanım hem de kabul edilebilir bir eylemsizlik momenti sağlayacak türdedir.