Arama

Mazı Nedir? - Tek Mesaj #3

Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
7 Ocak 2016       Mesaj #3
Safi - avatarı
SMD MiSiM
MAZI a. Kuzey Amerika'nın batı bölgelerinde yetişen ve odunu için ya da süs ağacı olarak başka ülkelerde de yetiştirilen kozalaklı büyük ağaç. (Bil. a. thuya; servigiller familyası.)

—ANSİKL. Mazılar konik tepeli, yapraklaşmış yassı dallı, küçük pulcuklar halinde hepyeşil yapraklı ağaçlardır; çiçekleri bir- evciklidir, yani erkek ve dişi çiçekleri, aynı ağaç üzerinde bulunur; çoğunlukla altı ya da sekiz pulcuktan oluşan küçük kozalakları vardır.
Batı mazısı (Thuya occidentalis) Kuzey Amerika'da bulunur. Çoğunlukla başka ülkelerde süs ağacı olarak yetiştirilir. Dev mazı (Th. gigantea) 50 m’yi aşabilir. Çok dayanıklı olan kerestesinin pek çok kullanım yeri olduğundan önemli bir orman türü olarak Kuzey Amerika'nın batısında yetişir. Çok güzel bir süs ağacıdır. Sandalos ya da “Berberistan mazısı" (Thuya articulata ya da Callitris’ quadrivalvis [ya da Tetradinis articulata]) Kuzey Afrika'da Fas ve Cezayir'de yetişir.

—Boyac. Mazının yaprakları suda kaynatılarak yeşil boya elde edilir; pamuk ve yün ipliklerinin boyanmasında kullanılır.

—Eczc. Deri hastalıklarında mazı yaprağı tentürü, etbeni ve papilom gibi iyicil vejetasyonları gidermek amacıyla yerel olarak kullanılır. Homeopatide, mazı tentürün- den idrar yolları hastalıklarının tedavisinde yararlanılır.

MAZI a.
1. Böcekler, akarlar (örneğin asma uyuzu), ipsisolucanlar, hatta asalak mantarlar ya da bakteriler tarafından bitkisel dokularda oluşturulan şişlik. (Bu hastalık etkenleri mazıyı değişik tarzlarda yapar, kimisi irkiltici bir sıvı salgılar, kimisi ma- zıyabanarısıgillerde olduğu gibi bitkinin dokusuna yumurtalarını doldurur.) [Bk. ansikl. böl ]
2. Mazı yumrusu, tanen kaynağı olarak aranan yuvarlak meşe mazısı. || Yalancı mazı, Batı Avrupa ülkelerinde meşe ağacından toplanan düşük kaliteli mazıya oralıların verdikleri ad. (Doğu kökenli meşelerinkine gerçek mazı elerler.)

—Bitki patol. Bitkinin dış dokuları üzerinde kabarcıklara neden olan bitki hastalığı. (Örneğin patates yumruları üzerinde aktinomiset bir mantar olan Streptomyces scabiei' nin yaptığı adi mazı ve Spondylodadium atrovirens adlı mantarın neden olduğu gümüş mazı gibi birçok mazı çeşidi bulunabilir. Bitkilerde ipsisolucanların daha başka cQantarların neden olduğu mazı da vardır.)

—Bot. Başlangıçta, sadece mazıyabana- rısıgillerin meşe yapraklarında meydana getirdikleri urlara mazı denilirken bugün bütün böceklerin yaptıkları benzeri urlara, hatta daha başka şişliklere de mazı denilmektedir.
Mazılar bitkinin çok değişik bölümleri (kök, sap, özellikle yaprak, hatta çiçek) üzerinde gelişebilir, boy, biçim, kıvam ve yapı bakımından çok değişik olabilirler. Mazılar, üzerinde üredikleri bitkiler için genellikle zararlıdırlar. Aralarından bazıları (zooşesidiler) özellikle tanence zengin olduklarından tıpta (kabız etkisi) ve sanayide (boyacılık, deri sepilemesi) kullanılırlar. Asıl mazılar, yani meşe mazıları bazı meşe türlerinin yaprakları üzerinde oluşur (doğu kökenli mazı meşesi [Ouercus inlectoria], pırnal [O. tor], saplı meşe [O. robur]). Böceğin çıkışından önce toplanan siyah, yeşil ya da sahici mazılar, böceğin çıktığı yerde bir deliği olan yalancı ya da beyaz mazılardan hem daha ağır, hem de tanence daha zengindirler.
Meşelerde, bundan başka, enginar biçiminde (bir çeşit pullu yaprak demeti), şapka biçiminde (yaprağın alt yüzüne yapışık mercek) mazılara da rastlanabilir. Pi- yemonte ya da macaristan mazısı, saplı meşeden (Q. robur), doğu mazıları ise palamut meşesinden (O. aegilops) pelit yüksüklerinin üzerinde gelişir.
Özellikle Hanku’dan ihraç edilen çin ya da japon mazıları aphis cinsi bir yarımka- natlının Fthus semialata'nm yaprakları üzerinde meydana getirdiği mazılardır. Mi- robolan mazıları Myrobalanus citrina' nin yaprakları üzerinde gelişir.

—Deric. Dericilikte kullanılan belli başlı sepileyici mazılar halept İzmir mazılan ya da Ortadoğu'daki bir meşenin (Ouercus infectorıa) genç sürgünleri üstündeki Cynips tinctorıa'dan elde edilen mazı cevizidir; bu bitkiler % 35-70 oranında tanen içerirler. Knoppern'ler, Cynips calicisin Macaristan, Avusturya, Yugoslavya genç meşe palamutlarına etkimesiyle meydana gelirler. Çin mazıları ise Uzakdoğu'daki birçok sumak türlerini bir bitin (Aphis chinensis) iğnelemesinden kaynaklanır; bunlar tanen açısından en zengin mazılardır (içindeki tanen % 77'ye varabilir). Fas'ta çok kullanılan ve aranılan bir tür olan takaut, bir akarın (Eriophyes thaiae) etkisiyle üreyen ve Fas'ın güneyinde çok bulunan bir ılgının (Tamarix articulata) mazısıdır. Kahverengi tanecikler şeklinde ortaya çıkan takaut % 50’den daha çok tanen içerebilir.

—Halk hek. Mazı meşesinin (Ouercus inlectoha) dallarının üzerinde mazı sineğinin meydana getirdiği meşe mazıları, sinek mazıyı delip çıkmadan önce toplanıp fınnlanır. Sineğin mazıyı delip çıkması drogun kalitesini düşürür. Meşe mazısı 1-2,5 cm çapında küre biçiminde, sarırtısı esmer renkte, saplı ya da sapsız, pürtüklü taneler halinde olur. Kokusuz ve buruk lezzetlidir.
Türkiye'de meşe mazıları rengine ve içerdiği tanen oranına göre sınıflandırılmıştır (TSE 1001).
1. Çivitmazı ya da kara mazı, 15 cm çapında olunca toplanır Petrol yeşili rengindedir; üzerinde böcek çıkış deliği bulunmaz; tanen oranı en az % 69 olmalıdır. Özellikle Güneydoğu Anadolu'da elde edilir.
2. Yeşil mazı, yukarıdaki ne benzer; tanen oranı en az % 67 olmalıdır.
3. Beyaz (ak) mazı, Ege bölgesinde elde edilir; soluk sarı renklidir; tanen oranı en az % 67 olmalıdır.
4. Kırmızı mazı, sarımsı kırmızıdır; üzerinde böcek çıkış deliği bulunur; en az % 50 tanen içermelidir.
Meşe mazısı Hititler döneminden beri Anadolu’da elde edilip kullanılan ve dış ülkelere satılan bir üründür. Osmanlı döneminde özellikle önemli bir ihraç malı idi (1862 yılında İngiltere'ye 207 810 kg meşe mazısı satıldığı kayıtlıdır). Günümüzde de ihraç edilmektedir. Boya sanayisinde ve deri sepilemesinde kullanılır. Özellikle veteriner hekimlikte meşe mazısından elde edilen tannik asit peklik verici olarak kullanılır.

Kaynak: Büyük Larousse