MEVSİM a. (ar. mevsim).
1. Yılın, ılım noktaları ve gündönümleriyle ayrılan dört bölümünden her biri. (Bk. ansikl. böl. Gökbil.)
2. iklim, atmosfer koşullan açısından ele alınan yılın bu bölümlerinden herhangi birine uygun doğa olayları: Mevsim uzun sürdü.
3. Yıl içinde kimi atmosfer olaylarıyla belirlenen dönem: Yağmur mevsimi. Kurak mevsim.
4. Yıl içinde kimi toprak ürünlerinin ortaya çıkıp olgunlaştığı, kimi tarımsal çalışmaların alışılagelmiş bir biçimde yapıldığı, belli bir bölgede yaşayan hayvanların kimi özelliklerinin ortaya çıktığı dönem: Çilek mevsimi. Ekin mevsimi. Zeytin mevsimi. Yavrulama mevsimi.
5. Yıl içinde belli aralıklarla yinelenen etkinlikler dönemi: sezon: Tiyatro mevsimi eylülde başlıyor. Av mevsimi. Turizm mevsimi.
6. Belli bir kesim için yıl içinde etkinliğin genellikle en ust düzeye eriştiği zaman ve bu etkinlikten elde edilen sonuçlar: Bu bölgenin turizmcileri için mevsim mayısta başlar, ekimde biter. Tekstil ürünü ihraç edenler için kötü bir mevsim oldu. Bu aylar ticarette ölü mevsimdir.
7. Mevsim sonu ucuzluğu, mevsimin bitmesi nedeniyle o mevsime ait giysi modellerinde uygulanan fiyat indirimi.

—Esk. Mevsimi bahar, ilkbahar. || Mevsimi baran, yağmur mevsimi. || Mevsimi harif, sonbahar. || Mevsimi sayf, yaz. || Mevsimi sifad, hayvanların çiftleşme zamanı. || Mevsimi şita, kış: "Mevsimi şifâda irantleri fırsat düşürdükçe izac etmek için..." (Ahmet Mithat, XIX. yy.).

—Coğ. Mevsim rüzgârları - MUSON.

—Ikt. Ölü mevsim, bir ticaret, bir sanayi vb. alanlarda etkinliğin çok zayıf olduğu dönem.

—Istat. Mevsim etkisinden arındırma, gözlenen iktisadi olaylardan mevsim bileşenini ayıklamak üzere bir zaman serisine uygulanan istatistik işlemi. (Bk. ansikl. böl.) || Mevsim profili, üç aylık ya da aylık bir indeksi, mevsimlik dalgalanmalardan arındırmaya yarayan, bir yıllık 4 ya da 12 katsayının tümü.

—Zool. Üreme mevsimi, yılın, çiftleşme öncesinde kur yapma törenlerinin ve çiftleşmelerin gerçekleştiği dönemi. (Mevsim farklılıkları olan yörelerde yaşayan memelilerde ve kuşlarda, üreme mevsimi genellikle ilkbaharda, bazen de sonbaharın başındadır.)

—Zootekn. Mevsim dışı üretim, memeli hayvanların, özellikle koyunların normal çiftleşme mevsimi dışında doğurmasını sağlama yöntemi (özellikle yoğun koyun üretiminde makbu| bir yöntemdir).

—ANSİKL. Gökbil. insanlar, çok eskiden, ortalama sıcaklık değişimlerine göre yılı mevsimlere bölmüşlerdi. Hintliler'in, Araplar'ın, sonra Yunanlılar'ın yılı ilkbahar, yaz ve kış olmak üzere üç mevsime ayırmalarına karşın, Kuzey halklarına göre yalnız iki mevsim vardı: yaz ve kış. Varro tarafından ortaya atılan sekiz mevsimlik garip bir sistem göz önüne alınmazsa, sonbaharı, ilk defa mevsimler arasına katan Yunanlılardır; daha sonra, Romalılar ve Galyalılar da bu sistemi benimsemiş ve kullanmışlardır.
Ortalama sıcaklığın bağlı olduğu temel öğe, Güneş'in gündüz boyunca ufkun üzerinde çıktığı yüksekliktir. Demek ki, böylece iki ılım’ noktası anı (y>, bulunulan
yerin enlemi olmak üzere, Güneş'in meridyen yüksekliği 90° -yiye eşit) ile iki gündönümü anını (e açısı, ekvator ve tutulum düzlemleri arasındaki açı olmak üzere, Güneş'in meridyen yüksekliği 90° -y> +c ve 90° -y> -c'a eşit) mevsimlerin başlangıcı olarak kabul etmek mantıklıdır.
Yer'in yörüngesi çembersel ve bu yörünge üzerindeki hızı düzgün olsaydı bütün mevsimlerin süresi bir olacaktı. Ama bu yörünge eliptik olduğuna ve büyük ekseni, kendi düzlemi içinde döndüğüne göre, büyük eksenin doğru yönde dönmesinin ve devinim" etkisi altındaki ılım noktaları çizgisinin ters yönde dönmesinin etkisiyle. Yerberi" boylamı yılda yaklaşık 1' artar.
Yerberinin boylamı bugün yaklaşık 102° 39' 'dır. Buradan, mevsimlerin tanımı ve süresi için, aşağıdaki değerler elde edilir:
Mevsimler (Kuzey yarıküre)
1. ilkbahar
2. Yaz
3. Sonbahar 4 Kış
En uzun mevsimin kış olduğu Güney yarıküredeki bölgeler için bu veriler tersine çevrilmelidir; bu yüzden de Güney yarıküre, ortalama olarak, Kuzey yarıkü
re'den biraz daha az sıcaktır.
Yerberinin, ilkbahar noktasına göre hareketinden dolayı, mevsimlerin süresi yavaş bir değişikliğe uğrar. I.S. 1250 yılında, yerberi noktası kış gündönümüyle çakışıyordu. Sonbahar süresiyle kışınki, ilkbahar süresiyle de yazınki eşitti. Yaklaşık 4 500 yıl içinde, yerberi noktası ilkbahar noktasıyla çakışacak ve bunun sonucunda da, ilkbahar ile kışın, yaz ile sonbaharın süreleri eşitlenecektir.
Kutup dairesinin ötesinde bulunan bölgelerde, Güneş, art arda altı ay ufkun üzerinde, altı ay da ufkun altında kalır.
Yörüngenin dışmerkezliği nedeniyle Yer-Güneş uzaklıklarında ortaya çıkan küçük farklar, pratik olarak ortalama sıcaklıkları etkilemez (Yer'in Güneş'ten en uzak olduğu süre kuzey yazı sırasındadır).
Mevsimlerin mekanizması, dönme ekseni yörünge düzlemine dik olmayan tüm gezegenlerde aynıdır; gezegen yörüngesinin dışmerkezliği ne kadar küçük olursa, bu mevsimlerin süresi de o kadar birbirine yakındır.

—ikonogr. Ovidius’a göre, Mevsimler, kendilerine eşlik eden Saatler, Günler, Aylar, Yıl ve Yüzyıllarla birlikte Güneş'in tahtının yanında yer alırlar. Antikçağ mozaiklerinde, mevsimler, ortasında Dionysos ya da Güneş arabası figürü bulunan bir mekânın dört köşesinde yer alan ve başlarında sırasıyla çiçek, buğday başağı, asmadalı ve kuru dallardan birer taç taşıyan dört insan büstüyle temsil edilirlerdi. Yunan-latin panteonunun bazı tanrıları, mevsimlerle ilişkiliydi: Flora, Ceres, Bacchus ve Saturnus. Ortaçağ tezhipçileri ve heykeltıraşları, aylarla" ilgili işleri göstermeyi tercih ettiler. Alegori, Botticelli'de (ilkbahar, Uffizi), daha sonra Romanelli'de (Louvre'daki Mevsimler salonu'nun kubbesi) ve Versailies parkının güneş mitiyle ilgili heykellerinde (Mevsim tanrılarıyla dekorlandırılmış 4 havuz: Le Brun'ün modellerine göre, Tuby, Regnaudin, Marsy kardeşler ve Girardon’un kurşundan heykelleri) yeniden ortaya çıktı. Kendine özgü üslubuyla Arcimboldo ve Kadife Bruegel'de (H. van Balen’in figürleriyle manzara resimleri, Yeni Şato, Bayreuth) mevsim alegorileri yaptılar. Poussin (Louvre'daki dört tablosunda), Tevrat simgeciliğiyle yüklü sahneler ve manzara resimleri çizdi. Lancret, Muette şatosu (Louvre) için hoş fanteziler resmetti. Daha yakın tarihlerde, Millet, mevsimleri ve işleri canlandıran bir dizi manzara resmi verdi; Puvis de Chavan- nes, Yaz ve Kış’ı (Belediye sarayı, Paris), Hodler ilkbahar’ı (Essen) canlandırdı.

—İstat. Zaman serilerinin itelenmesindeki temel varsayım, 1919'lardaöne sürülen bir düşünceye dayanır; şöyle ki, bir zaman serisindeki toplam değişim en çok 4 sürece ayrıştırılabilir; genel eğilim, konjonktür dalgalanmaları, mevsimlik değişimler ve raslantısal dalgalanmalar. Mevsimlik değişimlerin kendisi de önemli üç nitelik gösterir; düzenlilik (dar anlamda periyodik durağanlıktan ayrı), ölçülemeyen öteki süreçlerden ayrılmaya elverişli oluşu, özellikle de iktisadi sistemin dışında kalan etkenlerle türemesi; kısa dönemde bunlar zorlayıcı kararlarla ne denetlenebilirler, ne de değiştirilebilirler. Gözlenen istatistiklerden mevsim bileşeninin ayıklanmasını özellikle bu son olgu doğrular.
Bu amaçla iki tür arındırma yöntemi uygulanır. Bağlanım (regresyon) yöntem- leri'nde, zaman serisindeki sistematik öğenin, serinin değişim aralığı boyunca, zamanın basit fonksiyonlarıyla belirtilebileceği varsayılır. Yöntemin sakıncası, eski gözlemlerin ağırlıklarının korunmasıdır. Ayrıca, mevsimlik hareketlerin raslantısal olmama niteliği ilke olarak öne sürülür. Dolayısıyla, iktisadi zaman serilerinde doğrusal düzleme yöntemlerine başvuru daha çok genelleşme eğilimindedir. Gerçekten de, mevsimliliğin zaman boyunca hızlanarak ve raslantısal bir biçimde geliştiğini varsaymak daha uygun olur. Bu duruma göre, en basit düzleme yöntemi, verilerin bir hareketli ortalamasını alarak bunu ortalamaktan oluşur.
Mevsimler (The Seasons), James Thomson'ın İngilizce olarak yazdığı şiir. Kış (VVinter, 1726), >âz(Summer, 1727),
ilkbahar (Spring, 1728), Sonbahar (Autumn, 1730) adlı dört kitaptan oluşan yapıt, doğrudan doğruya doğadan esinlenilmiş şiire bir dönüş niteliğindedir.
Mevsimler ya da Dört mevsim (Leçuattro stagioni), Vivaldi'nin yaylılar için dört konçertoluk dizisi. Bestecinin, 1725'e doğr. il Çimento deli' armonia e deli' invenzione başlığı altında yayımladığı on iki konçertonun (op. 8) başında yer alan Mevsimler'deki her konçertonun, adını taşıdığı mevsime uygun bir tema’sı vardır. Konçertoların başında ya da sayfaların boş yerlerinde bulunan açıklayıcı yazılar, derlemenin betimleyici yönünü belirtir.