MÜSTESNA sıf. (ar. müstesna).
1. Bir bütünün ya da bir kuralın dışında olan kimse ya da şey için kullanılır: Müstesna bir durum.
2. Benzerlerinden üstün olan, benzeri az bulunur; seçkin: Müstesna bir kişilik. Müstesna bir kadın.
3. Müstesna olmak, bir bütünün ya da kuralın dışında bulunmak, benzerlerinden farklı ve üstün olmak; seçkin olmak.

—Kur. tar. Müstesna evkaf, hükümet tarafından mütevellisi, ya da mütevellilerinçe yönetilme ayrıcalığı tanınmış olan vakıf. (Bk. ansikl. böl.) || Müstesna eyaletler, OsmanlI imparatorluğu’nda yönetim biçimi bütünüyle merkezi yönetime bağlı olmayan bazı eyaletler. (Bk. ansikl. böl.)

♦ be. Bir bütünün, bir kuralın dışında: iki kişi müstesna, hepimiz oradaydık.

—ANSİKL. Bu tür vakıflar iki gruba ayrılırdı: kuruluşundan beri bu ayrıcalığa sahip bulunanlar (örn. Celalettin Rumi, Hacı Bektaş Veli, Hacı Bayram Veli, Gazi Evrenos vb. vakıfları), ayrıcalık durumuna sonradan sahip olanlar (örn. Zağnos Paşa, Şeyh Sinan Erdebili, Tur Ali Bey, Germiyanzade Yakup Çelebi vb. vakıfları), ikinci gruptakiler de kendi aralarında üçe ayrılırdı. Birinci sınıftakiler doğrudan doğruya vakfı kuranlarla onların aile bireyleri, akraba ve yakınları tarafından yönetilirken, İkinciler meşruta olarak verilir, üçüncülerse emaneten yönetilmek üzere ihaleye çıkarılırdı. Müstesna evkaf, devlet tarafından yalnızca muhasebe kayıtlannın düzenli tutulup tutulmadığına ve vakıf koşullarına uyuiup uyulmadığına bakılarak denetlenirdi. Her iki grupta yer alan vakıflara “Evkafı mülhaka", "Evkafı gayri mazbuta" da denilirdi. 1908 meşrutiyeti'nden sonra ilk grupta yer alan sekiz vakfın ayrıcalığı korunmuş, ötekilerinki kaldırılmıştır.

• Müstesna eyaletler. Yönetsel düzenlemeye göre Sayda (Beyrut ve Suriye), Halep, Bağdat, Basra, Musul, Trablusgarp, Bingazi, Hicaz ve Yemen birer müstesna eyaletti. Buraları fethedildiklerinde tımar ve zeamet uygulaması kapsamına alınmamış, mali işleri ve vergi yükümlülükleri olduğu gibi bırakılmış, arazilere yönelik hükümlerde değişiklik yapılmamıştır. Yine bu eyaletlerden Hicaz’la Basra “arazii öşriyeden, ötekilerse "arazii hariciye”den sayılıyordu. Müstesna eyaletlerden her birinin "müfrez ül-kalem" diye adlandırılan kendilerine özgü bir hâzinesi de bulunuyordu. Trablusgarp ve Bingazi'deyse "kul oğullan" denilen bir sınıf vardı; bunlar vergi ve aşar ödemezler, ama askere alındıkları takdirde ücretsiz hizmet görürlerdi. Devlet adına alınan yıllık vergilerse her eyaletin özelliğine göre belirlenirdi. "Haremeyn” denilen ve tarıma elverişli olmayan bir bölgeyi içerdiği için, Hicaz halkından vergi de alınmazdı.