LAMBA a. (klasik lat. ve yun. lampas’ tan).
1. Görünür ışık ya da kızılaltı, morötesi ışımalar üretmek amacıyla yapılmış ışıma kaynağı. (Bk. ansikl. böl. Aydınlt.)
2. Ampul ve bunun takıldığı armatürden oluşan aydınlatma aygıtı; ışıklık.
3. Işıklığın, ışık üreten bölümü; ampul: Bir lambayı yakmak.
4. Bir alev ya da bir ışıma üreten aygıt, düzenek: Alkol lambası, kızılaltı lambası.
5. Lamba kontrolü, yumurtaları lamba ışığına tutarak yapılan inceleme. (Bu incelemeyle yumurtanın tazeliği, kalitesi ya da embriyonun ölü olup olmadığı anlaşılır.) || Lambadan geçirmek, lamba kontrolü uygulamak. || Lambayı açmak, fitilini yükselterek lambanın ışığını çoğaltmak. || Lambayı kısmak, fitilini indirerek ışığını azaltmak. || Cep lambası, el feneri.

—Aydınlt. Asetilen lambası, kalsiyum karbür içeren bir kaptan oluşan lamba; içine su konduğunda açığa çıkan asetilen tutuşturularak ışık elde edilir. || Cıva buharlı lamba, cıva buharı içinde oluşan bir elektrik boşalmasıyla ışık üreten lamba. (Bk.ansikl. böl.) || Halojen lambası, gaz atmosferi, argon ya da kriptonun yanı sıra belli oranda halojen ya da halojenli organik bir bileşik içeren, tungsten filamanlı akkor lamba. (Bk. ansikl. böl.) || Halojenür lambası, bir metal (örneğin cıva) buharı ve halojenür (talyum, indiyum, sodyum, skandiyum, lantanitler kalay vb.) ayrışma ürünleri karışımının ışımasıyla ışık üreten boşalmalı lamba. || ispirto lambası, ispirto emdirilmiş pamuk ya da keçeyle dolu bir kap ve bunun içinde yakıta kılcal boru görevi yapan pamuk bir fitilden oluşan ve alevinin hava akımına karşı korunması gereken lamba. || iyot lambası, iyot içeren nalojen lambası. (Halojen lambasının ilk gelişmiş biçimi olan iyot lambası ilk olarak otomobil farlarında kullanılmıştır.) || Petrol lambası, petrol içeren bir kap ve bunu kılcallık yoluyla emen bir fitilden oluşan lamba; fitilin içinde yükselen petrol, yanmayı hızlandırmak için üzerine delikler açılmış boş bir odanın üstünde yanar. || Sokak lambası - SOKAK. || Yağ lambası, yağ içeren bir kap ve kılcallık yoluyla yağı emen bir fitilden oluşan lamba.

—Aydınlt. ve Elektrotekn. Akkor lamba, ışık yayımının, bir elektirk akımının geçişiyle akkor hale gelen bir cisim yardımıyla üretildiği lamba. || Ark lambası, ark boşalmasıyla ya da kömür elektrotlarla ışık üreten lamba. || Elektrik boşalmalı lamba, bir gaz, bir metal buharı ya da birçok gaz ve buhardan oluşan bir karışım içindeki elektrik boşalmasıyla ışık üreten lamba (cıva ya da sodyum buharlı lamba, metal halojenür lambaları). || Flüorışıl lamba, ışığın özellikle, boşalmadan kaynaklanan morötesi ışımanın uyardığı flüorışıl bir katman tarafından yayınlandığı boşalmalı lamba. || Flüorışıl balonlu lamba, ışığın özellikle, yüksek basınç altındaki cıva buharının ve buna ek olarak, flüorışıl bir katmanın ışımasıyla yayımlandığı boşalmalı lamba. || Karma ışıklı lamba, ampulünde, boşalma tüpüne seri bağlı bir akkor lamba filamanı taşıyan flüorışıl balonlu lamba.

—Balıkç. Işıkla yapılan balıkçılıkta kullanılan fener, far, vb. gibi ışık kaynaklarının genel adı. (Teknenin önüne ya da yanına yerleştirilen lamba, balıkları yüzeye çeker. Gözleri kamaşan balıklar yüzer ağlarla ya da oltayla yakalanır.)

—Denize. Pusula lambası, gece seyirlerinde, eski tip pusulaları aydınlatmada kullanılan lamba.

—Elektron, ve TV. TüP'ün eşanlamlısı.

—Ev. ikt. Berger lambası, 1888’de bulunan ve kötü kokuları gidermek amacıyla nört ya da güzel kokulu bir maddenin kataliz yoluyla yakılması olanağını sağlayan lamba.

—inş. Çift lamba, kasa lambasının yeterli olmaması durumunda bir kapı dikmesine açılan ek lamba.

—Kim. Alevsiz lamba, etanolün asetik aside yükseltgenmesini katalizleyen, platin telden bir sarmalı olan deneysel düzenek. (Platin sarmal, hava ve alkol buharından oluşan bir karışım içine yerleştirildiğinde, açığa çıkan ısı etkisiyle kızıl dereceye ulaşır ve alkolün yükseltgenmesinde bir katalizör rolü oynar.)

—Kozmet. Bronzlaşma lambası ya da güneş lambası, kapalı yerlerde kullanılan ve morötesi ışın üreterek güneş olmadan bronzlaşmayı sağlayan lamba.

—Mad. oc. Akûmülatörlû lamba, madencilerin baretlerine takılan ve belde taşınan bir akümülatörle beslenen elektrikli güvenlik lambası. || Güvenlik lambası, grizulu bir ortamda kullanılabilen lamba. (Bk. ansikl. böl.)

—Marangl. Ahşap bir parçaya boydan boya açılan oyuk. (Bk. ansikl. böl.) || Lamba açmak, bir ahşapta, freze makinesiyle daire testere makinesiyle ya da düzta- banla elde boydan boya açılan oyuk.

—Oto Karayolu taşıtlarında aydınlatmada, işaretlemede ve işaretleşmede kullanılan çeşitli ışıklı aygıtlara verilen genel ad. (Bk. ansikl. böl.) || Geri vites lambası, geceleri geri gidiş manevralarını kolaylaştırmak için bir arabanın arkasına takılan beyaz ışıklı far. (Bu lamba yalnız geri gidişte yanar.) || Park lambaları, bir taşıtın konumunu belirten lambalar. || Sis lambası, sisli havalarda taşıtların görüş alanını iyileştirmek için kullanılan farlar, lambalar.

—Sine Işık lambası, bir ışık kaynağıyla bu ışığı film üzerinde toplayan bir aynadan oluşan, gösterici parçası.

—ANSİKL. Aydınlt. Önceleri, bir sıvının (yağ lambası, petrol lambası) ya da bir buhar ya da gazın (benzin buharı, aydınlatma gazı, asetilen) yanmasıyla ışık veren lambalar günümüzde elektrik enerjisiyle çalışmaktadır. Bu enerji refrakter bir maddenin akkor hale gelmesiyle bir metal buharının ışıldama'sıyla, katı bir maddenin ışılışıldama'sıy\a ışığa dönüştürülebilir.
Konutların aydınlatılmasında, öncelikle akkor lambalar'dan yararlanılır. Bu lambalar armut, mantar, yumurta, küre, alev ve boru gibi değişik biçimlerde olabilir ve alt ya da üst yüzeylerinde bir iç yansıtıcı taşıyabilir; lambanın ampulü saydam, perdahlı (camın matlaştırılmasıyla) ya da opalleştirilmiş (iç yüzeyi toz halinde bir maddeyle kaplanarak) olabilir. Akkor lambalar ışıklı işaretlemede, araçların aydınlatma düzeneklerinde, taşınabilir kaynaklarda (örneğin madencilerin baret lambası), projeksiyonda (büyük alanların aydınlatılması, fotoğraf çekimi, sinema ve televizyon, film ve diyapozitiflerin projeksiyonu) çok kullanılır.
İşyerlerini aydınlatmada, güçlü ışık ve rimleri ve renkleri bozmaması nedeniyle, özellikle flüorışıl tüp lambalar kullanılır. Bu lambalar bir balast ve gerektiğinde bir starterin kullanımını gerektirir. Flüorışıl lambalar çoğu kez mağazaları, hastaneleri, spor salonlarını aydınlatmada da kullanılır.
Kompakt flüorışıl lamba (düşük hacimli), doğrudan (tümleşik tıkız lamba) ya da bir yardımcı öğe aracılığıyla (tümleşik olmayan tıkız lamba), akkor lambaların yerine kullanılabilir ve bu da önemli ölçüde enerji tasarrufu sağlar.
1950-1975 dönemi boyunca, karayollarını ve ağır sanayileri aydınlatmada, çoğunlukla flüorışıl balonlu lambalardan yararlanıldı, ama günümüzde bu lambalar yerine ışık verimi daha iyi olan yüksek basınçlı, sodyum buharlı lambalar kullanılmaktadır.
Yolları aydınlatmada, genellikle, daha ekonomik olan düşük basınçlı sodyum lambaları kullanılır.
Günümüze dek statların aydınlatılması için projektörlerde kullanılmış olan metal halojenür lambalarının kuşkusuz büyük bir geleceği vardır. Bu lambalar, kompakt biçiminde, sinema filmi çekimlerinde, akkor lambalarının yerine kullanılabilir.

• Ova buharlı lamba. Alçak basınçta cıva buharlı lambanın ışığı zayıftır, ama ışıl- ışıldamayla (flüorışıl lambalar) güçlendiri- lebilir; yüksek basınçta ışık güçlüdür ve yeşile lâçan rengi ışılışıldamayla (flüorışıl balonlu lambalar) düzeltilebilir. Cıva buharına metal halojenürler (sodyum halojenür, talyum halojenür, indiyum halojenür, skandiyüm halojenür, disprosyum halojenür vb.) katılarak ışığa çeşitli renkler verilebilir (halojenür lambaları).

• Halojen lambası. Halojen ya da halojenli bir bileşik sayesinde, lamba içinde, Flamandan buharlaşan tungstenin, yeniden filamana dönmesine olanak veren yenile- yici bir çevrim oluşur ve bu da, ampulün, tungsten birikimiyle kararmasını önler. Çevrimin uygun biçimde gerçekleşmesi için, çalışma sırasında ampulün, lamba içinde halojen ve tungstenden oluşan bir gaz bileşiğinin oluşumuna olanak verecek yeterli bir sıcaklığa ulaşması gerekir. Bu nedenle genellikle kuvarstan yapılmış ampuller kullanılır. Eşit güçte halojen lambalar, klasik akkor lambalardan çok daha küçük boyutlu ve çok daha yetkindir (ışık verimi, kullanım ömrü).

—Mad. oc. Güvenlik lambası. Benzinli bir lamba olan alevli güvenlik lambası alevi koruyan kalın bir cam, üstünde iki çift metal kafes ve kafesleri koruyan bir sac kılıftan oluşur. Manyetik bir kilitleme düzeneği lambanın ocak içinde açılmasını önler. Alev söndüğünde, fosforlu ya dafosfoseryumlu pastillerden oluşan otomatik bir ateşleyiciyle lamba yeniden yakılır. Alevli güvenlik lambası grizugözler olarak her zaman kullanılmaktadır. Bununla birlikte, 1945’ten bu yana yerini, gerek elde, gerek barete takılı olarak taşınan elektrikli güvenlik lambasına bırakmıştır. Bu lamba küçük bir projektörün içinde bulunan bir akkor ampulden oluşur ve kalın bir camla korunur. Günümüzde bireysel aydınlatma kolektif aydınlatmayla takviye edilmiştir; böyle bir aydınlatma, patlama önleyici bir kılıfla donatılan ve sabit olarak ocağın belli başlı bölümlerine yerleştirilen ya da hareketli makineler üzerine monte edilen flüorışıl aydınlatma araçlarıyla gerçekleştirilir.

—Marangl. Kapılara ve kapaklara açılan lambalar bunların tam olarak.kapanma- sını sağlar. Pencere kasalarına ve telarolara açılan iombalar ise, kanatlarda ve kapılarda yuva görevi görür. Lambrilerdeki lambalar eşit genişlikte ve derinliktedir; bunlar özellikle güzel bir görünüm elde etmek ve alıştırma kolaylığı sağlamak için belli bir aralık bırakılarak da düzenlenebilir.

—Oto. Her kategoriye özgü biçimlere göre, taşıtlara takılması zorunlu olan lambalar Viyana (Avusturya) trafik anlaşmasıyla tanımlanan uluslararası bir düzenlemenin yapılmasına neden oldu (8 kasım 1968).
Bu yasal düzenlemeler aşağıdaki otomobil lambalarını sınıflandırır:
1. park lambaları, önde beyaz, arkada kırmızı ışık veren bu lambalar taşıtın gabarisini belirtir ve karanlıle yerlerde taşıtların yerini belirtmeye yarar;
2. stop lambaları, çift olarak monte edilir ve ayak frenine basıldığında çalışır;
3. sis lambaları, sisli havalarda taşıtın arkaya doğru işaret vermesini iyileştirir;
4. sinyal lambaları, taşıtın sağa ya da sola dönüşünü bildirmede kullanılır;
5. gabari lambaları, bir ağır taşıtın (kamyon, yarı-römorklu çekici, otobüs, yol makinesi) geniş bölümünün en dış noktalarına yerleştirilir ve taşıtın gece trafiğinde, bir yolda ya da bir sokakta kapladığı hacmi belirtmeye yarar. Bu lambalarda, önde beyaz ya da yeşil, arkada ise zorunlu olarak kırmızı ışık kullanılır.