LOKMA a. (ar. /ujcma'dan).
1. Ağza bir defada konulabilecek katı yiyecek mikta- n; bir besinin küçük bir parçası: Bir lokma ekmek. Bir lokma et.
2. Mayali hamurdan yapılan bir tür hamur tatlısı. (Bk. ansikl. böl. Mutf.)
3. Lokma dökmek, lokma tatlısı yapmak. || Lokma lokma etmek, küçük parçalara ayırmak. || (Birinin) lokmalannı saymak, sofrasında birlikte yemek yedikleri bir kimsenin neyi, ne kadar yediğine dikkat ederek çok yemesini istemediğini belirtmek. || Lokması ağzında büyümek, isteksizlik ya da üzüntü gibi nedenlerle çiğnemekte olduğu lokmayı bir türlü yutamamak.

—Al. tak. Vida başlarını ya da somunları içine alabilen ve bir sapla döndürülerek bu vida ya da somunları sıkmaya ya da gevşetmeye yarayan, içi boş taran biçiminde takım. (Lokma metrik sisteme, VVithvııorth standardına ya da amerikan standardına göre genellikle seri takımlar halinde hazırlanır. Tüm lokmalara takılacak biçimde yapılan sap [ya da cırcır kolu] genellikle tek yönde sıkma yapar. Lokmanın üstünlüğü gömme ya da ulaşılması güç vida başı ya da somunlar için kullanılabilmesidir.) [LOKMA ANAHTAR DA DENİR).

—Anat. Dışbükey, yuvarlak ya da yumurtamsı eklem yüzeyi. (Eşanl. KONDİL.) [Bk. ansikl. böl ] || Lokma eklemi, bir yüzü lokma, bir yüzü yuvamsı bir çukur olan çift yüzlü eklem (şakak-altçene eklemi gibi). || lokma kanatlan, artkafa kemiği lokmasının iki yanında bulûhan kanallar; (Biri önde olup içinden dilaltı büyük siniri geçer; İkincisi arkadadır.)

—Denize. Zincir lokması, dayanımı artırmak ve biçim değiştirmeyi önlemek için zincir baklalarının orta bölümüne kaynakla tutturulan metal parça.

—Folk. (Birisinin) lokmasını dökmek, ölen bir kimsenin haynna lokma döküp yoksullara, komşu ve akrabalara dağıtmak. (Anadolu'da bugün de yaşayan bir gelenektir. Ölümden sonra ya da kırkıncı günde lokma dökülüp dağıtılarak ölen hayırla anılır. Kandil gecelerinde lokma döküp dağıtmak da yaygın geleneklerdendir.)

—Kâğ. san. TOPAK'ın eşanlamlısı.

—Muti. Pirinç unu lokması, suda eritilmiş pirinç ununa yağ ve yumurta katıp hamur haline getirdikten sonra küçük lokmalar halinde kızartıp suluca şerbete atarak yapılan hamur tatlısı. || Saray lokması, tere- yağıyla hazırlanan, ilkin pembeleştirilip daha sonra kırmızılaşıncaya değin kızartılıp soğuk şerbete atılarak yapılan bir tür sert lokma. || Yoğurtlu lokma, yoğurt, un, kabartma tozu ve yumurtayla hazırlanıp irice parçalar halinde kızartılan ve üzerine şerbet dökülen lokma. || Yumurtalı lokma, un, yumurta, tereyağı, su ve az miktarda tuzla hazırlanan ve kızartıldıktan sonra üzerine şeker ekilen lokma.

—Patol. Lokma üstü kınğı, kol kemiğinin alt ucundaki bir kırık tipine verilen ad.

—Tasav. Mevlevilerde tekke yemeği. (Bk. ansiki. böl.)|| Lokma basmak, mevlevilerde lokmanın hangi malzeme ile ne miktarda pişirileceğini belirlemek. (Bunun sorumlusu kazancı dededir.) || Lokma etmek, tekkelerde yemek yemek anlamına kullanılan söz.

—Teknol. Üstüpü ve beziryağı karışımına pamuk eklenerek elde edilen ve sızdırmazlık sağlamak için eskiden künklere sarılan bir tür macun. (Pamuksuz ve kendirsiz olan türüne lökün denir.)

♦ sıt.
1. Lokmayı andıran.
2. Lokma gördü, patlak, fırlak gözlü kimseler için kullanılır.

—ANSİKL. Anat. Başlıca lokmalar şunlardır: altçene kemiği lokması, artkafa kemiği lokması, kol kemiğinin alt ucu, uyluk- kemiğinin alt ucu. Bundan başka elbileğinin ilk sıra kemikleri, önkolun iki kemiği ile ilişkili olan, elbileği lokmasını meydana getirirler.

• Artkafa lokması. Kafatasının birinci omur ile olan eklemi. (Bu omura dörtayaklılarda atlas adı verilir; burada balıklarda ve sauropsidea grubunda bir, amfibyumlarla memelilerde iki lokma bulunur.)

—Karş. anat. Çene lokması. Memeli olmayan omurgalılarda altçene, artiküler ve kare aracılığıyla eklemlenir. Memelilerde bu eklem, ortakulakta, çekiç (artikülerin homoloğu) ve örs (karenin homoloğu) kemikleri arasında gerçekleşir, yalnızca dişlerin bulunduğu çene doğrudan skamosusa eklemlenir. Eklem lokmasının biçimi beslenme alışkanlığının yönlendirdiği hareketlerle belirlenir: etçiller ve böceklilerde enine makara, kemirgenlerde parasagital, gevişgetirenlerde kemerli, primatlarda yarımdaire biçimindedir.

—Mutf. Lokma hamuru ılık su, biraz tuz, dövülmüş sakız, un ve ekmek mayasıyla hazırlanır. Mayalı hamur göz göz oluncaya değin sıcak bir yerde bırakılır. Islak elle bu hamurdan alınan küçük yuvarlak parçalar, zeytinyağında kızartıldıktan sonra üzerine kestirilmiş şeker şerbeti dökülür.

—Tasav. Pirinç, et, soğan, nohut, kişniş ve fıstıkla yapılan lokma cuma ya da pazartesi geceleri pişirilir; bu iş yapılırken “ateşbazı veli ocağı" da denilen mutfakta kazancı dede ve yardımcı canlardan başka kimse bulunmazdı. Lokma, özel bir kazanda pişirilirdi.