AKARSULARIN OLUŞTURDUKLARI BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
Akarsular aşındırdıkları maddeleri eğim doğrultusunda taşırlar,yatak eğimlerinin azalması durumunda akarsuların taşıma gücü azalır.Taşıma güçlerinin azaldığı yerde taşıdıkları maddeleri biriktirirler.Biriktirmedeki, temel etken yatak eğimin azalmasıdır. Akarsuların oluşturdukları başlıca biriktirme şekilleri: Delta ,Dağ eteği ovası,Birikinti konisi,Dağ içi ovası,Taban seviyesi ovası,Seki,Irmak adası dır. 1.DELTA:Akarsuları taşıdıkları alüvyonları denizin içine doğru biriktirmesiyle oluşan üçgen biçimli alüvyalovalara delta ovası adı verilir. Delta ovaları verimli tarım arazileridir. Deltanın oluşabilmesi için; * Gel-git olayının belirgin olmaması * Kıyının sığ olması * Akarsu ağzında eğimin azalması * Kıyıda güçlü akıntıların bulunmamasıgerekir. Yurdumuzdaki başlıca delta ovaları:Çarşamba,Çukurova,Bafra,Bakırçay,Gediz,Küçük ve Büyük Menderes,Silifke ovalarıdır. 2.DAĞ ETEĞİ OVASI:
Dağlık alanlardan inen akarsuların hızı eğimin azalmasına bağlı olarak dağ eteklerinde azalır.Bu alanlarda meydana gelen birikim alanlarına dağ eteği ovası adı verilir. 3.BİRİKİNTİ KONİSİ:
Yamaçlardan inen akarsu ve sel sularının eğimin iyice azalmasına , akarsuyun hızının kesilmesine ve taşıma gücünün azalmasına bağlı olarak dağ eteklerinde oluşturduğu biriktirme şekilleridir.Birikinti konileri zamanla gelişerek verimli tarım alanı durumuna gelebilir. 4.DAĞ İÇİ OVASI:
Dağlık bölgelerde,dağlar arasındaki ve dağların iç kısımlarındaki düzlük alanlarda eğimin azalmasına bağlı olarak oluşan birikim alanlarına dağ içi ovası adı verilir. Yurdumuzdaki başlıca dağ içi ovaları,Bolu,Muş ve Erzincan ovalarıdır. 5.TABAN SEVİYESİ OVASI:
Akarsuların göllere veya denizlere ulaştıkları yerlerdehızları azalır. Bu nedenle getirdikleri alüvyonları artık taşıyamaz ve akarsuyun aşağı çığırında biriktirerek taban seviyesi ovalarını meydana getirirler. 6.SEKİ:
Akarsuların alüvyonlarla doldurdukları vadi tabanlarının, gücünün tekrar artması sonucunda yeniden kazılması sonucu akarsu yatağının kenarında basamaklar şeklinde oluşan şekillere seki denir.Seki eski vadi tabanının parçalarıdır. 7.IRMAK ADASI:
Özellikle kurak geçen dönemlerde,akarsu yatağındaki suların azalmasına bağlı olarak yatağın genişlediği yerlerde oluşan kum adalarıdır.Çoğunlukla yağışlı dönemde suların seviyesinin yükselmesiyle ortadan kalkar.Kum adaları akarsuyun taşıdığı su miktarı ve akış hızına bağlı olarak yer değiştirirler. Kum adaları üzerinde yoğun bir bitki örtüsünün bulunması kum adalarının yer değiştirmediğini gösterir. E.TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER
Yağışlar,yüzey ve yer altı suları tarafındankalker, jips, kayatuzu, dolomit (Karstik taş )gibi eriyebilen taşların kimyasal olarak aşındırılmasına karstlaşma bunun sonucunda ortaya çıkan şekillere karstik şekillerdenir.Özellikle kalker(kireç taşı) üzerinde meydana gelen Karstik şekiller daha belirgin ve daha uzun ömürlüdür.Yurdumuzda özellikle Toroslar üzerinde oldukça yaygındır. Bu nedenle yurdumuzda Karstik şekillerin en yaygın olduğu alanlar Toros dağlarıdır. Toroslar üzerinde özellikle,Göller yöresi ve Taşeli platosu karstlaşmanın en yaygın olduğu alanlardır.Jips ve kayatuzu taşlarının erimesi ile oluşan karstik şekiller daha az ömürlüdür. KARSTİK AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ 1.LAPYA:
Karstik aşındırma şekillerinin en küçüğüdür. Özellikle karstik platolarda,kalkerli yamaçlarda yağmur ve kar sularının yüzeyi eriterek açtıkları küçük oluklardır.Çukurluklar keskin sırtlarda yan yana sıralanarak pürüzlü yüzeyler oluşturur.Bu yüzeylerin derinleşmesiyle meydana gelen ve keskin sırtlardan oluşmuş çukurlara Lapya adı verilir.Büyüklükleri birkaç cm ile birkaç metre arasında değişir. 2.DOLİN:Oval biçimli erime çukurluklarıdır.Derinlikleri az, genişlikleri fazladır.Bunlar lapyaların bir araya gelmesiyle meydana gelir.Özellikle Toroslar’da yaygın olarak görülür.Bunlara, kokurdan, koyak, tava gibi isimlerde verilir. Dolinler oluşum şekillerine göre: Erime Dolinleri:Suların kayaların gözenek ve çatlaklarına girerek eritmeleri ile meydana gelir Çökme Dolinleri:Tektonik hareketlere bağlı olarak çöken alanlarda veya mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan çukur alanlarda meydana gelirler.Yamaçları daha diktir. 3.UVALA: Dolinlerin genişleyip, derinleşmesiyle oluşurlar.Dolinlerden daha büyüktürler. Tabanlarında erimeden geriye kalan kalker çıkıntıları dolinlerden ayrılmasını sağlar. 4.OBRUK:Baca veya kuyu biçimindeki, derin çukurluklara obruk denir. Derinliği 250-300 m.yi bulabilmektedir, bazılarının tabanında göl bulunur.Yurdumuzda, İç Anadolu’nun güneyinde Obruk platosu,İçel’de Cennet ve Cehennem mağaralarıönemli obruk örnekleridir. 5.POLYE(GÖL OVA):Karstik alanlarda uvalaların genişleyip birleşmesiyle meydana gelen genişliği birkaç kilometre, uzunluğu ise 20-30 kilometreyi geçen,ova görünümlü geniş karstik çukurlara polye denir. Yurdumuzda, Akdeniz Bölgesi’nde Muğla,Kestel, Elmalı ve Akseki ovaları polyedir.Polyeler kalkerli alanlarda en önemli tarım arazilerini meydana getiriler. 6.MAĞARA:Kalkerli arazilerde çatlaklar boyunca yeraltına sızan suların oluşturduğuboşluklara karstik mağara denir.Başlıca karstik mağaralarımız: Karain,Damlataş, Narlıkuyu,İnsuyu’dur 7.DÜDEN (SU BATAN-SU YUTAN):Kalkerli arazide erimeler ile oluşan çukurluklara düden denir. Düdenler yer altı sularını birbirine bağlar,yüzey sularının yer altı sularına ulaşmasını sağlar.Bunlara su batan adı da verilir. 8.KÖR VADİ:Ağız yan kısımları kapalı olduğundan suların düdenler aracılığı ile yer altına indiği vadilerdir.Bu durumda vadi içinde kaybolan sular akışını yeraltında sürdürür. Bu akarsuların yeryüzünde süreklilik göstermeyen vadilerine kör vadi denir.Antalya yakınında bulunan Varsak vadisi bunun en önemli örneklerinden biridir.Kovada gölünün suları bir çok kör vadi tarafından Aksu ırmağına taşınmaktadır.