Kumul nedir?

Deniz kıyılarında, ya da çöllerde rüzgarlarla taşınan kumların meydana getirdikleri bir tepe şeklindeki yığındır. Kumulun rüzgarın geliş yönünde kalan bölümünde eğim azdır. Ters yönde kalan bölümü İse diktir. Kumul, sürekli olarak yer değiştirir. Tepenin iki kenarı rüzgar tarafından daha çabuk sürüklendiği için zamanla hilal biçimini alır. Bu durum Batı Türkistan'da «barkan» adı verilen kumullarda çok belirlidir. Yurdumuzda İstanbul yakınında Şile ve Kilyos'ta tipik kıyı kumullarına rastlanır. Kumulun meydana gelmesi için çok az eğimli bir kumluk, sürekli esen bir rüzgar gerekir.

Böylece, kumulun en yüksek yerindeki kum taneciklerinin rüzgarla sürüklenmesiyle kumul yavaş yavaş içerilere doğru ilerlemeye başlar. Birçok yerlerde çam dikerek kumulların ilerlemesinin önüne geçilmeye çalışılır. Kumullar, rüzgar ve dalga faaliyetleri ile akarsu yataklarında suyun türbülanslı akış gösterdiği yerlerde oluşur. Rüzgarların biriktirmesi ile oluşan kum tepeleri, bir metre ile 200 metre yükseklikte ve birkaç metre ile yüzlerce metre uzunlukta olabilir. Dünya üzerindeki kurak alanların %20 kadarı kumullar ile kaplıdır. Kumul oluşumu için, ortamda kumun bulunması ve çevrede kapalı bir bitki örtüsünün olması gerekir.

Bunun dışında,kumulların oluşup şekillenmesinde esas rol rüzgara aittir.Hakim rüzgar yönü ve hızları önemlidir. Ayrıca bitki örtüsü,kum kaynağına olan mesafe,zeminin nem içeriği,zeminde yer yer bulunabilen küçük göller ve bataklıklar,zemindeki kayalık çıkıntılar gibi çeşitli tümseklerle çalı ve otsu bitkilerden oluşan engellerin de rolleri bulunur. Kumullar tüm bu etmenlere bağlı olarak farklı şekil ve boyutlarda oluşabilirler. Gevşek yapılı kumullar sürekli yer değiştirir. Bazı çöllerde kumulların yer değiştirme hızları yılda 100 metreye kadar çıkar. Rüzgarların kumları yukarı doğru itmesi ile kayma-akma yüzeyleri (slip-face) oluşur. Tepeciklerin arasında bulunan vadi veya çukurlara bolluk denir. Bir kumul alanı çeşitli şekil ve boyutlarda kumullar ile kaplı olabilir. Büyük kumul alanlarına erg denir.


Bazı durumlarda rüzgar, gerçek toz bulutları oluşturarak en ince öğeleri sürükleyip çok uzaklara taşıyabilir. Rüzgar yavaşladığında, söz konu­su öğeler yere düşerler ve çöl kuşak­ları kenarında verimli kiremit topra­ğı yığınları oluştururlar. Bitki örtüsü, kumul oluşumunu yavaşlatır; çünkü bitkilerin kökleri kum tanelerini tutar. Bu nedenle kumullar, özellikle çöl ya da asçöl bölgelerinde ve kıyı kesimle­rinde bulunurlar; ılıman kuşaklarda da bazen kumulların oluştuğu görülür. Uzun kuraklık dönemlerinde, bitkiler yok olurlar, yeraltı su örtüsünün dü­zeyi düşer ve mevsimlik ya da düzen­siz olarak çölleri etkileyen koşullar or­taya çıkar (Asya ve Kuzey Amerika bozkırları).


Kıyı kumulları

Kıyı kumulları alçak kıyılarda oluşur. Bunlar etkindirler, çünkü deniz ara­lıksız yeni öğeler getirir. Denizin çe­kildiği sırada devirsel olarak ortaya çıkan geniş alanlardan sökülüp alman kum, kumsalların arkasında birikir. Kum taneleri, denize karşı uzanan ha­fif eğimli yamaçlarda yavaş yavaş yükselir ve sarp bir yamaçtan aşağı­ya dökülür. Bir yolla kumullar kara­ların içlerine doğru ilerlerler. Kıyı ku­mullarına bütün iklim kuşaklarında raslanır (Polonya kıyıları, Landes böl­gesi, Fas kıyıları) ve bunların çok çe­şitli biçimleri vardır. Genellikle, Lanes bölgesinde olduğu gibi, kıyıya paralel, düz bir set oluştururlar.

Rüzgarların değişken olduğu kesimlerde, kumul şeritlerinde bazen boğazlar oluşur ve genellikle karaların içlerine doğru uzanan bir kumullar kütlesi ortaya çıkar. Bu durumda, kumullar Ku­zey Fransa (Picardie, Flandres) ya da Hollanda kıyılarında olduğu gibi, önemli yüksekliklere ulaşabilirler. Kıyı kumullarının yaygınlaşmasına karşı savaşım, XVIII. yy. sonunda baş­lamıştır. Dikilen bitkileri korumak için çitlerden yararlanılır; bu ilk yerleştir­melerden sonra deniz kıyısı çamları ekilir. Bununla birlikte, kumul ilerle­mesi hiçbir zaman kesin olarak dur­durulamaz: Yangın, ormandaki ağaç­ların yoğun biçimde kesümesi, kumla­rın göçünü yeniden başlatabilir.

Çöllerin kumulları

Çöllerdeki kumullar uçsuz bucaksız kum alanlarında oluşur. Ergler 1 000 km’yi aşkın alanlara yayılabilir ve bunların sınırları kesindir; kumulları oluşturan kum, hemen oracıkta biçim­lenir. Kumullar, uzun, egemen rüzgar­ların yönüne paralel şeritler halinde sıralanırlar; bu şeritler, kervanların gidip geldiği dar yollarla birbirlerin­den ayrılırlar. Az kumlu bölgelerde kumullar birbirlerinden ayrıdırlar ve kayalık tabanın geniş olarak görünme­sine olanak verirler. Rüzgarlar tara­fından itilen hilal biçimindeki bu ku­mulların orta bölümleri, saçak halin­deki uçlardan daha hızlı yer değişti­rir. Cılız da olsa bir bitki örtüsünün bulunması kumulların biçimini karmaşıklaştırır; bazı durumlarda, bir çalılık öbeği, arkasında küçük kum yığınlarının oluşmasını kolaylaştırır.

Sözlükte "kumul" ne demek?
Çöllerde ya da deniz kıyılarında rüzgarların yığdığı kum tepesi.