Türkiye'de Akarsu Aşındırma Şekilleri

1. Çentik Vadi
ü Akarsuların kaynak kısımlarında sert arazilerde oluşan V şeklindeki genç vadilere denir.
ü Ülkemizde en yaygın vadi tipi olup dağlık alanlarda, özellikle Doğu Karadeniz’de görülür.


2. Boğaz Vadi
ü Eğimin fazla ve arazinin sert olduğu yerlerde oluşan dik yamaçlı derin vadilerdir.
ü Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Sakarya yüksek dağ sıralarını enine yarıp geçer.
ü Boğaz vadiler aynı zamanda doğal geçittir, bu sebeple ulaşım açısından önemlidir (Örneğin Gülek Geçidi).


3. Kanyon Vadi
ü Akarsuların sert kalkerli arazilerde kademeli olarak derinleşmesi ve enlemesine aşındırmalara bağlı oluşan basamaklı vadilere denir.
ü Türkiye’de pek yaygın değildir. Akdeniz Bölgesi’ndeki Göksu bu tür bir vadidir.


4. Yatık Yamaçlı Vadi
ü Yumuşak yapılı arazilerde akarsuların enlemesine fazla aşındırma yapması sonucu oluşan yamaç eğimi az vadilerdir.


5. Alüvyonlu Geniş Tabanlı Vadi
ü Akarsuların düz ovalarda kendi alüvyonlarının içinde akarken oluşturduğu vadi tipidir.
ü Özellikle Ege Bölgesi'nde Batı Anadolu’da yaygındır.
ü Murat, Kızılırmak, Fırat, Seyhan bu tür akarsulardır.


6. Menderesler
ü Yatak eğiminin azaldığı yerde akarsuyun büklümler yaparak akmasına denir.
ü Ege Bölgesinde Büyük Menderes ve Küçük Menderes bu tür vadilerdendir.


7. Dev Kazanı
ü Akarsuların çağlayanlar (şelaleler) yaparak döküldükleri yerlerde aşınma sonucu oluşan çukurluklara dev kazanı denir.
ü Tortum (Erzurum), Muradiye (Van), Düden, Manavgat (Antalya)’da dev kazanlarına rastlanır.


8. Sekiler (Taraçalar)
ü Yatağını alüvyonlarla dolduran akarsuların bulunduğu arazinin yeniden yükselmesi (epirojenez) sonucu yatağını tekrar derinleştirmesiyle oluşan eski vadi tabanının yukarıda basamak halinde kaldığı yerlere seki (taraça) denir.

9. Peribacaları
ü Volkanik arazilerde selinti sularının aşınmaya karşı farklı dirençteki tabakaları aşındırması sonucunda oluşur.
ü Ülkemizde Nevşehir, Ürgüp – Göreme ve Avanos’ta yaygındır.


10. Peneplen (Yontukdüz)
ü Akarsuların yüksek yerleri aşındırıp çukurlukları doldurmasıyla arazi zamanla hafif dalgalı bir düzlük haline gelir.
ü Ürgüp – Göreme, Gaziantep, Şanlıurfa Platolarında


11. Kırgıbayır (Badlands)
ü Daha çok sağanak yağışların görüldüğü yarı kurak arazilerde meydana gelen girintili çıkıntılı yer şekli.
ü Türkiye’de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır.

Türkiye'de Akarsu Biriktirme Şekilleri

1. Birikinti Konisi
Akarsular, eğimin azaldığı yamaç eteklerinde taşıdıkları alüvyonları koni şeklinde biriktirirler.

2. Dağ Eteği Ovası
Birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşmuş dalgalı ovalardır.

3. Dağ İçi Ovası
ü Dağlık alanların iç kısımlarında eğimin azaldığı yerdeki birikmeler sonucu oluşmuştur.
ü Türkiye’de Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaygındır.

4. Taban Seviyesi Ovası
Akarsuyun deniz veya göle yaklaştığı ve eğimin azaldığı yerde görülen ovalardır.

5. Deltalar
ü Akarsuların getirdiği alüvyonların deniz veya göle ulaştığı yerde biriktirmesiyle oluşan verimli ovalardır.
ü Türkiye’de Çukurova, Bafra, Çarşamba, Silifke Ovaları delta özelliğindedir.