SİNDİRİM SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE TANI YÖNTEMLERİ
Hemşire öncelikle hastanın sindirim sistemine ait sorunu saptamak için şu değerlendirmeleri yapar.
- Öykü alınır
-Fiziksel değerlendirme yapılır
-Gözlem
-Oskültasyon
-Palpasyon
-Perküsyon
-Tanı testleri uygulanır.

2.1.Öykü Alma
Öykü, hastanın genel sağlık durumunun değerlendirilmesi ile yaşamındaki değişikliğe ve hastalığa karşı gösterdiği tepkilerin belirlenmesinde önemli bilgi kaynağıdır. Hemşire öncelikle hastanın sosyodemografik özellikleri, özgeçmişi, soygeçmişi, yakınması, hastalık öyküsü, yaşam şekli, yeme alışkanlığındaki değişiklikler, ve sağlıkla ilgili alışkanlıkları sorgulanır ve genel verileri toplar, sonra sindirim sistemi bozukluklarında sık görülen kanama, sarılık, ülser, kolit ya da nedeni bilinmeyen kilo kaybı, ağrı hazımsızlık, intestinal gaz, bulantı kusma, bağırsak alışkanlıklarında değişme feçes değişikliği olup olmadığını değerlendirir.
Hastanın daha önceki tedavileri, ameliyatları, şu anda kullandığı ilaçlar olup olmadığı sorgulanır ve kayıt edilir. Kilo kaybı ya da artışı, alokol sigara alışkanlığı ve kullanma süreleri hastayı etkileyebilecek psikososyal durumu, kültürel veya inanışsal faktörlerlerin olup olmadığı sorgulanır.

2.2.Tanı Testleri
2.2.1. Laboratuar testleri
2.2.2. Radyolojik incelemeler
2.2.3.Ultrasonografi
2.2.4.Tomografi
2.2.5.Endoskopik incelemeler

Sindirim Sisteminin Değerlendirilmesi İçin Tanı Testleri Uygulanacak Hastalara karŞı HemŞirenin Genel Sorumlulukları;

• -Sağlıklı beslenme ve sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açacak yiyecekler ve tanıdan sonra özel diyete gereksinim varsa, diyete ilişkin bilgi verilir.
• - İşleme ilişkin bilgi verilir.
• - İşlem sonrası bakım ve aktivite kısıtlamalarına ilişkin bilgi verilir.
• - Anksiyete giderilir.
• -Sorunlarla başetmek için hastaya yardım edilir.
• -İşlem sırasında hastaya emosyonel destek sağlanır, hasta ve ailesi cesaretlendirilir.
• -İşlem öncesi, sırası ve sonrasında yeterli hidrasyonun sağlanması ve sürdürülmesi için eğitim yapılır.
• - Endoskopik işlemler yapılmışsa, kullanılan aletlerin su ve deterjanla temizliğini, %2' lik gluteraldehit ile dezenfeksiyonu sağlanır.

Endoskopik Ultasonografi (EUS); sindirim sistemi hastalıklarının tanısı için, endoskopik işlemle hedef alanın direkt olarak görüntülenmesidir.
Ultasonografi yapılacak hastaya;
*Taranacak doku üzerine vazelin yada özel bir jel sürülerek ses dalgalarının yansıması kolaylaştırılır.
• İşleme ilişkin bilgi verilir, varsa soruları yanıtlanır.
• Endoskopik ultasonografıde hasta hazırlığı yapılır. Hasta işlemden önce 8-12 saat aç bırakılır.
•Eğer safra kesesi US' si yapılacaksa, testten önceki gece yağlı ve gaz yapıcı yiyecekler yememesi söylenir.
•Eğer baryumlu testler uygulanacaksa, baryumun yaratacağı farklı görüntülerden kaçınmak için US' den sonra yapılması planlanmalıdır.

Görüntüleme
Görüntüleme yöntemleri; x-ray ve kontraslı madde ile yapılan radyografi, bigisayarlı tomografi (BT), magnetik resonans (MR) ve sintigrafıdir.

Radyografi
Radyopak maddeler (baryum sülfat vs.) verildikten sonra sindirim sisteminin floroskopi altında izlenmesi ve x-ray ile görüntülenmesidir. Buradaki organ ve sifinkterlerin fonksiyonel ve anatomik yapılan değerlendirilir.
Radyografi çekilecek hastaya;
• Yapılacak işlem açıklanır, varsa soruları yanıtlanır. •İşlemden önce 5 saat aç kalması, sıvı almaması ve sigara içmemesi söylenir.
•Eğer ince bağırsak grafısi çekilecekse kolon temizliği yapılır. İşlemden lgün önce düşük posalı diyet, bol sıvı ve laksatif verilir. Laksatifler;Crohn hastalığı, şiddetli diyaresi ya da ileostomisi olan hastalarda kullanılmamalıdır.
•Kolon grafısi çekilecekse radyopak madde rektal yoldan verilir. İşlem öncesi ilk 2 gün diyet uygulanır ve laksatif verilir. Diyette, ilk gün sebze, meyve ve et verilmez, bol sıvı verilir. İkinci gün sadece 2 litre sıvı verilir. Demir ilaçları kullanıyorsa 2 gün kullanmaması söylenir.
• İşlem sırasında, hastaya radyopak madde verildikten sonra seri halde grafi çekilir.
•İşlemden soma hastanın bol sıvı alması sağlanmalı, defekasyon yapıp yapmadığı izlenmeli ve radyopak « maddenin atıldığından emin olunmalıdır.
Gerekirse radyopak maddenin tamamen atılabilmesi için laksatif verilir.

Bilgisayarlı Tomografi
Tomografi doku yoğunluğundaki küçük farkları belirlemek ve görüntülemek iiçin bilgisayar analizi ile x ışınları dalgaları ve dedektörleri kullanılır.Bilgisayarlı Tomografi çekilecek hastaya;
• İşleme ilşkin bilgi verilir ve varsa soruları yanıtlanır.
• İşlemden önce 6-8 saat aç kalması söylenir.
• Eğer kullanılacaksa kontras maddeler oral yada intravenöz yoldan uygulanır.
•Allerjik reaksiyonlara karşı hasta yakından izlenir ve önlem alınır.
•Eğer baryumlu radyolojik görüntüleme yapılacaksa, BT' den sonra yapılması planlanmalıdır.

Magnetik Rezonans(MRI)
Organların kesit görüntüleri, x ışınları kullanılmaksızın, manyetik alan ve radyasyon kullanılarak, bilgisayar analizi ile elde edilir. Protonlardan alınan sinyaller ile dokunun siyal yoğunluk hariası çıkarılır. Karın içindeki kan damarları, abseler, fıstüller, neoplastik ve kanama alanlarının yanısıra yumuşak doku da değerlendirilir.
Magnetik resonans çekilecek hastaya;
• İşleme ilişkin bilgi verilir.
• Kapalı yer fobisi olup olmadığı sorulur. Kapalı yer fobisi olan hastalar için açık MR makinaları kullanılır.
• İşlemden önce 6-8 saat aç kalması söylenir..
• Hasta üzerindeki tüm takı ve metaller çıkarılır. •İşlemin 30-60 dakika süreceği ve işlem sırasında sesler duyabileceği anlatılır.
• Herhangi bir sorun olduğunda, uyarı cihazı ile görevlileri çağırabileceği söylenir.

Sintigrafî
Sintigrafi; teknisyum, iyod gibi radyoaktif isotoplann kullanıldığı bir görüntüleme yöntemidir. Organların büyüklüğündeki değişiklikler, anatomik yerleşim bozuklukları, kistik ya da abse gibi odaksal lezyonlar veya neoplazın varlığım belirlemek için kullanılır, teknisyum, iyod gibi radyoaktif isotoplann kullanıldığı bir görüntüleme yöntemidir. Organların büyüklüğündeki değişiklikler, anatomik yerleşim bozuk-lukları, kistik ya da abse gibi odaksal lezyonlar veya neoplazm varlığını belirlemek için kullanılır.

Endoskopik İŞlemler
Sindirim sistemini değerlendirmek için çeşitli endoskopik yöntemler kullanılır.
Bunlar: Fibroskopi/özofagogastroduodenoskopi, anoskopi, proktoskopi, sigmoidoskopi, kolonoskopi ve ince bağırsak enteroskopidir.
Üst Sindirim Sistemi Fibroskopisi/ Özofagogastroduedonoskopi
Fibroskopi, fiberskop adı verilen fiberoptik lensli, esnek bir alet ile yapılır. Üst sindirim sistemi fibroskopisi ile özofagus, mide ve duedonum mukozası değerlendirilir. Bu organlardaki anomaliler, inflamatuar, neoplastik veya infeksiyon hastalıklarının tanısı için kullanılır. Bu işlem ayrıca, daha ileri incelemeler için özofagus ve mideden doku yâda salgı örnekleri almada ve endoskopik tedavide kullanılır.
Endoskopi yapılacak hastaya;
• İşleme ilişkin bilgi verilir, somları varsa yanıtlanır.
• İşlemden önce 10-12 saat aç kalması söylenir.
•İşleme başlamadan önce, ağzına lokal anestezik sprey sıkılır ya da gargara yaptırılır. Sedasyon için intravenöz olarak midazolam, sekresyonları azaltmak için atropin uygulanır.
• Takma dişi veya protezi varsa çıkartılır.
•İşlem sırasında, salyayı silmek ve gerekli malzemeleri sağlamak için hastanın sol tarafında durulmalıdır.
• İşlemden sonra öğürme refleksi geri gelene kadar bir-iki saat oral birşey verilmez. Hastanın dil köküne dokunarak öğürme refleksi kontrol edilebilir. Öğürme refleksi geri gelmiş ise, rahatlatmak için serum fizyolojik ile ağız gargarası yaptırılır.
•Semi fawler pozisyonda yatırılır ve uyanana kadar yalnız bırakılmaz.
•Kanama, ağrı, yutma güçlüğü ve vücut ısısında artış gibi üst sindirim sistemi fibroskopi komplikasyonları açısından izlenir.
•Nabız ve kan basıncı sık sık kontrol edilir. Sedasyona bağlı değişikliklerin olabileceği unutulmamalıdır.
• Sedasyonun etkisi geçtikten ve hasta tamamen uyandıktan sonra evine gönderilebilir.
• Sedasyon yapılan hastaya, İşlemden sonra 10-12 saat araba ve makine kullanmaması söylenir.

İnfeksiyon hastalıklarından korunmak için, endoskopi sonrası kullanılan aletlerin dezenfeksiyonu sağlanmalıdır.
Anoskopi, Proktoskopi, Sigmoidoskopi (Rektosigmoidoskopi)
Kalın bağırsak hastalıklarının muayenesinde önce rektal tuşe yapılır. Perianal inspeksiyon, sifinkter tonüsünün kontrolü, hemoroid, fıssür ve fıstül gibi patolojilerin saptanması, rektum mukoza ve duvarının değerlendirilmesi, erkekte prostat, kadında uterus serviksinin palpasyonunu sağlar. Muayenede ağrı olup olmadığı ve eldivene dışkı bulaşıp bulaşmadığına dikkat edilir.

Kolonoskopi
Esnek fiberoptik kolonoskop ile kalın bağırsaklar çekuma kadar direkt olarak görüntülenir. Kolonoskopi, hem tanı hem de tedavi amacıyla uygulanır. Tanı amacıyla; sıklıkla kanser taramasında kullanılır. Ayrıca, doku biyopsisi almak, nedeni bilinmeyen diyare, anemi ve gizli kanamaları değerlendirmek, inflamatuar ve diğer bağırsak hastalıklarını belirlemek ve sınıflandırmak için kullanılır.
Kolonoskopi yapılacak hastaya;
• İşleme ilişkin bilgi verilir ve işlemden önce 24 saat besin ve sıvı alımını sınırlaması söylenir.
• Bağırsak temizliği için, işlemden 2 gece önce laksatif verilir, işlem günü aç kamına sabah lavman yapılır. Bağırsak temizliği için polyethylene glycol elektrolit lavaj solüsyonları gibi özel solüsyonlar ile lavajlar da yapılabilir. İşlemden önceki gün öğlenden itibaren hasta sıvı diyetine başlar ve 3-4 saat aralarla lavaj solüsyonunu oral olarak alır. Eğer hastada yutma güçlüğü varsa bu solüsyon nozogastrik tüp (NGT) ile verilir. Kolostomisi olan hastalar içinde aynı bağırsak temizliği yapılır.
•Bağırsak temizliği yapıldığı gün, rutin kullandığı diğer ilaçlarını almaması gerektiği söylenir.
•Eğer hasta diyabetik ise, hipoglisemi veya hiperglisemi olasılığına karşı diyet ve ilaç değişimi için hekimi ile görüşmesi sağlanır.
•Bağırsak temizliği yapılırken, özellikle yaşlı hastaların yeterli sıvı, elekrolit ve kalori alımlarım sürdürmek için eğitim verilir.
•İmplante defıbrilatörü veya pacemaker' ı olan hastalara polipektomi gibi elektro-cerrahi işlem uygulanacaksa kardiyologu ile görüşülür. İşlem sırasında defıbrilatör kapatılmalı ve hasta monitörize edilmelidir.
•Tedavi amaçlı kolonoskopi yapılacaksa kanama riski çok yüksektir. Bu nedenle, hastanın işlem öncesi 2 hafta aspirin, nonsteroidal anti-inflamatuar, ticlopidine ve pentoxifylline gibi ilaçları kullanmaması söylenir. Coumadin veya heparin kullanan hastalar için hekimi ile görüşülür. İşlemden önceki gece ağızdan birşey almaması gerektiği fakat kullanması gereken bir ilacı varsa çok az su ile alabileceği söylenir.
•İşlem öncesi hastaya intravenöz olarak opioid analjezik veya sedatif (midazolam) uygular.
•İşlem sırasında yaşam bulguları, cilt rengi, vücut ısısı ve oksijen satürasyonu izlenir.
•İşlemden sonra, hasta yatağına alınır. Karm ağrısı, kramplar, kanama veya rektal kanama, karm ağrısı, karında gerginlik ve ateş gibi bağırsak perforasyonu komplikas-yonları açısından hasta izlenir.

Laparoskopi (Peritoneoskopi)
Laparoskopi; sindirim sistemi, pelvik veya jinekolojik hastalıkların tanısı için kullanılan bir işlemdir. Özel fiberoptik laparoskop ile, karm içindeki doku ve organların direkt görüntüleri elde edilir. Gerekirse işlem sırasında biyopsi örneği alınır.
Laporoskopi yapılacak hastaya;
• İşlemden önce 8 saat aç kalması söylenir.
•Mide ve bağırsakların boş olması sağlanır. Gerekirse lavman uygulanır.
•İşlemden sonra, kanama ve perforasyon belirtileri yönünden gözlenir. Yaşam bulguları sık sık kontrol edilir.
• Bağırsak hareketleri başlayana kadar ağızdan yiyecek ve içecek verilmez.

Gastrik Analiz
Gastrik analiz; mide mukozasının sekresyon fonksiyonu, pilor veya duedonum obstrüksiyonu olan hastalarda mide retansiyonunun varlığını veya derecesini değerlendirmek için yapılır. Bu test, Zollinger Ellison sendromu gibi hastalıkların tanısı için kullanılır.

2.3.Sindirim Sistemi Hastalıklarında Sık Görülen Semptomlar
Ağrı; Ağrı sindirim sistemi hastalıklarının en önemli belirtilerinden biridir. Ağrının yeri, şiddeti, süresi, ağrıyı azaltan veya arttıran faktörlerin bilinmesi önemlidir. Ağrıyla ilişkisi olabilecek yemek yeme, dinlenme, defekasyon ve vasküler hastalık gibi diğer durumların belirlenmesi gerekir.
Retrosternal Yanma (Pirozis);Mide içeriğinin özofagusa reflüsü sonucunda substernal bölgede oluşan ve bazen boğaza kadar yayılan yanma hissidir.
Yutma (Odinofaji); Özeagusun organik bir hastalığına bağlı olarak yutma sırasında substemal bölgede duyulan ve oral alımı kısıtlayan ağrıdır. Besin özofagusu terk ettikten sonra ağrı kaybolur.
Disfaji; Disfaji, besin maddelerinin farinksten mideye ulaşıncaya kadar herhangi bir noktada yarattığı takılma hissidir. Disfaji orofarinks veya özofagus kaynaklı olabilir.
Regürjitasyon; Regürjitasyon, mide veya özofagus içeriğinin spontan olarak ağıza gelmesidir. Geceleri sırt üstü yatarken, öne ğilirken ağır kaldırırken meydana gelebilir. Özafagusun distalindeki obstrüksiyonlarında, akalazyada veya büyük divertiküllerin varlığında olabilir.
Ağız Kokusu (Halitosis);Ağız ve boğaz hastalıkları dışında, özofagus divertikülleri, kronik özofajit, atrofık gastrit, pilor stenozu ve infeksiyonlarda görülür.
Hazımsızlık; Hazımsızlık; üst karm bölgesinde hissedilen genellikle yemekle birlikte olan bir rahatsızlıktır ve mideyi kontrol eden sinir sisteminin hasarında ya da sindirim sistemindeki herhangi bir hastalıktan kaynaklanabilir. Yağlı yiyecekler protein ve karbonhidratlardan daha fazla midede kaldıkları için, hazımsızlık daha çok yağlı yiyeceklerin alımından sonra ortaya çıkar.
Gaz; Sindirim sisteminde biriken gaz geğirme yoluyla ya da rektumdan dışarı atılır. Bağırsaklarda aşırı gaz birikmesine meteorism denir. Hasta şişlik ve gerginlikten yakınır. Aşırı gaz safra kesesi hastalıklarında veya besin intoleransmda görülür.
Bulantı ve Kusma; Bulantı sübjektif bir duygudur ve sindirim sistemi hastalıkları dışındaki hastalıklarda da görülür. Kusma genellikle bulantı ile birliktedir ve nedenleri çok çeşitlidir. Kusmanın şiddeti nasıl, bulantının kendiliğinden veya tetikleyen bir faktörle oluşup oluşmadığı sorgulanmalıdır. Kusmuk içinde kan, besin atıkları, mukus, safra ve yabancı cisim varlığı araştırılmalıdır.
Bağırsak AlıŞakanlıklarında DeğiŞiklik; Bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklikler genellikle kolon hastalıklarının bir bulgusudur. Diyare veya konstibasyona neden olabilir.