Arama

Fiil Çekim Ekleri - Tek Mesaj #6

Safi - avatarı
Safi
SMD MiSiM
2 Nisan 2016       Mesaj #6
Safi - avatarı
SMD MiSiM
5-Geniş Zaman (-r, -ar, -er)

Kip Ekleri

-(ı, i, u, ü)r, -ar, -er
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -(ı,i,u,ü)r, -ar, -er + Şahıs eki
“Gezmek” fiilini geniş zamanın tüm şahıslarına göre çekimleyelim:
1. Tekil Şahıs, ben gez – er – im
2. Tekil Şahıs, sen gez – er – sin
3. Tekil Şahıs, o gez – er

1. Çoğul Şahıs, biz gez – er – iz
2. Çoğul Şahıs, siz gez – er – siniz
3. Çoğul Şahıs, onlar gez – er – ler
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Eylemin geçmişte, içinde bulunulan zamanda ve gelecekte yapıldığını, yani tüm zaman dilimlerinde yapıldığını gösterir.

Geniş Zaman Örnekleri
  • Her sabah kahvaltıdan önce mutlaka elma yer.
  • Akşamları hiç sıkılmadan beş saat müzik yaparız.
  • Ayda yılda bir sinemaya giderler.
  • Kahvenin iyisi burada içilir.
  • Yalnız kaldıkça sessizliği dinlersin.
Geniş Zamanın Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me, -maz, -mez) + Şahıs eki
  • Otur – ma – m
  • Otur – maz – sın
  • Otur – maz
  • Otur – ma – (y)ız
  • Otur – maz – sınız
  • Otur – maz – lar
  • İste – me – m
  • İste – mez – sin
  • İste – mez
  • İste – me – (y)iz
  • İste – mez – siniz
  • İste – mez – ler
Not: Geniş zamanın olumsuz çekimlerinde geniş zaman ekleri “-r, -ar, -er” düşer. Diğer kiplerde olumsuzluk yapılırken kip ekleri de kullanılırken geniş zamanın kip eki kullanılmaz. Ayrıca 1. tekil ve 1. çoğullarda olumsuzluk eki “-ma, -me” iken; diğer şahıslarda “-maz, -mez”dir.



B- Tasarlama/Dilek Kipleri
Tasarlama kiplerinde zaman anlamı yoktur; yani eylemin ne zaman yapıldığını veya yapılacağını bildirmezler. Bu kipler, fiilin yapılma şeklini; gereklilik, koşul-şart, istek ve emir anlamlarıyla ifade etmelerini sağlarlar. Çekimlenme şekilleri haber kipleri ile aynıdır ve dört adet dilek kipi vardır.

1- Gereklilik Kipi (-malı, -meli)

Kip Ekleri

-malı, -meli
Nasıl Çekimlenir?
Fiil kök ya da gövdesi + -malı, -meli + Şahıs eki
1. Tekil Şahıs, ben çalış – malı – (y)ım
2. Tekil Şahıs, sen çalış – malı – sın
3. Tekil Şahıs, o çalış – malı

1. Çoğul Şahıs, biz çalış – malı – (y)ız
2. Çoğul Şahıs, siz çalış – malı – sınız
3. Çoğul Şahıs, onlar çalış – malı – lar
“Temizlemek fiilini gereklilik kipinin 1. çoğul şahsına göre çekimleyin” denilirse çekimleme aşağıdaki şekilde olmalıdır:
Temizle+ meli + yiz
Fiile Kazandırdığı Anlamlar
Bu kip, eylemin yapılmasının ya da yapılmamasının gerekliliğini ifade etmeye yardımcı olur. Bazen de bu kiple konuşan kişi, konuştuklarına tahmin/olasılık anlamı katabilir.

Gereklilik Kipi Örnek Cümleleri
  • İşlerini bitirir bitirmez buraya gelmelisin. (Gereklilik)
  • Araba kullanırken emniyet kemerinizi takmalısınız. (Gereklilik)
  • Konserde bu şarkıyı çok güzel söylemeliyim. (Gereklilik)
  • Bu makaleyi yazan Ahmet Turan Alkan olmalı. (Tahmin)
  • Üzerindekiler çok ince, üşüyor olmalısın. (Tahmin)
Gereklilik Kipinin Olumsuz Çekimi
Fiil kök ya da gövdesi +Olumsuzluk eki (-ma, -me) + -malı, -meli + Şahıs eki
“Unutmak ve bitirmek” fiillerinin olumsuzunu, gereklilik kipinin tüm şahıslara göre çekimleyelim:
  • Unut – ma – malı – (y)ım
  • Unut – ma – malı – sın
  • Unut – ma – malı
  • Unut – ma – malı – (y)ız
  • Unut – ma – malı – sınız
  • Unut – ma – malı – lar
  • Bitir – me – meli – (y)im
  • Bitir – me – meli – sin
  • Bitir – me – meli
  • Bitir – me – meli – (y)iz
  • Bitir – me – meli – siniz
  • Bitir – me – meli – ler
SİLENTİUM EST AURUM