Tükürük Bezleri (Glandulae Salıvariae)
Tükürük bezleri, ağız boşluğu etrafında ve ağız mukozasında bulunur. Tükürük bezleri glandula salivariae olarak adlandırılır. Küçük tükürük bezleri ve büyük tükürük bezleri olarak ikiye ayrılır.

Küçük tükürük bezleri:
Ağız mukozasında bulunur.

• Dudak bezleri (Glandulae labiales)
• Yanak bezleri (Glandulae buccales)
• Dil bezleri (Glanduale linguales)
• Damak bezleri (Glanduale palatinae)

Büyük tükürük bezleri

• Kulak altı bezi - parotis bezi (Glandulae parotidae): En büyük tükürük bezi olan parotis, kulağın önünde ramus mandıbulae ile m.masseter’in üzerinde yer alır. Yaklaşık 25 gram ağırlığındadır. Tükürük salgısının büyük kısmını parotis salgılar. Parotis salgısını ducdus paraticus (stenon kanalı) denilen kanal vasıtasıyla ağız boşluğuna akıtır. Diğer bezlerden daha fazla pityalin salgılar.
• Çene altı bezi (Glandulae submandibularis): Mandibula ile fossa submandibularis arasına yerleşmiştir. Ducdus submandibularis (wharton kanalı) adını alan 5-6 cm uzunluğundaki bir kanal vasıtası ile salgısını ağız boşluğuna akıtır.
• Dilaltı bezi (Glandulae sublingualis): Dış yanda mandibula, iç yanda mgenioglossus arasında ağız tabanında, dilin altında mmylohhyoidesun üzerinde yer alan bu bez 3-4 cm uzunluğunda 4 gram ağırlığındadır. Glandula sublingualis sayısız müköz bezlerden oluşmuştur. Birçok boşaltım kanallarına sahiptir. Bu kanallar sayesinde koyu kıvamdaki sekresyonu ağız boşluğuna boşaltır.

Uyarılma sonucu parotis, mandibularis, submandibularis ve birçok küçük bezden günde yaklaşık olarak 1.5 litre tükürük (salya) salgılanır. Tükürüğün içinde nişasta parçalayıcı bir enzim olan pityalin bulunur. Pityalin sayesinde polisakkaritlerin bir kısmının sindirimi ağızda başlar. Pityalin dışında flor iyonları (dişleri koruyan) ve rodonit (dezenfektan etkili) iyonları bulunur. Tükürüğün pH’ı 6.2-7.4 arasındadır.

Tükürük oluşumunun vücudun su miktarı ile ilgisi vardır. Vücuttaki su miktarı azalırsa tükürük oluşumu da azalır. Ağız ve boğaz mukozası kurur. Tükürük salgılanması şartlı ve şartsız refleksle olur. Şartlı refleks sonradan öğrenilir. Örneğin çatal, bıçak sesi duymakla beyindeki tat ve dokunma bölümleri uyarılır. Tükürük salgılanmaya başlar. Şartsız refleks doğuştandır. Yiyeceklerin ağza alınmasıyla ağızdaki sinir uçlarının uyarılması ile tükürük salgısı salgılanmaya başlar. Tükürüğün içinde % 3 oranında protein vardır.

Tükürüğün görevleri

• Pityalin enzimi sayesinde karbonhidratların sindirimi ağızda başlar.
• İçinde bulunan lizozim gibi enzimler sayesinde doğal bağışıklamada etkilidir.
• Ağız boşluğunu ıslak tutarak kurumasını önler.
• Çok sıcak ve soğuk besinlerin ısısını ayarlayarak sindirim kanalını korur.

Besin maddelerini sulandırıp yumuşak hâle getirerek yutmayı kolaylaştırır.

• Bileşiminde bulunan florur iyonları sayesinde dişlerin çürümesini önler.
• Miktarı azaldığında susama hissi uyandırır.

Tükürük salgısı parasempatik sinirlerin etkisiyle artar, sempatik sistemin etkisiyle azalır.