BAĞIRSAKLARDA SİNDİRİM

• Mide sindiriminden sonra kimus bağırsağa aktarılır.
• Kimus, emilim için henüz elverişli değildir.
• Besin maddelerinin emilebilir biçime gelmeleri için bağırsak sindirimi denilen aşamalardan geçmesi gerekir.

Bağırsak hareketleri
Bağırsak hareketleri, bağırsak çeperindeki longitudinal ve sirküler düz kas katmanlarının bir fonksiyonudur.
Bu hareketlerin görevleri;

• Kimus, bağırsak lümenindeki salgılarla (succus entericus) iyice karıştırılır. Böylece enzimlerin maksimal etkinliği sağlanır. Gerektiğinde besin maddelerinin bağırsakta kalış süresi uzatılır. Sındırılmış ürünlerin, absorpsıyon için bağırsak mukozasıyla teması gerçekleştirilir.
• Besin kitlesi bir yerden yakın ya da uzak diğer bir yere iletilmiş olur. Rektumdaki dışkı maddeleri anüs yoluyla dışarı atılır.
• Bu hareketler bağırsak çeperindeki kan ve lenf akımına yardımcı niteliktedir.

Bağırsak hareketlerini başlatan esas uyaran, bağırsak duvarının içerikle lokal olarak gerilmesidir. Böylece içerik karıştırılır, yoğrulur ve iletilir.
İçeriğin sindirim kanalında ilerleyişi temel fiziksel yollarla ayarlanır.
Bu amaçla intraluminal basınç farklılıkları oluşturulur. Düz kas katmanlarının basınç farklılığı oluşturma gücü içeriğin sıvı ya da katı oluşuna göre farklılıklar gösterir.

İncebağırsak Hareketleri

• Boğumlama (ritmik segmentasyon)
• Sarkaç (pendüler)
• Solucanvari (peristaltik)
• Tonus dalgaları ve halkaları
• Antiperistaltik hareketler
• Villus hareketleri

Segmentasyon hareketi (Boğumlama)

• Bu hareket, bağırsağın sirküler kas katmanının kontraksiyonuyla oluşmaktadır
• Bağırsakta bulunan besin kitlesi düzgün aralıklı boğumlanmalarla birçok küçük oval parçalara ayrılır. Hemen ardından bu parçalar yeniden bölünür ve bir önceki parçaların komşu yarımları birleştirilerek oval parçaların konumu farklılaşmış olur!
• Segmentasyon periyodu genellikle 30 dakikadan fazla sürer.
• Bu hareketlerin başlıca amacı; besin maddelerini yoğurmak, sindirim salgılarıyla karıştırmak ve sindirilebilenlerin emilimi için bağırsak mukozası ile temas ettirebilmektir
• Dakikada 12-18 hareket olmaktadır.
• N.vagusun uyarılması hareketleri artırmakta, sempatik uyarılma ise durdurabilmektedir.
• Hareketler sırasında bağırsak duvarında kan ve lenf akımının arttığı da gözlenmektedir.

Pendüler hareket (Sarkaç)

• Bağırsak halkalarının sallanması, uzayıp kısalması biçimindedir.
• Bağırsak duvarındaki sirküler kasların kontraksiyonu sırasında longitudinal kaslar da kısalabilmektedir. Sonuncusu bağırsak duvarının her yanında aynı güçte oluşmamakta ve böylece bağırsakta sallanmalar gözlenmektedir.
• Dakikada 10-12 hareket olur.
• Segmentasyon ve pendüler hareketlerin beraberliğine ritmik kontraksiyon ya da Tip 1 kontraksiyon denir
• Bağırsağın başlangıç kısmının motorik aktivitesi en yüksek olup, hareketlerin güç ve sayısı incebağırsağın sonuna doğru düzenli bir düşüş göstermektedir. Bunun nedeni emılım ve içeriği ileriye gönderme sorumluluğunun incebağırsağın başlangıcında en fazla olmasındandır.
• Duodenumda ritmik segmentasyonun dakika sayısı insanda 8-11, köpekte 9-18, tavşanda 10-20, tavukta 6.0-10.4 arasındadır.

Peristaltik hareket (solucanvari)

• Bu hareketler bağırsak boyunca veya oldukça uzunca bir bölümde görülen kaudal (anal) yöne ilerleyen ve bağırsak duvarlarındaki her iki kas katmanının (sirküler, longitudinal) beraber ve ritmik kasılmalarıyla oluşan hareketlerdir.
• Bu harekette, besinin bağırsakta bulunduğu yerin kranialinde bir daralma, kaudalinde ise bir gevşeme meydana gelir. Besin kaudaldaki gevşemiş alana gider.
• Bu olay bağırsak yasası ve myenterik refleks olarak adlandırılmıştır.
• Tip II kontraksiyonlar adı verilen bu hareketlerde her kontraksiyon 0.5-1.5 dakika sürer.
• Genelde hızlı ve yavaş ilerleyen olmak üzere iki tip peristaltik ayırt edilmektedir.
• Köpekte dalga hızı dakikada 1.5 cm'dir.
• Peristaltik hareket temelde, bağırsak mukozasındaki reseptörleri, düz kas katmanlarını ve intrinsik sinir pleksüslerini kapsayan bir lokal refleks olayıdır.
• Hareketler bağırsağın herhangi bir yerinde başlayabilir.
• Peristaltiğin uyarılmasında normal ve etkili uyaran, bağırsak duvarının gerilmesidir.

Diğer hareketler

• Tip III kontraksiyonlar; kasların boylarında ara sıra veya yavaş gelişen değişimler olur. Bunlar 1-15 dakika sürer. Peristaltik hareketlerin başlatılma ve durdurulmasında etkilidirler.
• Tonus halkaları, bağırsağın sirküler kas katmanının kuvvetli kasılmalarıdır. Özellikle peristaltik dalgaların durdurulmasında etkilidirler.
• Antiperistaltik hareketler; ters yönde seyreden peristaltik dalgalardır. Bu hareketler ile besin maddelerinin bağırsakta kalış süresinin uzatılması amaçlanır.
• Villuslarda; ritmik pompalama kontraksiyonları, pendüler tip hareketler ve tonik kontraksiyonlar gözlenir. Her villus hareketi bağımsızdır. Bağırsakların pompalama hareketleri sırasında boyu kısalır ve lenf kapillarlarından merkezi keylus kanalında toplanan sıvı içeriğin bir kısmı iletilmiş olur. Villuslardaki bu kısalma ve uzama içeriğin karıştırılıp ilerletilmesine yardımcı olur.

Kalınbağırsak Hareketleri
İncebağırsakla kalınbağırsak arasında sfinkter vardır;
- Valvula ileocolica (insan ve köpekte)
- Valvula ileocaecalis (atta)
- Valvula ileocaecolica (diğer hayvanlarda)

Açlık sırasında kapalı olan bu sfinkter, besin alındıktan sonra gastroileal refleks etkisiyle sık aralıklarla gevşer ve ileum içeriği kalınbağırsağa fışkırtılır.
Kalınbağırsakta üç tip hareket gözlenir;
- Pendüler
- Peristaltik
- Antiperistaltik
Kalınbağırsaklarda hereket, incebağırsaktakilere kıyasla daha tembel niteliklidir. Bunun başlıca nedeni su ve elektrolitlerle, buradaki fermantasyon olayları sonucu oluşan ürünlerin emilimleri için yeterli sürenin sağlanmasıdır.

Sekum hareketleri

• Sekum, insan ve karnivorlarda çok küçük olup, monogastrik herbivorlarda ve özellikle körbağırsak fermentorlarında (tavşan, kobay, sıçan) büyüktür.
• Daha çok bir kolon fermentoru olan atta da oldukça iyi gelişmiştir
• Bu hayvanlarda sekumun en önemli görevi selüloz ve benzeri bitkisel maddelerin birikimini ve bakteriyel fermentasyonunu sağlamaktır
• Genelde çalkalama ve yoğurma şeklindeki sekum hareketleri bütün hayvanlarda benzer olup, başlıca amacı içeriği karıştırarak su ve elektrolitlerin kalınbağırsaktan maksimum düzeyde emilimine olanak sağlamaktır.

Kolon hareketleri

Haustra kontraksiyonları, peristaltik ve antiperistaltik olmak üzere üç çeşit hareket gözlenir;
— Haustralar, aktif kontraksiyon yerleridir ve sirküler kasın kontraksiyonuyla bir karıştırma hareketi oluştururlar.
— Peristaltik hareketler, kolonun herhangi bir yerinden oluşabilir. Bunlar gastrokolik reflekslerle ilgilidirler ve incebağırsaktakine göre daha yavaş seyrederler.
— Antiperistaltik hareket, kolonun normal hareketi olarak tanımlanır. Antiperistaltiğin amacı, içeriği kolonların başına ve bazı hayvanlarda sekuma aktarmak ve iyice sindirilmemiş kısımların sindirilebilmelerini ve emilimlerini sağlamaktır.

DIŞKILAMA (defecation)

• Dışkının kolon ve rektumdan anüs yoluyla dışarı atıldığı bir refleks olayıdır.
• Dışkılama, isteğe bağlı kasların kontraksiyonlarıyla bir süre geciktirilebilir.
• Rektumun distal yarımında kuvvetli sirküler kaslar bulunur.
• Anüs, sindirim kanalının sonundaki sfinkterler bölgesidir. Burada iki sfinkter bulunur. Sfinkter ani eksternus dıştadır, çizgili kaslardan yapılmıştır, somatik sinirlerle yönetilir ve isteğe bağlı olarak iş görür. Sfinkter ani internus ise içtedir, düz kastan yapılmıştır, otonom sinirlerle yönetilir ve hareketleri isteğe bağlı değildir. 

DIŞKILAMA (sinirsel kontrol)

• Hayvanlarda yer ve zaman gözetilmeksizin sürdürülen dışkılama olayı Medulla Spinalisteki centrum anospinale tarafından yönetilir
• Defekasyon sırasında meydana gelen olayların gastrointestinal reflekslerle koordinasyonu, ventriculus quartus’un tabanındaki kusma merkezine yakın yer almış bulunan defekasyon merkezi tarafından sağlanır
• Centrum anospinale, ayrıca serebrum’da bulunan centrum anale’nin kontrolü altındadır

DIŞKILAMA (sinirsel kontrol)
— Kolon, rektum ve iç anal sfinkterin duysal afferent ve motor efferent telleri n.pelvicus'lar içinde bulunur (N.erigentes). parasempatik teller kökenini 2.-4.sakral omurlardan alırlar. Bu organlara sempatik teller, lumbal omurlardan ayrılan ve gang.mesentericum caudale'de sinaps yaptıktan sonra yoluna devam eden N.hypogastricus içinde gelir. Genel olarak parasempatikler kolon ve rektum için motorik, iç anal sfinkter için inhibitorik niteliktedir. Sempatikler ise tam tersi özelliğe sahiptirler.
— Çizgili kaslardan oluşmuş dış anal sfinkter ve M.levatar ani, miks bir görünüme sahip N.pudentalis'teki sempatik nitelikli aferent duysal ve efferent motorik teller tarafından innerve edilir.

DIŞKILAMA(defecation)

• Peristaltik hareketle rektuma gelen dışkı, antiperistaltik hareketle tekrar geriye gönderilebilir.
• Dışkı miktarı arttıkça ve peristaltik dalgalar güçlendikçe, rektumun duysal telleri uyarılarak defekasyonun isteğe bağlı dönemi aşılır ve dışkılama başlatılır.
• Midenin besinle dolması, gastrokolik refleks yoluyla dışkılama arzusunu ve rektum kontraksiyonlarını başlatabilmektedir.
• İnsan ve karnivorlarda dışkılama olayına ıkınma denilen intra abdominal basınç artışı da yardımcı olur.

DIŞKI (FAECES)
Dışkıyı oluşturan maddeler:

• Sindirilebilme yeteneği olmayan artık maddeler (kabuk, keratin, kıl, tüy, yün vb.).
• Az da olsa sindirilmemiş maddeler (selüloz, kemik, kıkırdak, deri).
• Sindirilmiş, ancak emilmemiş maddeler (yağ asitleri, sabunlar, lipitler, aminoasitler).
• Mikroorganizmalar ve mikrobiyel sindirim sonucu meydana gelmiş metabolizma ürünleri (bakteri, fenol, indol, skatol, UYA, amonyak, gazlar).
• Bağırsaklardan katılan maddeler (enzim, safra enzimleri, lesitin, müsin, epitel hücreleri, mineral maddeler, su).

DIŞKI (FAECES)

• İnsan ve karnivorlardaki dışkı daha çok bakteriler ve bağırsak ürünlerinden oluşur.
• Meconium, bağırsak bezi sağıları ve amniyon sıvısından oluşmuş, koyu yeşil, yapışkan fötal dışkıdır.
• Selülozlu yiyecekler dışkı miktarını artırır.
• Günlük dışkı miktarı; atta 15-23 kg, sığırda 15-45 kg, koyunda 1-3 kg, domuzda 0.5-3 kg, insanda 0.3-0.5 kg'dır.
• Sığır günde 10-24 kez dışkılar.
• Dışkının rengi sterkobilin'den gelir. Pis koku skatol'den oluşur.
• Dışkının reaksiyonu insanda 5.16-8.43, atta 6.4-7.4'tür. Süt emenlerde asit reaksiyondadır.
• Dışkının su miktarı; insanda %75, atta %70-81, sığırda %75- 85, koyun ve keçide %65-75, domuzda %55-75'tir.

Defekasyon sıklığı

• İnsanlarda defekasyon normalde günde 1-2 kez oluşur.
• Atlarda 2-5 saatte bir, sığırlarda biraz daha sık meydana gelir.
• Karnivorlar etle beslendiklerinde 2-3 günde bir, karışık beslendiklerinde ise daha sık dışkılarlar.
• At, sığır ve domuzlar yürürken defekasyon yapabilirler. Köpek ve kedilerde bu mümkün olmaz. Sığırlar yatarken de dışkılayabilirler.

Besinlerin sindirim kanalını geçiş süreleri
Besinin sindirim kanalında kalış süresi
- Hayvanın türü
- Besinin bileşimi
- Dinlenme veya hareket hali
- Ruhsal durum
Sıvı besinler sindirim kanalını daha çabuk terk eder.

BAĞIRSAKLARIN SİNİR SİSTEMİ

• Sindirim kanalının tamamı düz kas katmanlarıyla kaplıdır.
• Sindirim kanalında doğuştan var olan motorik aktive otonom sinir sistemince yönetilir.
• Parasempatik ve sempatik teller halinde kas katmanlarına giren bu sinirler etkilerini sinir pleksuslarından oluşmuş bir sistem yoluyla gösterirler.
• Bağırsaklarda iç (intrinsic) ve dış (extrinsic) iki sinirsel sistem vardır.

İÇ SİSTEM
Postgangliyoner sempatik ve pregangliyoner parasempatik teller, gangliyon hücreleri ile beraber pleksüsler oluştururlar. İki ana pleksüs vardır:
- Longitudinal ve sirküler kaslar arasındaki plexus myentericus (Auerbachii)
- Sirküler kas ile lamina muscularis arasındaki pexus submucose (Meissner)
Ritmik segmentasyon hareketlerinden sorumludur

DIŞ SİSTEM
Bağırsakların parasempatik sinirleri N.vagus ve N.pelvicus'tur.
— N.vagus, incebağırsakların tümünü ve kalınbağırsakların başlangıcını
— N.pelvicus, kalınbağırsakları innerve eder.
— Gangliyonları ise gang.seminularis'tir
— Parasempatikler uyarıldığında bağırsak tonusu artar. Bağırsak hareketleri çok artacak olursa ishal oluşur.
Sempatik sinirler ise
— N.splanchnicus (İncebağırsakların tamamı ve kalınbağırsakların ilk kısmı).
— N.mesenterica cranialis (Sekum ve kolon).
— N.hypogastricus (Sekum, kolon ve iç anal sfinkter)'tur.
— Gangliyonları; gang.coeliacum, gang.mesentericum cranialis ve gang.mesentericum caudale'dir