Kan Grupları ve Rh Faktörü

Kanama neticesinde meydana gelen fazla miktarda kan kaybı ölüme sebep olur. Bu nedenle kan kaybı olan kişiye kan verilir. Kan verme işlemine kan transfüzyonu (kan nakli) denir. Kan transfüzyonu için alıcının ve vericinin kan grubu ve Rh faktörünün uygun olması gerekir. Kan kaybı olan kişiye kan grubu ve Rh faktörü yönünden uygun olmayan kan nakli yapıldığında eritrositlerin hemolizi (parçalanması) sonucu aglütinasyon (çökmesi) denilen olay meydana gelir. Aglutine olan kan kılcal damarları tıkayarak ölümlere neden olur.

Kan Grupları

Eritrositlerin hücre zarlarında bulunan glukoprotein molekülleri, eritrositlere antijenik özellik kazandırır. Kan gruplarının sınıflandırılması eritrositlerin zarlarında bulunan tip A ve tip B olmak üzere iki antijen (aglutinojen) bulundurmalarına göre yapılır. Yapılan bu sınıflandırmaya göre A, B, AB ve 0 olmak üzere 4 esas kan grubu vardır.

• A Grubu: Eritrosit yüzeyinde A antijenini, plazmada B antikorunu taşır.
• B Grubu: Eritrosit yüzeyinde B antijenini, plazmada A antikorunu taşır.
• AB Grubu: Eritrosit yüzeyinde hem A hem B antijenini taşır. Plazmada antikor taşımaz.
• 0 Grubu: Eritrosit yüzeyinde antijen taşımaz, ancak plazmada hem A hem B antikorunu taşır.

Plazmada, eritrositlerde bulunan A ve B antijenlerine reaksiyon verebilecek maddeler bulunur. Plazmada bulunan bu protein yapısındaki maddelere antikor (aglütinin) denir. Bu antikorlar yabancı antijenlere karşı bağışıklık yanıtının bir parçasıdır. A antijeninin antikoru anti- B, B antijenin antikoru ise anti- A’ dır. Yenidoğanda, plazmadaki aglütinin miktarı sıfıra yakındır. 2- 8 ay sonra bebek aglütinin yapmaya başlar.
Yanlış kan transfüzyonu yapıldığında alıcının plazmasındaki antikorlar, vericinin eritrositlerindeki antijenler ile etkileşir sonuçta eritrositler hemoliz olur. Oluşan eritrosit kümeleri kılcal damarları tıkayabilir ayrıca hemoliz sonucu artan bilurubin sarılığa neden olabilir. Bu nedenle kan kaybı olan kişiye, mutlaka kendi kan grubundan kan nakli yapılmalıdır.

Rh Faktörü

Kan transfüzyonunda diğer önemli bir faktör, Rh faktörüdür. Rh faktörü eritrositlerde bulunan bir antijendir. Bu antijenik yapı ilk defa “Rhesus” cinsi bir maymunda saptanmıştır.
Rh antijenlerinin Rh faktörü olarak adlandırılan ve sık görülen 6 tipi vardır. Bunlar C, D, E, c, d ve e olarak adlandırılır. Bunlardan Tip D antijeni toplumda çok yaygındır ve diğer gruplara göre daha antijeniktir. Bu antijeni taşıyanlar Rh pozitif (+), taşımayanlar Rh negatif (-) olarak değerlendirilir. Beyaz ırkın yaklaşık % 85’i Rh (+) ve % 15’i Rh (-)dir.
Rh (-) bir insan Rh (+) kanla daha önce temas etmemiş ise Rh (+) kan transfüzyonu ani reaksiyona yol açmaz. Transfüzyonu izleyen 2- 4 hafta içinde yeterli miktara ulaşan anti- Rh antikorları kanda hâlen dolaşan transfüze eritrositlerin aglütinasyonuna yol açabilir. Bu hücreler daha sonra doku makrofaj sistemi tarafından yıkılır. Bu nedenle gecikmiş hafif bir transfüzyon reaksiyonu görülür.
Bazı insanların kanında A, B, O, Rh faktörleri dışında birçok antijenik protein bulunmaktadır. Bu faktörler nadiren de olsa kan transfüzyonu sırasında reaksiyonlara neden olmaktadır. Bu faktörler bilimsel araştırmalarda ve hukuksal yönden önemlidir. Bu faktörlerden bazıları Lewis, P, MNS, Kidd, Kell, Duffy, Lutheran, Xg, Sid, Cartright, YK ve Chido Rodgers antijenlerini içerir.

Kan grubu hesaplama

• 0 grubu ile AB grubu bir çiftin çocukları her zaman ya A grubu ya da B grubu doğar. Bu çiftin AB ya da 0 grubu çocukları olamaz.
• 0 grubu ile 0 grubu bir çiftin her zaman 0 grubu çocukları olur.
• AB ve AB gruplarının birleşmesinden hiç bir zaman 0 grubu çocuk doğmaz. A; B ya da AB grubu çocuk doğar.
• A ve B gruplarının birleşmesinden A; B, AB ya da 0 grubu çocuk doğabilir.
• AB kan grubuna sahip birisi hangi kan grubuyla birleşirse birleşsin hiçbir zaman 0 kan grubu çocuğu olmaz.
• 0 kan grubu hangi kan grubuyla birleşirse birleşsin hiçbir zaman AB kan grubu olan bir çocuğu olmaz.

Babasının kan grubu hesaplama

Eğer anne ve çocuğun kan grupları biliniyorsa, babaya ait olası ABO kan grupları için

Rh Uyuşmazlığı

Rh uyuşmazlığı; Rh (-) anne ile Rh (+) babanın bebeklerinin kanında Rh antijeni (+) olduğunda ortaya çıkan durumdur.
İlk gebelikte anne ile bebek arasındaki Rh uyuşmazlığı, bebeğe zarar verecek ölçüde anne kanında anti-Rh antikoru yapılamadığından bir problem oluşturmaz. İkinci Rh (+) bebeklerin %3’ü, üçüncü bebeklerin %10'u eritroblastosis fetalis denilen tablonun bulgularını taşır; izleyen gebeliklerde sıklık giderek artar.

Annede gelişen anti-Rh antikorları plasenta membranı yoluyla yavaş olarak fetüs kanına difüze olur ve fetüsün kanında aglutinasyon yapar. Aglutine eritrositler daha sonra hemolize uğrar ve hemoglobin serbestleşir. Makrofajlar hemoglobini cildin sararmasına yol açan bilirübine çevirirler. Oluşan antikorlar vücudun diğer hücrelerine saldırıp onlara da zarar verebilir. Sarılık gelişen eritroblastosisli yenidoğan, genelde doğum sırasında anemiktir ve anneden gelen anti- Rh aglutininler bebeğin kanında 1-2 ay daha dolaşıp daha çok sayıda eritrositin yıkımına yol açar.
Fetüs vücudunda eritrositlerin yıkımına tepki olarak eritrosit yapımı hızlanır ve olgunlaşmamış eritrositler (eritroblastlar) fetal dolaşıma geçer. Eritroblastların fetal dolaşımda aşırı miktarda bulunması nedeniyle bu duruma eritroblastosis fetalis denir. Hastalıkta ölüm nedeni ağır anemidir.
Rh uyuşmazlığına bağlı bu durumu önlemek için anneye ilk doğumdan sonraki ilk 72 saat içinde Rho-Gam (Anti- D gamaglobulin) uygulanırsa plasenta yoluyla anneye geçen antijenlerini antikor oluşturmadan dolaşımdan uzaklaştırarak ikinci bebekteki risk önlenmiş olur.