Almanya

,
resmi adı ALMANYA FEDERAL CUMHURİYETİ.
Almanca BUNDESREPUBLİK DEUTSCHLAND, Orta Avrupa'nın kuzeyinde gelişmiş sanayi ülkesi. Yüzölçümü 357.042 km2, 1991 tahmini nüfusu 79.096.000, başkenti Berlin’dir. Kuzeyde Danimarka, doğuda Çek Cumhuriyeti ve Polonya, güneyde İsviçre ve Avusturya, batıda da Fransa, Lüksemburg, Belçika ve Hollanda olmak üzere dokuz ülkeyle komşudur. Ayrıca Baltık Deniziyle Kuzey Denizine kıyısı vardır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan iki Alman devleti arasındaki sınır, 1990’da doğudaki Alman Demokratik Cumhuriyeti’nin batıdaki Almanya Federal Cumhuriyeti’ne katılmasıyla siyasal niteliğini yitirmiştir. Ama bu 40 yıllık iç sınırın tarihsel bir önemi vardır.
Federal Almanya 1955’te NATO’ya üye olmuştur. Ayrıca Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ile Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurucu üyelerindendir. 1950’lerdeki “ekonomik mucize” sayesinde dünyanın önde gelen ekonomik güçleri arasına katılmıştır. Doğu Almanya’yla birleşmesinin başlangıçta çok büyük bir mali yük getirmesine karşın sonuçta Almanya’nın konumunu daha da güçlendireceği düşünülmektedir.

DOĞAL YAPI

YÜZEY ŞEKİLLERİ. Almanya topraklan tıpkı doğu ve batı komşulannın toprakları ^ibi kuzeyden güneye gidildikçe yükselir. Ülke yüzey şekilleri açısından hemen hemen eşit büyüklükte üç bölgeye ayrılmıştır: Kuzey Almanya Ovası, Orta Almanya Yükseltileri ve Güney Almanya. Bunlardan Kuzey Almanya Ovası Fransa’nın güneybatı ucundan başlayan, Benelüks ülkelerini ve Baltık yörelerini içine alarak doğuya uzanan cok büyük bir kıyı düzlüğünün parçasıdır. Orta Almanya Yükseltileri ormanlarla kaplı alçak dağ sıralarından, akarsu havzalarından ve platolardan oluşan karmaşık bir sistemdir; Fransa’nın ortagüneyinde Massif Central’dan Slovakya üzerinden Karpatlar’a uzanan benzer topografik yapıda geniş bir yayın üzerinde yer alır. Güney Almanya dağlık yöresi ve plato bölgesi gerçekte Jura dağ sisteminin kuzeydoğu uzantısıdır. Almanya’ya ülkenin güneybatı ucundan giren Jura Dağları ülke içinde iki kola ayrılır. Jura Dağlarının ve Tuna Irmağının güneyinde kalan dalgalı yüksek plato Almanya’nın güneyini dolanır; Konstanz Gölü (Bodensee) kıyılarında, dağlık Allgâu’da ve Münih’in güneyinde birden yükselen Bavyera Alpleri’nde son bulur.

Kuzey Almanya Ovası.
Buzul hareketleri sonucunda oluşan Kuzey Almanya Ovası Schleswig-Holstein, Bremen, Hamburg ve Mecklenburg-Vorpommern eyaletlerinin tümünü, Berlin’i, ayrıca Aşağı Saksonya, Saksonya-Anhalt ve Brandenburg eyaletlerinin büyük bölümüyle Kuzey Ren- Vestfalya eyaletlerinin kuzeybatısını kaplar. Ovanın Hollanda sınırı ile Weser Irmağı arasındaki bölümü genellikle düzdür. Jutland Yarımadasının güneyinden başlayan buzultaş oluşumlu kesimindeyse yumuşak eğimlere, alçak tepelere, geniş vadilere, göllere, ormanlara, bataklık ve fundalıklara rastlanır. Ovanın en üstteki kayaç katmanını 1,6 milyar yaşından genç Pleyistosen tortullar oluşturur. Daha alttaki Tersiyer Dönem oluşumlarından linyit kömürü doğudaki yataklardan çıkarılmaktadır. Mezozoyik tortul kayaçlar ise genellikle kolay ulaşılamayacak kadar derindedir.

Ovanın kuzeyinde Baltık Denizinden güneye uzanan buzultaş kuşağında ortalamayı 100 m kadar aşan yükseltilere rastlanır. Schlesvvig-Holstein ve Aşağı Saksonya’nın Kuzey Denizi kıyılarının temel özellikleri kum tepeleri, bataklıklar ve gelgit girintileridir. Daha içlerdeki verimli otlaklar Geest denen kumlu tepelerle bölünmüştür. Polonya sınırındaki Guben’den Berlin’in batısındaki Brandenburg’a uzanan çizginin kuzeyi Weichsel Buzul Katı buzullarının güneye ilerlemesiyle oluşmuştur. Bu çizginin güneyi ise yalnızca daha önceki Saale ve Elsteriyen buzul katlarından etkilenmiştir. Kuzeydoğu bölgesinde buzultaşlar, bunların güneyinde taşıntı kum düzlükleri, ikisinin arasında da sayısız gölleriyle buzul sürüntüsü katları yer alır. Ovanın güney ucunda Harz Dağlarından Yukarı Lausitz’e uzanan dalgalı arazi kuşağı büyük ölçüde lös oluşumludur. Ülkenin en verimli topraklarından bir bölümü buradadır.

Schleswig’in batı kıyıları açıklarındaki Kuzey Friz Adalarının en önemlisi Sylt Adasıdır. Doğu Friz Adaları Aşağı Saksonya kıyılan açıklarında yer alır. Bunların uzantısı olan Batı Friz Adaları ise Hollanda’nındır. Kayalık Helgoland Adası Cuxhaven’in 65 km kuzeybatısındadır. Holstein’ın ve Kuzey-Ren Vestfalya’nın doğusundan Hollanda sınırına uzanan topraklar hem çok verimli, hem de mineral kaynakları açısından çok zengindir.
Ovanın ekonomik önemini artıran bir etken de büyük ölçüde buzul kökenli ırmak ve kanallardır. Almanya’nın çok gelişmiş suyolu ulaşım sisteminde bunlardan yararlanılır. Weser ve Elbe ırmakları Almanya’nın iki büyük iç deniz limanı olan Bremen ve Hamburg’dan geçer. Hollanda sınırına koşut olarak akan Ems Irmağı da bu iki ırmak gibi Kuzey Denizine dökülür. Aynı denize dökülen Ren Irmağı Avrupa’nın en büyük iç suyoludur; Ren Irmağı kıtanın sanayi ve madencilik etkinliklerinin en yoğun olduğu.
Ruhr Havzasının hemen batısında Köln ve Düsseldorf’tan geçtikten sonra Hollanda’ dan denize ulaşır. Ruhr Havzası adını bu bölgenin bir bölümünü sulayan Ruhr Irmağıdan alır; havza Batı Almanya’nın en büyük ağır sanayi merkezidir.

Orta Almanya Yükseltileri.
Orta Avrupa Yükseltilerinin Almanya topraklarında kalan bu bölümü akarsu vadileriyle büyük parçalara bölünmüş bir dağlar dizisinden oluşur. Jeolojik açıdan çok karmaşık olan iç içe geçmiş bu dağlar genellikle yuvarlanmış ve alçaktır. Çoğunun yüksekliği 1.100 m’yi geçmez. Yüksek yerleri sık ormanlarla kaplı olduğundan birçoğu da “dağ” yerine “orman” (Almanca Wald) adıyla anılır. Özellikle yakın jeolojik dönemlerde yanardağ etkinlikleri sonucunda oluşan bölümleri önemli mineral kaynakları içerir; buralarda yerel sanayi gelişmiştir. Vadilerde tarım yapılır; iklimin elverdiği yerlerde şaraplık üzüm yetiştirilir. Hidroelektrik enerji kaynaklarının yanı sıra kara, demir ve su yoluyla ulaşım olanakları da birçok yerde madencilik, imalat ve işleme sanayilerinin gelişmesine yol açmıştır.

Bütün bölgenin çekirdeğini oluşturan sert, kristalin kayaçlar yaklaşık 300 milyon yıl önceki Hersiniyen dağoluşumu dönemine aittir. Paleozoyik Zamanın sonlarına rastlayan günümüzden yaklaşık 245 milyon yıl önce bu aşınmış dağ sırasının çöküntü yapıları bugün artık işlenmeyen sert kömür kıvrımları gibi birikintilerle dolmuştur. İzleyen Mezozoyik Zamanda kireçtaşı, kum ve kil katmanları eski kayaçları örtmüş, Tersiyer Dönemdeki parçalanmayla da bazı bölümler yükselerek dağları oluşturmuştur. Mezozoyik katman çoğu yerde aşınmayla yok olmuştur.

Orta Almanya Yükseltileri Hessen, Rheinland-Pfalz, Saarland, Thüringen ve Saksonya eyaletlerinin tümünü ya da büyük bölümünü, Kuzey-Ren Vestfalya, Aşağı Saksonya, Saksonya-Anhalt ve Brandenburg’un da güney bölümlerini içine alır. Bölgenin tek ortak özelliği dağlık, engebeli görünümüdür; bunun dışında büyük çeşitlilik gösterir. Güney Hessen’deki Ren-Main çevresi gibi bazı yerleri Almanya’nın en merkezî ve zengin sanayi bölgelerindendir. Bazı yerleri de ülkenin en seyrek nüfuslu, ücra yörelerindendir.

Orta Almanya Yükseltilerinin en yüksek bölümü Ren Irmağının doğusundan Ruhr ve Lippe ırmaklarının güneyi ve Lahn Irmağının kuzeyi boyunca doğuya uzanarak Weser Irmağının yukarılarına ulaşır. Bu kuşakta ya da hemen bitişiğinde kuzeyde Teutoburg Ormanı, batıda Siebengebirge (Yedi Dağ lar) ve Sauerland ile güneyde Westerwald yer alır. Weser Irmağıyla kolu Werra’nın ötesinde yükselti Harz Dağlarıyla sürer. Harz Dağları gözde bir tatil merkezidir; en yüksek tepesi olan Brocken Doruğu (1.142 m) eski iç sınırın hemen doğusundadır. Erzgebirge, Yukarı Lausitz’teki dağlar, Thüringen Ormanı, Thüringen ve Erzgebirge havzaları ile Dresden yakınlarındaki Elbe Vadisi de doğuda, eski Demokratik Almanya topraklarında kalır.

Ren’in doğusunda ve Lahn ile Main ırmakları arasındaki Taunus da tatil merkezi olarak ünlüdür Main ile Kinzing ırmakları arasında kalan Spessart, Almanya’nm en yaşlı meşe ağaçlarının bulunduğu geniş bir ormandır. Onun güneybatısındaki Öden Ormanı efsane kahramanı Siegfried’in öldürüldüğü yer olarak kabul edilir.
Ren’in batısında ve Mosel Irmağının kuzeyinde uzanan Eifel Platosu Belçika’ya girdikten sonra Ardennes adını alır. Bu sırada ve Mosel’ın güneyinde buna koşut uzanan Hunsrück sırtlarında yakın tarihli bir yanardağ etkinliğinin izleri görülür. Buralarda önemli bazalt yatakları vardır; yakınlardaki Idar-Oberstein’da da yarı değerli taşlar çıkarılır. Hunsrück’ün güneyinde Haardt Dağları (Pfalz Ormanı) yer alır. Haardt Dağlarının Fransa’daki Lorraine’e komşu güneybatı ucundaki Saar Havzası da tıpkı Ruhr gibi kömür ve demir açısından zengindir.
Ren Boğazı batıda Eifel ve Hunsrück platolarından doğuda Siebengebirge ve Ta- unus’a uzanan alçak yükselti kuşağını parçalar. Ren Irmağının bu en güzel ve ünlü bölümünde kuzeyde Andernach’tan güneyde Bingen’e kadar tepelerde pek çok şato, yamaçlarda bağlar ve kıyılarda bir dizi çekici kent sıralanmıştır. Irmak kıvrılarak aktığı Sankt Goarshausen’de neredeyse sürekli olarak dik kayalıklardan geçer; bunların en ünlüsü uğursuz Lorelei kayasıdır.

Güney Almanya Dağları ya da Platosu Mainz yakınlarında Ren Irmağına katılan Main Irmağı Çek Cumhuriyeti sınırından batıya doğru menderesler çizerek Orta Almanya Yükseltilerini dağlık Güney Almanya’dan ayırır. İki bölge arasında topografik açıdan fazla fark yoktur. Bununla birlikte Güney Almanya’daki dağlar başka sistemlerin parçasıdır ve ortalama yükseklik platolarda bile Orta Almanya’dakinin cok üstündedir.
Baden-Württemberg’in doğusu ve Bavyera’nın kuzeydoğusunda Main ve Neckar ırmaklarının havzalarıyla çevrelenen alan alçak tepeler, platolar ve vadilerle doğuya doğru uzanır. Zengin bir tarım alanı olan bu bölge ana ulaşım yollarına uzaktır. Büyük ölçüde bu nedenle yörede modern gelişmelerden görece az etkilenmiş ve dış görünüşleriyle pek değişmemiş birçok eski kent vardır. Donauwörth’ten Würzburg’a uzanan ünlü “Romantik Yol” da bu bölgede kalır. Yolun üzerindeki Rothenburg ob der Tauber titizlikle korunan ve 17. yüzyıldan bu yana hemen hiç değişmeyen surlarla çevrili bir kenttir.

Almanya’ya İsviçre sınırından giren Jura Dağlarının kuzey uzantısı burada iki kola ayrılır. Kara Orman Dağlan adıyla anılan batı kolu Ren Irmağına koşut olarak kuzeye doğru uzanır ve Karlsruhe’nm hemen güneyinde son bulur. Kara Ormanlar’da pek çok sıcak su kaynağı, kaplıca ve sanatoryum vardır. Jura Dağlannm doğu kolu Stuttgart ve Nürnberg’in güneyinden geçip Donauwörth’e kadar Tuna’nın kuzey havzasını izledikten sonra kuzeye dönerek Bayreuth’ ta son bulur. Doğu kolunun güney bölümüne Schwaben Jurası, kuzey bölümüne de Franken Jurası denir. Doğusunda Çek Cumhuriyeti sınırına doğru Bohemya Ormanı başlar; güneyinde Regensburg yakınlarında ise Tuna Vadisinin kuzey sırtlarında Bavyera Ormanı uzanır. Güzellikleriyle ünlü Bavyera Alpleri Avusturya Alpleri’nin Arlberg ve Tirol adlı iki küçük uzantısının kuzey ucunu oluşturur. Almanya’ nın en yüksek doruğu Bavyera Alpleri’ndeki Zugspitze’dir (2.962 m).

AKARSULAR VE TOPRAK YAPISI.

Almanya topraklan kuzeydeki kıyılardan Bavyera Alpleri’ne gidildikçe sürekli yükseldiğinden akarsular büyük çoğunlukla kuzeye doğru akar; bunlar Ren, Ems, Weser ve Elbe ırmaklarına katılarak Kuzey Denizine dökülür. Gene kuzeye doğru akan Öder en doğudaki toprakların sulannı topladıktan sonra Polonya’dan geçerek Baltık Denizine ulaşır. Bu akarsuların birçoğu doğuya ya da batıya doğru menderesler çizer, ama içlerinden yalnızca Lahn Irmağı güneye doğru akar. Almanya’nın hepsi Bavyera’da kalan öbür akarsuları Tuna’ya katılır.
Kuzey Almanya Ovasında akarsuların çığırları bir ızgarayı andırır. Buzulların etkisiyle oluşan bu yapı aradan kanallar açılarak Ren Irmağının Berlin’e ve Elbe ile Öder ırmaklarına bağlanmasını kolaylaştırmıştır. Ülkede doğrudan Baltık Denizine dökülen, Weser’e ya da Ren’in kollarına katılan çaylar da vardır.
Almanya’da görece az göl vardır. Çoğu Buzul Çağı sonrasında kuzeydoğudaki düzlüklerde oluşmuş sığ göllerdir. Bu bölgedeki en büyük doğal göl Müritz Gölüdür (113 km2). Aşağı Saksonya’daki Dümmer ve Steinhude göllerinden başka $chleswig- Holstein’da da buzul kökenli birkaç küçük göl vardır. Almanya’nın geri kalan gölleri Yukarı Bavyera’nın güneydoğu köşesinde toplanmıştır. En büyük göl İsviçre ve Avusturya’ya uzanan Konstanz Gölüdür.

Almanya’nın ekilebilir bütün toprakları tarıma açılmıştır, ama bunların görece küçük bölümünü çok verimli topraklar oluşturur. Büyük ölçekli tahıl tarımına elverişli olmayan alanlar otlak olarak kullanılır. Kuzey Almanya Ovasında toprak çok büyük ölçüde kumlu ve killidir. Borde olarak bilinen verimli alanlar löslü toprakla kaplıdır. Bu verimli kuşak Ren’in batısında Ruhr Havzası yakınlarından başlar ve doğuya doğru Magdeburg yakınlarında Elbe’nin ötesine kadar uzanır. Verimli topraklara dağınık olarak başka yerlerde de rastlanır. Bunların başlıcalan Ren’in batısıyla Hollanda sının arasında ve Frankfurt am Main metropoliten bölgesi çevresindedir. Württemberg’in kuzeyinde, Bavyera’nın kuzeyindeki bazı küçük alanlarda ve Ulm ile Münih’in kuzeydoğusunda da verimli, löslü topraklar bulunur. Hem Kuzey Almanya Ovasının, hem de güneydeki yüksek plato bölgesinin bazı yerleri bataklıktır.

İKLİM.

Almanya’nın iklimi genel olarak ılımandır. Aşırı sıcak yazlar ve uzun süreli, şiddetli don olayının görüldüğü kışlar enderdir. Ayrıca ülke toprakları düzenli ve bol yağış alır. Bununla birlikte iklimi hızlı değişikliklere açıktır. Bunda Gulf Stream’den kaynaklanan ılıman deniz ikliminin Avrupa’ nın kuzeydoğusundan gelen sert iklim koşullarıyla çarpışması rol oynar. Mevsimlerde yıldan yıla büyük değişiklikler görülür. Soğuk mevsimlerde hava sürekli bulutludur.

Orta ve Güney Almanya’nın karmaşık topografisi sıcaklık, nem, yağış ve güneşli günlerin sayısında sonsuz yerel farklılıklara yol açar. Bu yüzden Almanya türüne ve yılına göre birbirinden farklı şarap üreten ülkelerin başında gelir; piyasa için tescil edilmiş 10 binden fazla değişik şarabı vardır.
Ülkenin kuzeybatı ve ovalık kesimleri Kuzey Denizinden gelen egemen batı rüzgârlarının etkisiyle nemli ve ılımandır. Ama bu iklimin yüksek nem oranı, uzun süreli yağışlar ve soğuk mevsimlerde sis gibi olumsuz yanları da vardır. Ovanın Avrasya içlerine açılan doğusuna doğru yağışlar azalır; yaz ve kış aylan arasındaki sıcaklık farkları artar. Orta ve güneybatıdaki tepelik bölgelerde, özellikle de güneydoğudaki dağ ve platolarda kara ikliminin etkisi çok daha belirginleşir. Dağlarda daha soğuk ve yağışlı bir iklim görülür; batıya bakan yamaçlar denizden gelen hava akımlarının etkisiyle en çok yağış olan yerlerdir. Brocken’deki ölçme istasyonunda yıllık yağış miktarı 1.142 m’de 1.580 mm’ye ulaşır. Buna karşılık Harz Dağları yakınlanndaki Alsleben’de yıllık yağış 430 mm’dir. Yukarı Bavyera’da Alpler’de esen ılık fön rüzgârlan alışılmışın dışında bir iklim özelliğidir. Bir optik olay yaratarak Alpler’in normal olarak görülmediği noktalardan görülmesini sağlayan bu rüzgârların bölge halkının ruhsal durumunu olumsuz etkilediği söylenir.
Almanya’da yıllık ortalama yağış bölgelere göre değişir. Kuzey Almanya Ovasında 510-710 mm, Orta Almanya Yükseltilerinde 710-1.480 mm arasındadır; Güney Almanya dağlık yöresinde ise 1.950 mm’yi bulur, hatta yer yer aşar. Ocak ayı sıcaklık ortalaması kuzeydeki ovalarda -3°C ile 1°C arasında değişirken, dağlık bölgede yüksekliğe bağlı olarak -6°C’ye kadar düşer. 16°C ile 19°C arasında değişen temmuz ayı sıcaklık ortalaması korunaklı akarsu vadilerinde biraz daha yüksektir.

BİTKİ ÖRTÜSÜ VE HAYVAN VARLIĞI.

Almanya’nın bitki örtüsü ve hayvan varlığı komşularından çok farklı değildir. Eski çağlarda neredeyse tümüyle ormanlarla kaplı olan bu topraklarda yürütülen sistemli ağaçlandırma çalışmaları ormanların büyük ölçüde yenilenmesini sağlamıştır. Buzullardan etkilenen ovaların ilksel ormanlarında meşe, ıhlamur, kayın ve huşağacı gibi yaprakdöken ağaçlar egemendi. En zengin yabanıl yaşam lös kuşaklarındaki meşe-gürgen or- manlanndaydı. Bu ormanların yaprak örtüsü sayısız böcek türünün, kuşların ve sincap gibi hayvanların yaşamasına olanak veriyordu. Zengin çalılıklar memelilerden geyik, yaban domuzu gibi büyük hayvanlar, ayrıca porsuk, tilki ve keseğen ile birçok başka emirici için uygun bir ortamdı.

Bugün Kuzey Almanya Ovasında, Schleswig-Holstein’da ve Thüringen Havzasının dış çevresinde bulunan parçalı ormanlarda yalnızca kayın ve huşağacı çok denebilecek sayıda kalabilmiştir; meşeye ise daha az rastlanır. Yeni dikilen ağaçlar görece çabuk büyüyen iğneyapraklı türleri olduğundan bugün göknar, ladin ve çam ülkedeki yaprakdöken ağaç sayısının iki katını aşmıştır. İskandinavya dışında Batı Avrupa’da orman alanlarının en yoğun olduğu ülke Almanya’ dır. Gene de sık ormanlarla kaplı bölgelere neredeyse yalnızca ülkenin orta ve güneyindeki yüksek topraklarda rastlanır. Sanayi kirlenmesi, özellikle de birleşme öncesinde Demokratik Almanya sınırları içinde kalan topraklarda yapılan düzensiz üretim Almanya’nın ormanlarına büyük zarar vermiştir.

Meyve ağaçları ülkenin hemen her yanma dağılmıştır. Gene de elma, armut, şeftali, kiraz, erik, kayısı ve ayva gibi meyve ağaçlarıyla ceviz, kestane ve fındık ağaçları da tıpkı bağlar gibi en iyi batı ve güneybatı bölgelerinde yetişir. Çilek, yabanmersini, böğürtlen ve frenküzümü bütün orman ve çayırlarda boldur.
Almanya’nın geniş ormanlık ve dağlık alanları bu kadar yoğun nüfuslu ve çok gelişmiş bir ülkede şaşırtıcı ölçüde zengin bir doğal yaşama olanak verir. Çoğu bölgede av hayvanlan boldur ve sıkı avlanma yasalanyla korunmaktadır. Bunlar arasında çeşitli geyikler, bıldırcın, sülün ve Alpler yöresinde elik ile dağ keçisi sayılabilir. II. Dünya Savaşı sonrasında avlanma sınırla- malan yüzünden çok artan yaban domuzu sayısı azalmış, insanları ve ürünü tehdit eder durumdan çıkmıştır. Tavşan çoktur. Doğada ayı ve kurtlann soyu tükenmiştir, ama yaban kedisi sayısı savaştan sonra artmıştır. Vaşak Çekoslovakya sınırında yeniden ortaya çıkmıştır. Kokarca, sansar, gelincik, kunduz ve porsuk ülkenin orta ve güneyindeki yüksek yerlerde bulunur. Sürüngenlerden en çok çörel, keler ve yılanlara rastlanır.

Kuşlardan beyaz leylek, karabatak, puhu ve balık kartalın soyu neredeyse tükenmiş, ama kaya kartalı Alpler’de çoğalmaya başlamıştır. Balıkçıl bazı yerlerde varlığını sürdürmekte, Elbe boyunca toy kuşuna rastlanmadadır.
Almanya’da çok sayıda ulusal park vardır. Binlerce yöre doğayı koruma alanı olarak ayrılmıştır. Binlercesi de tarihsel önemi ya da doğal güzelliği nedeniyle korumaya alınmıştır.