alpaka (Lama pacos)

Artiodactyla (çifttoynaklılar) takımının Camelidae (devegiller) familyasından, Güney Amerika’da yaşayan ve lama, guanako ve vikunya ile yakın akraba olan bir memeli türü. Devenin başlıca özelliklerinden biri olan hörgüç, alpaka, lama, guanako ve vikunyada bulunmaz. İnce yapılı hayvanlar olan alpaka ve benzerlerinin bacakları ve boyunları uzun, kuyrukları kısa, kafaları küçük, kulaklan büyük ve sivri uçludur. Bu dört tür kendi aralarında çiftleşebilir ve kısır olmayan döller verir. Lama gibi alpaka da doğada yabanıl örnekleri bulunmayan evcil bir hayvandır. Her iki türün de İnka uygarlığı sırasında ya da daha önce evcilleştirilmiş olduğu sanılmaktadır.

Omuz yüksekliği 90 cm olan alpaka, yünü için beslenir; bu hayvanın “suri” adıyla bilinen çeşidinde tüyler yere değecek kadar uzundur. Hafif ve ısı yalıtımı yüksek olan bu yün parkalarda, uyku tulumlarında ve ince palto astarlarında kullanılır. İnka Krallığında alpaka yününden kaftanlar dokunmuştur. Alpakanın huakaya ve suri çeşitlerinden elde edilen lifler, özel dokuma elyafı grubu arasında sayılır. Alpaka, Kolomb öncesi zamanlardan bu yana Güney Amerika’nın And Dağlan yöresinde önemli bir dokuma elyafı kaynağıdır. İki yılda bir kırkılan bu hayvanların suri çeşidinden hayvan başına yaklaşık 3 kg ince yün, huakayalardan ise 2,5 kg kadar daha kaba yün elde edilir. Liflerin kırkım sırasındaki uzunluğu 20-40 cm arasında değişir. Liflerin arasında yer yer kaba kıllar olmakla birlikte, hayvanın vücudunu dıştan saran koruyucu bir yapağı tabakası yoktur. Çapı yaklaşık 22-30 mikron arasında değişen lifin üst yüzeyinde belirsiz pulcuklar ve çizgili bir dış kabuk bulunur. Daha kaba olan lifler düzdür ve içleri boydan boya oyuk olduğundan, aynı çaptaki koyun yününden daha hafiftir. Genellikle yapağının büyük bir bölümü, oldukça esnek olan ve pek azının içinde oyuk bulunan daha ince liflerden oluşur.

Alpaka yünlerinin rengi, açık kestaneden koyu kestaneye kadar uzanan kahverengi tonları ile gri, siyah, beyaz ve alaca arasında değişir; yünler niteliğine göre sınıflandırılırken de rengi temel olarak alınır. Bu tür dokuma elyafı arasında üretim açısından ön sırayı alan huakaya lifleri, kabarık bir yün yığını oluşturacak biçimde kıvrık ve oldukça serttir. Gümüşi parıltısı koyun yünününkini andırır. Düz ya da daha iri dalgalı olan suri yünü ise, huakaya yününden daha az parlak, daha ince ve kaygan liflerden oluşur. Alpaka yünü koyun yününden daha sert ve genellikle daha kalındır. Huakaya yünü kimyasal maddelerden koyun yünüyle aynı derecede etkilenirken, suri yünü bu maddelere karşı daha duy arlıdır. Alpaka yünü koyun yününden daha geç keçeleşir, nem emme ve tutma özelliği ise koyun yünüyle hemen hemen aynıdır. Bazen başka liflerle karıştırılan alpaka yününden giysilik hafif dokumalar ve hem kumaş, hem astar olarak kullanılan tüylü dokumalar yapılır. Başlıca üreticisi Peru’dur.