Difteri Aşısı

Difteri mikrobunun toksininin, toksoid hale getirilmesiyle hazırlanan ve organizmada, difteri hastalığına karşı koruyucu olan antitoksin antikorlarının sentezini sağlayan bir aşıdır. 6 yaş altında uygulanan pediatrik şekil ve bir de dozu daha düşük olan erişkin şekli vardır. Genellikle 6 yaş altındaki çocuklara difteri toksoidi + tetanoz toksoidi + boğmaca (DBT) karma aşı şeklinde uygulanır. Erişkinlere ise difteri + tetanoz şeklinde uygulanır. Her iki şekilde de koruyuculuk değeri %95'dir. Koruyuculuk süresi 10 yıldır. Difteri hastalığını geçirenlerde bağışıklık oluşmadığı için daha sonra primovaksinasyon uygulanmalıdır. Aşı kas içine (IM) uygulanır. Bilinen yan etkileri sıklıkla, hafif lokal reaksiyon ve hafif ateş, nadiren de aşırı duyarlılık ve nörolojik reaksiyonlardır.

Tetanoz Aşısı

Tetanoz mikrobunun toksininin, toksoid hale getirilmesiyle hazırlanan ve organizmada tetanoz hastalığına karşı koruyucu olan antitoksin antikorların sentezini sağlayan bir aşıdır. Tetanoz mikrobu çevremizde, her yerde bol olarak bulunabilen bir mikroptur. Bu nedenle tüm insanların her yaşta aşılı olmaları gerekir. Tetanoz toksoid aşısı oldukça güçlü bir bağışıklık oluşturur. Koruyuculuk değeri %95'in üzerindedir. Koruyuculuk süresi 10 yıldır. 10 yılda bir tekrar edilmesi gerekir. 6 yaş altında DBT şeklinde, erişkinlerde ise difteri + tetanoz şeklinde veya sadece tetanoz toksoidi olarak uygulanabilir. Yeni doğan tetanozunu önlemek için riskli bölgelerde aşılı olmayan gebelere 4. ayda, 4 hafta ara ile 2 doz aşı uygulanması önerilir. Tetanoz hastalığını geçirenlerde bağışıklık oluşmadığı için daha sonra primovaksinasyon uygulanmalıdır. Aşı kas içine (IM) uygulanır.

Boğmaca Aşısı

Ölü bakteri aşısıdır. DBT şeklinde uygulanır. 6 yaşından sonra, boğmaca hastalığının çok az görülmesi ve aşı reaksiyonlarının artması nedeniyle uygulanmaz. Koruyuculuk değeri %70 kadardır. Bilinen yan etkileri lokal reaksiyon, ateş, bulantı, kusma gibi hafif sistemik reaksiyonlar, nadiren de uzun süren ağlamalar, konvülziyon ve ensefalopatidir. Aşı kas içine (IM) uygulanır. Son yıllarda, içinde sadece bakteriye ait antijenik maddeleri içeren hüc- resiz (aselüler) boğmaca aşısı hazırlanmıştır. İlk aşıya göre koruyuculuğu aynı, fakat yan etkileri daha azdır.

BCG (Tüberküloz) Aşısı

Ülkemiz açısından önemi nedeniyle bu aşı hakkında daha geniş bilgi verilecektir. BCG; canlı (atenüe) bakteri aşısıdır. Aşı, sığır tipi tüberküloz (tbc) mikrobunun, çok sayıda kültür pasajıyla zayıflatılması (= virülansının azaltılması) ile elde edilen atenüe bakteriden hazırlanır (Aşıyı elde eden araştırmacılardan dolayı bu atenüe aşıya Bacille-Calmette-Guerin = BCG adı verilmiştir. Calmette ve Guerin, 1906'da kültür pasajlarına başlamış ve 3 haftada 1 kez pasaj yaparak, 13 yılda 231 defa pasajla, aşı için uygun atenüe bakteriyi elde etmişlerdir). Aşının koruyuculuk değeri %80 civarındadır. Koruyuculuk süresi ortalama 5-10 yıl kadardır. Aşının etkili olduğunu söyleyebilmek için PPD deri testini pozitifleştirmesi gerekir.
BCG'nın Uygulanışı :
BCG doğumda 0.05 ml. deri içi, sol üst kola yapılır. Okula giderken 0.1 ml ikinci doz uygulanır (20 yaşına kadar ise her 5 yılda bir uygulanmalıdır). Daha sonra PPD deri testi kontrolları ile 10 yılda bir tekrarlanması gerekir. Aşı her yaşta ve PPD'si (-) olan herkese uygulanabilir. BCG aşısı, genellikle sol omuz başına, deltoid bölgeye deri içi (= intradermal = ID) olarak 0,1 ml (=0,1 mgr) uygulanır. Uygulamadan 2-6 hafta sonra önce küçük bir şişlik, sonra içi sıvı dolu bir şişlik (vezikül) ve nihayet içi cerahat dolu bir şişlik oluşur. Dışarı açılabilir ve ülserleşebilir. 2 ayda kabuklanıp nedbe (iz) bırakarak iyileşir. Koltuk altı lenf bezlerinde hafif şişme görülebilir. BCG aşısından 4-8 hafta sonra PPD (tüberkülin) deri testinin pozitifleşmesi gerekir. Genelde aşı yapılan çocuğun yaşı ne kadar küçükse PPD'nin pozitifleşme oranı da o kadar düşük olmaktadır. Doğumdan hemen sonra aşılanan bebeklerin %20'sinde (beşte birinde) PPD'nin hiç pozitifleşmediği, çoğunda da 1 yıl içinde PPD'nin pozitiften, negatife döndüğü saptanmıştır. Bu nedenle BCG aşısı yapılan bebeklerin PPD deri testi mutlaka kontrol edilmelidir.
PPD (tüberkülin) Deri Testi :
Kolun dirseğe yakın kısmına yine deri içi (ID) ve 0,1 ml (2 ünite) olarak yapılır. 72 saat sonra injeksiyon yerindeki sertliğin çap büyüklüğü değerlendirilir. Bu deri testi bir kişinin tüberküloz mikrobu ile karşılaşıp, karşılaşmadığını ve bu hastalığa karşı bağışık olup, olmadığını gösterir. Deri testi yerindeki sertliğin (endürasyo- nun) çapı 10 mm ve üzerinde ise PPD pozitif kabul edilir. BCG aşısı yapılanlarda 3-5 mm'lik sertlik olumlu kabul edilir.
BCG aşısının kompikasyonları :
Tüm aşılar içinde en güvenilir olanlardan biridir. Komplikasyonları daha çok aşının dozu, aşılama yeri, derinliği ve aşılanan kişinin yaşı ve immünite durumu ile yakından ilgilidir. En sık görülen komplikasyonları

• Koltuk altı veya boyunda lenf bezi şişliği
• Aşı yerinde büyük yara veya diğer bakterilerle sekonder infeksiyon
• Osteomyelit
• Yaygın BCG infeksiyonu (immün yetmezlik olgularında).

BCG aşısının saklanması :
BCG kuru veya sıvı şekilde hazırlanır. Kuru aşı 2-8°C de 1 yıl saklanabilir. Sulandırıldıktan sonra 24 saat içinde kullanılması gerekir. Sulandırılmış halde iken güneş ışığına maruz kalmamalıdır. Aksi halde 5 dakikada basiller inaktive olurlar. Sıvı aşı 2-8°C de 3 hafta saklanabilir.

Tifo Aşısı (= TAB)

Ölü bakteri aşısıdır. İçinde Salmonella typhi, Salmonella paratyphi-A ve Salmonella paraty- phi-B olmak üzere üç ayrı tür bakteri bulunan karma aşıdır ve kısaca TAB olarak adlandırıl ır. Gerekli olduğu hallerde 2 ile 40 yaş arasında ve risk altındaki kişilere uygulanır. 6-8 hafta ara ile 2 doz aşı, 1 yıl sonra rapel yapılır. Daha sonra 3-4 yılda bir rapel yapmak yeterlidir. (Komplikasyonları nedeniyle 2 yaşından küçük ve 40 yaşından büyüklere TAB aşısı yapılmaz.) Tifo aşısı deri altı ve 1 ml olarak uygulanır. Aşının hafif lokal ve sistemik yan etkileri olabilir. Koruyuculuk değeri %70'dir.

Kolera Aşısı

Ölü bakteri aşısıdır. 6-24 aylık çocuklara 0,5 ml, daha büyüklere 1 ml uygulanır. Deri altı veya kas içi aşı yapılır. Gerekli olduğu zaman 4-6 hafta ara ile 2 doz aşılama yapılır. Koruyuculuk süresi 6 aydır. İstenirse 6 ayda bir rapel aşı ile koruyuculuk sürdürülebilir. Koruyuculuk değeri % 50'dir. Bu değer çok düşük olduğu için artık pek önerilmiyor.

Çocuk Felci Aşısı (= Polio Aşısı)

İki tiptir.

• Salk tipi Polio aşısı: İnaktive virus aşısıdır. Parenteral verilir.
• Sabin tipi Polio aşısı: Canlı (atenüe) virüs aşısıdır. Ağızdan verilir.

Her ikisi de güçlü bir bağışıklık oluşturuyorsa da gönümüzde Sabin tipi Polio aşısı daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Koruyuculuk değeri %95 kadardır. Yan etkisi yoktur. Aşı içinde, Polio virusunun her üç tipi de mevcuttur. (Tip I, II, III = Trivalan aşı veya Polivalan aşı). (Aşılama programı için Tablo 1'e bakınız).
Son yıllarda inaktive polio aşısı uygulamaları artmıştır. Çünkü canlı a şıya bağlı paralitik polio olguları bildirilmiştir.

Kızamık Aşısı

Canlı, atenüe virüs aşısıdır. Tek başına veya kızamıkçık ve kabakulak aşıları ile birlikte (MMR=KKK olarak) tek doz deri altına uygulanır. Kızamık aşısı tüm sağlıklı çocuklara 15 aylıkken yapılır. Ancak kızamık riskinin yüksek olduğu toplumlarda 6 - 15 aylık arası yapılabilir. Ama 15 aydan sonra bir doz daha yapılmalıdır. Koruyuculuk değeri % 100'e yakındır. Koruyuculuk süresi ömür boyudur.

Kızamıkçık Aşısı

Canlı, atenüe virus aşısıdır. Tek başına veya MMR şeklinde tek doz, deri altı uygulanır. 12 aylıktan itibaren herkese uygulanabilir. Koruyuculuk değeri % 95'tir. Koruyuculuk süresi ömür boyudur.

Kabakulak Aşısı

Canlı, atenüe virus aşısıdır. Tek başına veya MMR şeklinde tek doz, deri altı uygulanır. 12 aylıktan itibaren uygulanır. % 95 koruyucudur. Koruyuculuk süresi en az 10 yıl kadardır.

Kuduz Aşısı:

Kuduz veya kuduz şüpheli hayvan tarafından ısırılmalarda, kuduz hastalığını önlemek amacıyla kullanılır. Cansız, inaktive virüs aşısıdır. Kuduz aşısının çeşidi çoktur. Bunlardan, halen ençok uygulanan ikisi hakkında bilgi verilecektir.
Semple tipi kuduz aşısı:
Virusun deney hayvanlarının (örneğin koyunun) beyninde üretilip, daha sonra inaktive edilmesiyle hazırlanan bir aşıdır. Halen ülkemizde kuduzdan korunmada bu aşı üretilmekte ve uygulanmaktadır. Semple tipi kuduz aşısı, aşılanacak kişinin, yaranın ve de ı sıran hayvanın özelliklerine göre 14 veya 21 dozluk program şeklinde uygulanır. Aşı hergün bir doz olmak üzere karın bölgesine, deri altı uygulanır. Koruyuculuk değeri yüksek, ancak yan etkileri fazla olan bir aşıdır. Koruyuculuk süresi 6 aydır.
HDCV Kuduz aşısı:
İnsan hücre kültürlerinde virusun üretilmesi ve daha sonra inaktive edilmesiyle hazırlanır. Antijenik gücü yüksek, yan etkileri çok az olan ve tercih edilen bir aşıdır. HDCV aşısı, kuduz veya şüpheli hayvan ile temastan sonra 0. , 3. , 7. , 14. , 28. ve 90. günlerde 6 doz ve 1 ml olarak kas içine uygulanır.

Hepatit-B Aşısı

Hepatit-B virusunun bir parçacığı olan HBs Ag (Hepatitis-B surface (yüzey) Antigen)'den hazırlanan bir aşıdır. Yeni doğan döneminden itibaren risk altındaki herkese uygulanmalıdır. Koruyuculuk değeri %95, koruma süresi 5 yıl kadardır. 10 yaşa kadar 0,5 ml, daha büyüklere 1 ml ve kas içi yapılır. Bir ay ara ile 2 doz, 6 ay sonra bir pekiştirme dozu olmak üzere 3 doz uygulanır. Aşılananlar, anti-HBs antikoru varlığı yönünden test edilerek, bağışıklıkları kontrol edilmelidir.
Hepatit B aşısı halen 73 ülkede tüm yenidoğanlara rutin uygulanmaya başlanmıştır. Dünyada çok yaygın olan bu infeksiyonun aşı ile tamamen yok edilmesi hedeflenmektedir.
Sağlık personeli ve kan ürünlerini almak zorunda olan hasta grupları risk altında olduğundan aşılanmaları gerekir.
Şüpheli temas sonrası hepatit B profilaksisi: HBsAg(+) anneden doğan bebeklere ilk 12 saat içinde 0,5 ml (10 gr) aşı ve 0,5 ml antiserum IM olarak verilir. Deri yoluyla bulaşmada ilk 24 saat 5 ml antiserum, 7 gün içinde de 1 ml (20 gr) aşı IM yapılır. Daha sonra aşı dozları tamamlanır.

Meningokok Aşısı

Neisseria meningitidis isimli bakterinin sebep olduğu, daha çok salgın şeklinde seyreden menenjitlerden korumak amacıyla uygulanan bir aşıdır. Aşı, bu bakterinin saflaştırılmış hücre duvarı polisakkaritinden hazırlanır. Koruyuculuk değeri %90, koruyuculuk süresi ortalama 3 yıldır. İnfeksiyon riski devam ediyorsa 3 yıl sonra 1 doz tekrar edilebilir. Aşı deri altına 0,5 ml olarak uygulanır.

Pnömokok Aşısı

Streptococcus pneumonia isimli bakterinin kapsülündeki polisakkaritten hazırlanan bir aşıdır. Aşı deri altı veya kas içi, 0,5 ml olarak tek doz uygulanır. Genellikle 5 yıl süreli ve %80 oranında bir koruma sağlar. Pnömokok infeksiyonlarının sık görüldüğü çocukluk yaş grubuna, 60 yaşın üzerine ve bazı immünitesi düşük kişilere uygulanması önerilmektedir.

Haemophilus influenza Aşısı

Bu bakterinin kapsül polisakkaritinden hazırlanır. Ençok kapsül tipi b (= Hib) olandan aşı uygulanır. Risk altındaki çocuk ve diğer kişilere uygulanması önerilir. Tek doz, kas içi uygulama, ortalama 3 yıl koruma sağlar.

Grip Aşısı

Grip etkeni olan influenza viruslarından hazırlanan inaktive aşıdır. Bu virus sık sık antijeni- tesini değiştirdiğinden, aşı son salgınlardaki yeni tiplerden hazırlanan taze aşılar olmalıdır. Risk altındaki kişilere her yıl sonbaharda uygulanır.