Sembol:

Hg

Atom numarası: 80
Atom ağırlığı: 200.59 gr/mol
Elektron dizilimi:
Oda koşullarında (25°C 298 K)
Elemet serisi: Geçiş metali
Maddenin Hali: Sıvı
Görünümü: Gümüşü beyaz

Gümüş beyazı renginde, ağır, akıcı, sıvı bir metal olup oda sıcaklığında hafifçe uçucudur. Katı cıva kalay beyazı renginde çekilebilir, dövülebilir ve bıçakla kesilebilir yumuşaklıkta kütledir. Doğal cıva yedi tane izotopun karışımından oluşur: Hg-196 (% 0,146); Hg-198 (% 10,02); Hg-199 (% 16,84); Hg-200 (% 23,13); Hg-201 (% 13,22); Hg-202 (% 29,80) ve Hg-204 (% 6.85). Kütle numarası 189-206 arasında bulunan tüm izotopları bilinir. Cıvanın tetragonal yapılı beta ve romboredrik yapılı alfa olmak üzere iki allotropu vardır. Beta cıva 194°C’de alfa cıvaya dönüşür.
Civa çok uçucu bir element olduğundan oda sıcaklığında kolayca buharlaşır. Zehirli bir element olduğu için sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı artacağı için tehlike boyutuda artar.

Kimyasal Özellikleri

Cıva çok güçlü kation oluşturur. (ısıtma ve baz gerekiyor)

Reaksiyonları

Nitrik asit ile Reaksiyonu
Fakat derişik nitrik asit ile reaksiyona girerek civa(II) bileşiği oluşturur. Civa seyreltik nitrik asit içerisinde yavaşça çözünerek civa(I) nitrat Hg2(NO3)2 oluşturur.


kral suyu ile Reaksiyonu


Sülfürik asit ile Reaksiyonu


Oksijen ile Reaksiyonları
Hava ile Reaksiyonu Civa metali 300ºC’da hava ile reaksiyona girerek civa(II) oksit bileşiğini oluşturur.
(kırmızı)
Daha yüksek derecede:


Su ile Reaksiyonu
Civa metali normal koşullar altında su ile reaksiyon vermez.

Hava varlığında amonyak çözeltisiyle tepkimeye girerek Millon bazı (Hg2 NOH) oluşturur.



Halojenler ile Reaksiyonu
Hg(s) + F2(g) -> HgF2(k) (beyaz)
Hg(s) + Cl2(g) -> HgCl2(k) (beyaz)
Hg(s) + Br2(s) -> HgBr2(k) (beyaz)
Hg(s) + I2(k) -> HgI2(k) (kırmızı)

HgS mineralinin kavrulmasıyla ile HgO elde edilir. Bu oksit bileşiğinin ısıtılması ile de elementel civa elde edilir.


HgS bileşiğinin demir ile veya CaO ile indirgenmesi yolu ile de elde edilir.

Cıvanın Elde Edilmesi:

Cıva nadir elementlerden olup yerkabuğunda bulunma oranı milyonda 0,03 kısım dolayındadır. Cıva minerallerinin sayısı çok sınırlıdır ve bunlardan pek azı cıva elde edilmesi bakımından önem taşır. Cıvanın en önemli minerali cıva (II) sülfür (HgS) birleşimindeki zencefre ya da sinnabar adı verilen mineraldir. Pratikçe bütün cıva bu mineralden elde edilir. Zencefrenin cıvanın yerine az da olsa demir ve çinkonun geçmiş olduğu türleri de vardır. Doğal altın ve gümüş amalgamlarına da doğada rastlanır. Meksika’da bulunan bir başka cıva minerali livigstonit (HgS.Sb2S3)’dir ve cıvayla antimon elde edilmesinde kullanılır. İspanya ve İtalya dünya cıva üretiminin % 50’sini karşılarlar.
Cıva tuzları sodyum karbonatla ısıtıldıklarında metalik cıva oluşur.

Cıva başlıca filizi olan zencefrenin kavrulmasıyla elde edilir. Kavrulma sırasında birinci basamakta oluşan cıva oksit, ikinci basamakta bozunarak elementel cıva verir. Cıva filizlerindeki cıva oranı düşük (% 5 dolayında) olmakla birlikte zenginleştirme işlemine gerek yoktur. Filizin taşınmasından kaçınmak için işleme madenlerin yanında yapılır. Kavurma işlemi için doğrudan ve dolaylı ısıtmalı olmak üzere iki değişik tipte fırın kullanılır.

Doğrudan ısıtmalı fırınlarda yakıt tasarrufu söz konusuysa da oluşan cıva buharları fırın gazlarıyla seyredildiğinden daha büyük yoğunlaştırıcılara gerek vardır ve ayrıca cıva kaybına neden olur. Doğrudan ısıtmalı fırınlar olarak kireç fırınına benzer dairesel ya da dikdörtgen kesitli düşey fırınlar, Herreschoff tipi çok katlı fırınlar ya da döner fırınlar kullanılır. Döner fırınlar çimento fırınlarının küçüğüdür, çapları 0,5 m ve boyları da 5.5 m dolayındadır. Fırınların ısıtılmasında eskide odun ya da kok kömürü kullanılırken günümüzde sıvı yakıtlar (fuel oil) kullanılır. Dolaylı ısıtmalı fırınlarda kapalı bir kap içine konulan filiz dıştan ısıtılır. Cıva buharı gazlarla seyrelmediğinden ve gaz hızı az olduğundan yoğunlaştırıcılar daha küçüktür. Bu tür fırınlarda zencefrenin süblimleşmesini önlemek için filize kireç katılır ve yavaş bir hava akımı geçirilir. Fırınlardan çıkan gazlar önce toz tutuculardan geçirilir ve ardından yoğunlaştırıcılar gönderilir. Yüksek oranda cıva içeren mineraller için tahta ya da tuğladan yapılmış yoğunlaştırıcılar kullanılır. Düşük cıva içeren filizlerin işlenmesinde gaz hacmi fazla olacağından dökme demirden yapılmış yoğunlaştırıcılar kullanılır. Yoğunlaşan elementel cıva gerekiyorsa yeniden damıtılarak saflaştırılır.

Kullanım Alanları:

Barometre, termometre, hidrometre, pirometre gibi ölçü aletlerinin yapımında, morötesi ışık veren lambalarda, fluoresan lambalarda, elektrik kontaklarının yapımında, organik bileşiklerin yükselgenmesinde katalizör olarak, altın ve gümüş elde edilmesinde amalgamların hazırlanmasında, cıva fulminat üretiminde dişçilikte, tarım ilaçlarının üretiminde, ilaç endüstrisinde elektroliz işlemlerinde katalizör olarak, analitik kimyada Kjeldahl yöntemiyle azot tayininde, Millon ve Nessler belirteçlerinin hazırlanmasında kullanılır. Cıva 76 librelik özel demir şişelerde pazarlanır.