ÇAPRAZLAMALAR ve MENDEL KURALLARI:

ÇAPRAZLAMADA KULLANILAN TERİMLER

P : Çaprazlanacak anne ve babanın (ebeveynlerin) genotipini ifade eder.
G: Anne ve babadan meydana gelebilecek gamet çeşitlerini gösterir. Gametlerin sayıları değil, çeşitleri önemlidir.
F1 dölü: Dişi ve erkek gamet çeşitlerinin birleşmesiyle oluşabilecek ilk dölün (neslin) genotip ve fenotip çeşitlerini ifade eder.
F2 dölü: F1 dölünde elde edilen dişi ve erkek bireylerin çaprazlanmasıyla oluşacak ikinci dölü (nesli) ifade eder, ît Kendileşme: Belli bir genotipe sahip dişinin kendisiyle aynı genotipte bir erkekle çaprazlanmasıdır.
Arı Döl (Saf Döl) : Genotip olarak homozigot olup, kendileştirildiğinde her zaman aynı genotipte ve fenotipte bireyler oluşturan canlılara arı döl denir.

MONOHİBRİT ÇAPRAZLAMA:

Mendel, bir karakter bakımından farklı olan iki arı dölün bireylerini ;aprazladığında meydana gelen Fı dölünün atalarından sadece birinin Fenotipini (dominant) taşıdığını görmüştür. Fı dölü her iki atanın genini Eştaşıdığından heterozigot (melez=hibrit) tur. Bir karakter bakımından heterozigot olan bireylere MONOHİBRİT, monohibrit bireylerin kendi Saralarında çaprazlanmalarma MONOHİBRİT ÇAPRAZLANMA denir.
Arı döl yeşil tohumlu bir bezelye ile yine arı döl sarı tohumlu başka bir ‘bezelyeyi çaprazlayalım.

Heterozigot durumda her bireyden iki çeşit gamet meydana gelir. Birinci yumurtanın iki çeşit polen ile birleşme ihtimali vardır. Daha sonra ikinci i yumurta ele alınıp yine iki çeşit polen ile birleşme ihtimali yazılır. Oluşan dölde.

Fenotip oranı = 3:1 dir. Bunun manası, 3'ü bir çeşitten, l'i diğer çeşitten demektir.
Genotip oranı = 1: 2:1, Fenotip çeşidi = 2, Genotip çeşidi = 3 tür.

MENDEL YAPTIĞI ÇAPRAZLAMALARDAN ŞU SONUÇLARI ÇIKARMIŞTIR;

• Karakterlerin atadan yavrularına geçmesini sağlayan belli birim faktörler [gen) vardır.
• Bezelyelerde bir karakter için biri anadan, diğeri babadan gelen, birbirine benzer yada farklı bir çift al el gen bulunur.
• Alel genler birbirinden farklı ise, baskın genin etkisi fenotipte görülür, (çekinik gen gizli kalır)
• Döllenme ile gametler, rastgele birleştiklerinden oğul döllerde karakterlere ait genler yeni bir kombinasyon oluşturabilirler, (çeşitlilik sağlanır.)
• Oğul döllerde karakterler önceden tahmin edilen oranlarda çıkar.

MENDEL KANUNLARI;

Mendelin 1, kanunu (İzotip-Benzerlik-Kanunu): Birbirinden bir veya daha çok karakter bakımından farklı olan iki saf ırkın çaprazlanmasından meydana gelen F1 dölünün bütün bireyleri birinin aynısı ve dominant karakterin özelliğini taşır.
Mendelin 2. kanunu (Ayrılma Kanunu): F1 dölündeki melezler kendi aralarında çaprazlanırsa, büyük ebeveynlere ait saf ırklar %25 oranında çıkar. Demek ki genler melezlerden bağımsız olarak ayrılıyor ve gametleri meydana getiriyor.
Mendelin 3. kanunu (Bağımsız dağılım Kanunu): Birden fazla karakter bakımından farklı olan iki saf ırkın çaprazlanmasında, F2 dölündeki genler birbirine bağlı kalmadıklarından serbest birleşmelerle yeni tipler oluştururlar. (Kombinasyonlar)

DİHİBRİT ÇAPRAZLAMA:

Bu çaprazlamaları açıklayabilmek için, homozigot sarı ve düzgün bir bezelye ile yeşil ve buruşuk bir bezelyeyi çaprazlayalım;

İki homozigot canlının çaprazlanmasıyla, bireylerden birer çeşit gamet ve bunların birleşmesiyle de sadece bir çeşit birey meydana gelmektedir. F1 Genolıp dölünü kendi arasında çaprazlayıp F2 dölünü bulalım;

Bütün çaprazlamaları düzenli çaprazlamalar ve düzensiz çaprazlamalar olmak üzere iki ana grupta toplayabiliriz. Şimdi bunları bir tablo ile gösterelim.

Tabloda görüldüğü gibi eğer çaprazlamanız “homozigot x homozigot" ise size ne sorulursa 1 cevabım verebilirsiniz.
Şayet “heterozigot x heterozigot" şeklinde verilmiş ise tabloda gösterilen oranlar sabit olmaktadır.