ÇATAL

—Ölçbil. Duyarlı bir terazide, dengeyi sağlamak için oka bağlı yatay, sabit bir cetvel üzerine oturtulan kıvrık metal telden ek ağırlık. (Çatalın ortadaki bıçağa olan uzaklığı kefeye konulması gereken ek ağırlığın kesrini verir. 1 cg'lik bir çatal, 0,1 mg duyarlılıkla tartmayı sağlar.) ll Çatal mastar, aralıkları birbirinden çok az farklı iki çatalı olan mastar; iki çatalın aralıkları arasındaki fark toleransa eşdeğerdir.

—Sil. Arbalet çatalı, Ortaçağda arbaletlere ya da toplara kundak görevi yapan destek.

—Tekst. Atkı çatalı, mekanik dokuma tezgâhlarında, atkı durdurma düzeneğinin bir parçası.

—Zool. Sıçrarkuyruklularda sıçramaya olanak veren çift karın eklentisi. ll Pulkanatiılarda çiftleşme aygıtının bir bölümü. ll Eumalocostraca öbeği üyeleri dışında, kabukluların çoğunda bulunan, çatal biçimli kuyruk yapısı. (Çatal, karnın ya da telsonun son bölümünde bulunan yapraksı ya da ipliksi bir çift eklenti içerir.) (Eşanl. FURKA.) ll Geyik boynuzunun sonradan çıkan dallarından her biri.

♦ sıf.
1. Çatal biçiminde olan; çatallanan.
2. Çatal avuç, yan yana getirilip birleştirilen iki avuç. ll Çatal kazık, tutumları birbiriyle çeliştiği için bir işin gidişini engelleyen yetkili kimseler. ll Çatal ses, iki ayrı perdeden çıkıyormuşçasına kulak tırmalayan ses.

—Ask. Çatal ayak, piyadelerin kullandığı çeşitli silahların istenilen yerde kolaylıkla mevziye sokulmasını ve etkili atış yapabilmesini sağlamak amacıyla namlu altına konulan iki ya da üç kollu metal desteklere verilen ad. (Çoğunlukla hafif makineli tüfeklerde iki, ağır makineli tüfeklerde ise üç ayaklı olarak kullanır.) ll Çatal kundak, taktik alanda kullanılan toplarda ateş mevzisine sağlam biçimde yerleşmek ve topun hedefe kolaylıkla yönelmesini sağlamak amacıyla topun namlu ve kamasının yerleştirildiği, çift kollu çelik kundağa verilen ad. (Atış sırasında topun geri tepme etkisiyle gömülerek açılarının bozulmasına, nişan hattının değişmesine engel olur.)

—Ask. tar. Çatal bayrak, yeniçeri orta ve bölüklerinin sarı-kırmızı renkteki birlik bayraklarına verilen ad.

—Avc. Çatal boynuz, geyik ya da karaca boynuzunun parçalara ayrılan ve çatal yapan uç bölümü.

—Biyol. Uzunluğunun ortasına kadar dar bir açıyla ikiye ayrılmış olan. (Yılanların dili çataldır Yapraklar, sûlükdallar taçyapraklar, boyuncuklar aynı şekilde çatal olabilir.)

—Denize. Çatal döşek , ağaç gemi inşaatında, baştaki ve kıçtaki en uç noktalara yerleştirilen döşek. ll Çatal flama, uçkurluğu çımasından enli, çatal biçiminde işaret sancağı.

—Marangl. Çatal geçme, kapı çatıları, pencere pervazları ya da pervazlı mobilyalarda kullanılan, basit ve desteksiz zıvanalı birleştirme.

—Oto. Egzos çatal borusu, motorun iki çıkış manifoldunu susturucu borusuna bağlamaya yarayan "Y” biçimindeki parça.

—Teknol. Çatal çivi, U biçiminde kıvrılmış, uçları sivri, başsız çivi. ll Telleri desteklere tutturmada (kafes dikenli tel vb.) kullanılan, U biçiminde, iki ucu sivri çivi. ll Plak model kalıpla dökümde kulakları gereken konumda tutmaya yarayan parça.

—ANSİKL. Aktar, iki tür kaldırma çatalı vardır. Birincisi c biçimindedir ve yapı şantiyelerinde paletlenmiş tuğla, asmolen, çimento torbaları vb. gibi yükleri boşaltma, depolama, kaldırma ve toplamada kullanılır. İkincisinde, yükün ağırlığı ne olursa olsun, çatalları yatay tutmaya yarayan bir özdengeleme düzeneği vardır. Devinimli kren ya da yapı kreni, köprülü kren ya da portik gibi bir kaldırma aygıtına asılı olarak; özellikle dar depolarda, gözleri ya da sehpaları boşaltmada kullanılır.

—Ask. Çatal teşkil: için yapılan atışlardan kısa olanına "çatalın kısa haddi", uzun olanına ise "çatalın uzun haddi" denilir. Atımlar arasındaki mesafe, hedefin durumuna göre ayarlanır. Genişliği olmayan, nokta hedefleri için iki atım arasındaki açıklık 100 m'ye kadar indirilebilir. Geniş ve dağınık hedefler (yayılmış piyade, yürüyüş kolu, karargâh vb.) için atım aralığı 200-400 m yapılarak "tesir atışı" başlatılır.

—Folk. Çatalın Orta Asya Türkleri'nce kullanıldığına ilişkin ilk bilgiler, XIII. yy.'da Cengiz Han'ın oğullarının sarayında elçilik göreviyle bulunmuş olan gezgin ve rahip VVİlhelm Rubruk'un Seyahatname adlı kitabında bulunmaktadır. Yapılan araştırmalara göre çatal Anadolu'da dirgen, zıpkın, yada-kaşık gibi adlar almıştır. Topkapı sarayı müzesi'nde, osmanlı saraylarında kullanılmış, değerli madenlerden yapılmış çatallardan örnekler vardır.