TÜBERKÜLOZ

TÜBERKÜLOZ TARİHÇE

• Robert Koch, 24 Mart 1882'de tüberküloz basilini keşfetmiştir
• 1895 yılında Wilhem Conrad Roentgen tarafından X ışınlarının keşfedilmesiyle akciğer TBC'de erken tanı sağlanmıştır
• Tüberküloz aşısı BCG, Fransız araştırmacılar Calmette ve Guerin tarafından 1921'de bulunmuştur
• İlk tüberküloz ilacı olan streptomisin 1944'de Waksman tarafından bulunmuştur
• Milattan önce 1500-500 ve 500-0 yıllarında Nil nehri vadisinde
• İsa'nın doğumundan sonraki 500-1500 yıllarında Kuzey Amerika'da
• Son 1000 yılda Avrupa'da çeşitli epidemiler tarif edilmiştir
• 19. yüzyılda Osmanlı sarayında II.Mahmut (1785-1839) ve I.Abdülmecit'in (1823-1861) verem nedeniyle öldükleri bilinmektedir
• Verem savaş çalışmaları başlamıştır (II.Abdülhamit)
• 1907 yılında Şişli Etfal Hastanesinde 24 yataklı bir bölüm çocuk tüberkülozu tedavisine tahsis edilmiştir
• 1918 yılında ilk Verem Savaşı Derneği kurulmuştur
• 1924 yılında Heybeliada Sanatoryumu açılmıştır
• 1945 yılında Ulusal Verem Savaşı Derneği kurulmuştur
• 1953 yılında DSÖ'nün yardımları ile kitlesel BCG aşı kampanyaları yapılmıştır
• Yakaladığı insanı eriterek öldürdüğü için "Tüketim Hastalığı"
• Hastaları soldurarak yok ettiği için "Beyaz Ölüm" veya "Beyaz Veba"
• Asırlar boyu birçok kişinin yaşamını sonlandırdığı için "Ölümün Kaptanı" adı verilmiştir
• Romalılar bu hastalığa hırıltılı nefes alıp verme ve öksürükle balgam atma anlamında "Phthisis" adını koymuşlardır
• Bizim dilimizde ise "İnce Hastalık" en çok kullanılan tanımdır
• 19. yüzyıldan beri tüm dünyada tüberküloz ismi kullanılmaya başlanmıştır

Mycobacterium tuberculosis

• Actinomycetales takımında, Mycobacteriaceae ailesinin Mycobacterium cinsi içinde yer alır
• 1-10 μm uzunluğunda, 0.2-0.6 μm genişliğinde
• Aerobik, çomak şeklinde, düz veya hafif kıvrık
• Yüksek oranda lipit içeren kalın hücre duvarı
• Yavaş üreme hızı

— İkiye bölünme süresi ortalama 18 saat, besiyerinde koloni oluşturma süreleri 2-3 hafta

• Asit-alkol dekolorizasyonuna direnç

— Mikolik asitlerin varlığına bağlı tüm Mikobakteriler aside dirençli boyanır
— Erlich Ziehl-Neelsen (EZN), Kinyoun ve auramin-rodamin florokrom boyaları 

BULAŞ VE ENFEKSİYON

• Esas olarak insandan insana solunum yolu ile bulaşır

- Bulaştırıcı olan tüberküloz şekilleri akciğer ve larinks tüberkülozudur

• İyi kaynatılmamış/pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerinin tüketimi ile bulaşabilir
• Öksürük, aksırık gibi aktiviteler sırasında havaya dağılan sekresyonların sıvı kısmı buharlaşır ve "damlacık çekirdeği" adı verilen küçük solid bir maddeye dönüşür
• Damlacık çekirdekleri saatlerce havada asılı kalabilir
• 1-5pm çapında, içinde 1-3 basil bulunan çekirdekler, solunum yolları savunma mekanizmalarını aşabilirse alveollere ulaşarak TB enfeksiyonunu başlatır
• Partikül filtreli maskeler (FFP2, FFP3, N95) 1-5pm çapındaki damlacık çekirdeklerinin tutulmasında >%90 etkili 

• Ev içi temaslılarda görülme oranı %40-60 arasında değişmektedir

- Nüfus yoğunluğu
- Ailedeki kişi sayısı
- İklim koşulları
- Yaş
- Cinsiyet

• Tüberküloz basili ile enfekte olma riski nelere bağlıdır?

- Bulaştırıcı bir hasta ile karşılaşma süresine (uzun süre yakın temas gerekli)
- Hastanın bulaştırıcılık derecesine (balgam yayması pozitif olgular daha bulaştırıcı)
- Kişinin bağışıklık sistemini etkileyen faktörlere

• Standart ısı ve nemde aeresol TB basilleri

- %60-71'i 3 saat, %48-66'sı 4 saat, %28-32'si 9 saat canlı kalabilmekte
- Havalandırma ve ultraviyole (UV) ışınları

TÜBERKÜLOZ PATOGENEZİ

EVRE 1:Bulaşma, başlangıç (l.hafta)

• Hastaya ait sekresyonlar konakçı savunma mekanizmalarım aşarak alveollere yerleşir

EVRE 2: Enfeksiyon, çoğalma ve yayılma (2-3 hafta)

• Lenfohematojen yolla tüm vücuda yayılarak granülomlar oluşturur
• Kazeöz odaklar fibröz kapsülle çevrilerek tüberkülom oluşturur

EVRE 3: Konakçıda immün yanıtın gelişimi

• Basilin inhalasyonundan 2-3 hafta sonra hücresel immünite gelişir
• 6-8 hafta sonra gecikmiş tip aşırı duyarlılık gelişir
• Tüberkülin cilt testi pozitifleşir
• Primer enfeksiyon evresi tamamlanmış olur

EVRE 4: Likefaksiyon ve hızlı basil çoğalması, yeniden bulaşma

• Likefaksiyon (erime) ile kavite oluşur
• Postprimer tüberküloz, reaktivasyon tüberkülozu gelişir

HASTALIK GELİŞİMİ

• M.Tuberculosis ile enfeksiyondan sonra hastalık gelişme riski %10
• Erişkin TB hastalarının %50'si yayma pozitif akciğer TB dir
• Enfeksiyondan sonra hastalık gelişimi ilk 2 yıl içinde en fazla;

1. Primer enfeksiyonun ilerlemesi (çocuklarda sık)
2. Endojen reaktivasyon (erişkinlerde sık)
3. Eksojen olarak yeniden enfekte olma (reenfeksiyon)

Enfekte olmuş kişilerde TB hastalığı riskini artıran faktörler;

• Cinsiyet (akciğer dışı TB kadınlarda, akciğer TB ise erkeklerde sık)
• Yaş (düşük gelirli ülkelerde erken yaşta, gelişmiş ülkelerde ise yaşlılarda sık)
• Genetik risk faktörleri (HLA tipleri ve kan grupları)
• Sigara (2 kat artırdığı gösterilmiş)
• Kötü sosyoekonomik koşullar
• HIV/AIDS

BCG (Bacillus Calmette-Guerin) ASISI

Hastalar İçin Bilgiler
Verem (Mycobacterium tuberculosis denilen) bakterilerin neden olduğu bir hastalıktır. Bu hastalığın vücudun herhangi bir yerinde meydana gelebilmesine karşın, akciğer veremi en yaygın şeklidir. Akciğer veremi, öksürürken, hapşırırken veya şarkı söylerken damlacıkların havaya karışması yoluyla insandan insana geçer. Yakın ilişki içerisindeki kişiler bu damlacıkları içlerine çekebilir ve böylece mikrobu kapabilir. Mikrobun bulaştığı kişilerin çoğunda belirti olmaz ama az sayıda kişi, mikrobun ilk bulaşmasından çoğu kez yıllar sonra aktif verem hastalığına yakalanır. Mikrobun bulaşması tehlikesini taşıyan kişiler şunlardır:

• Veremin yaygın olduğu ülkelere, örneğin Asya ve Afrika’nın çoğu bölgelerine seyahat edenler
• Sağlık bakımı görevlileri ve yüksek riskli verem grubu bakıcıları
• Veremli kişilerin yakın aile üyeleri.

BCG Aşısı nedir?
BCG aşısı, vereme karşı bir miktar koruma sağlayan aktif bir aşıdır. BCG aşısı, verem bakterisine (mikrobuna) maruz kalırsanız size mikrop bulaşmasını önlemez, ancak, yaşamınızı tehdit eden çok etkileyici bir hastalık yerine ılımlı ve belirli bir yerle sınırlı bir enfeksiyon kapmanızı olanaklı kılar. BCG aşısının, bağışıklık etkisini (korumayı) doğurması 6-12 hafta alabilir. BCG aşısı vereme karşı sadece yüzde 50-60 oranında bağışıklık sağlayabilir ve kimi kişilerde aşı zaman içinde, bazen 5-15 yılda, etkisini yitirir.
En çok çocuklar yararlanır. BCG aşısı çocukların, beyinde verem (verem menenjiti) gibi çok şiddetli verem türlerini geliştirmesini önleyebilir. Yetişkinlere sağladığı yararların netliği daha azdır.

Halihazırda daha önceki verem enfeksiyonundan veya BCG aşısını takiben, tüberkülin cilt testine pozitif yanıt vermediğinizi kontrol etmek üzere aşıdan önce Tüberkülin Cilt Testi’ne (Mantoux test) [Tuberculin Skin Test (Mantoux test)] ihtiyacınız vardır. Tüberkülin cilt testleri pozitif çıkan kişiler aşının herhangi bir yararını görmez ve aşı yapılan yerde şiddetli bir reaksiyon geliştirebilir.
BCG aşısını izleyen dezavantajlardan biri, gelecekteki Tüberkülin cilt testlerinden pozitif sonuç alınmasına neden olur. Bu, reaksiyona verem enfeksiyonunun mu neden olduğunu, yoksa BCG aşısının bir sonucu mu olduğunu bilemeyebileceğimiz anlamına gelir.
BCG aşısının yapılmaması gereken insanlar vardır. Bağışıklığı düşük olan kişilere, şu sırada örneğin suçiçeği hastalığı olanlara veya kısa süre önce kızamık gibi aktif aşılar olanlara BCG aşısı olmamaları doğrultusunda tavsiyede bulunulabilir. BCG’den önce bireysel değerlendirme yapılır ve aşı olmadan önce bir Onay Formu imzalamanız istenir.
BCG ve diğer aktif aşılar. Yurt dışına seyahat etmekte olup yolculuğa çıkmadan önce birden fazla aktif aşı olması gerekenler şunları yapmalıdır:
a) ya tüm aktif aşıları aynı günde olmalıdır, veya
b) BCG ile diğer aktif aşılar arasında en az 4 hafta beklemelidir. Bu, vücudun bağışıklık (savunma) sistemine gerekli bağışıklığı (korumayı) sağlaması için en iyi fırsatı verir.
Kimi diğer aktif aşılar şunlardır: ağızdan Tifo, Sarı Humma ve Kabakulak, Kızamık, Kızamıkçık (MMR). BCG ve ağızdan çocuk felci aşısı 4 haftalık süre içinde verilebilir.

BCG aşısının yan etkileri var mıdır?
Herhangi bir aşıda olduğu gibi, yan etkiler olabilir ve kişiden kişiye değişebilir. Bazen aşı yapılan yerde ağrı, kızarıklık ve şişme olabilir. Bu genellikle tedavisiz iyileşir. Koltuk altı veya boyundaki bezeler de şişebilir ki bunların zaman zaman tedaviye ihtiyacı vardır. Aşı çok seyrek olarak çok yaygın BCG enfeksiyonuna neden olabilir. Bu, HIV pozitif olan, kötü beslenen veya ciddi hastalığı olanlar da dahil olmak üzere, genellikle bağışıklığı düşük olan kişilerde meydana gelir. Seyrek durumlarda ölüm de görülmüştür.
BCG verem tehlikesini tamamıyla önlemediği için, aktif verem hastalığının şunlar gibi belirtilerine dikkat etmek önemlidir: sürekli öksürük (üç haftadan fazla), kanlı balgam çıkarmak, ateş, geceleri terlemek, açıklanamayan kilo kaybı ve yorgunluk. Bu belirtiler birçok nedenle meydana gelebilir ancak bunlar başınıza geldiğinde bölgenizdeki göğüs kliniğine veya aile doktorunuza başvurup bir göğüs röntgeni çektirmelisiniz.

BCG aşısından sonra ne olur?
Aşıyı takiben bir ile üç hafta arasında küçük kırmızı bir kabarcık (nokta) belirir. Kabarcık yumuşayıp patlama eğilimi taşır, bu da çoğu kişide küçük bir yara ile sonuçlanır. Yaranın iyileşmesi üç ay kadar sürebilir ve genellikle küçük bir iz bırakır.

Aşı yapılan yerin bakımını şöyle yapın:

• Aşı yapılan yerin doğal olarak iyileşmesine olanak tanıyın ve o bölgeyi TEMİZ VE KURU tutun. Krem veya merhem kullanmayın
• Gerekirse, mikroptan arındırılmış bir gazlı bezi gevşek biçimde sarın ama aşı yapılan yerin üzerine yapışkan bant, pansuman tiftiği veya bez KOYMAYIN.
• Aşı yapılan yeri çarpmaktan veya kaşımaktan kaçının
• Duş yapmak, yüzmek ve spor gibi normal etkinlikleri sürdürebilirsiniz.