Hicaz Ayaklanması

Mekke şerifi Hüseyin’ in bağımsızlık elde etmek amacıyla Osmanlı Devleti’ne karşı başlattığı ayaklanma.

I. Selim döneminde (1512-20) Osmanlı yönetimine giren Hicaz, “şerif” sanı verilen emirlerce yönetiliyordu. 1908’de Şerif Ali’ nin yerine geçen oğlu Hüseyin, Osmanlı Devleti’nin sayaş durumundan da yararlanarak 1915’te İngiltere ile gizli bir anlaşma gerçekleştirdi. İngiltere Hüseyin’e, OsmanlIlara savaş açması durumunda silah yardımında bulunacağını ve halifeliğin Hz. Muhammed’in spyuna geçmesini destekleyeceğini bildirdi. İngiltere ile diplomatik ilişkilerini oğullan Faysal ve Abdullah aracılığıyla Mısır’daki İngiltere yüksek komiseri Sir Henry McMahon ile sürdüren Hüseyin, Filistin’de 4. Ordu komutanı olarak bulunan Cemal Paşa ile de anlaşma yolları aradı. Ama Cemal Paşa’nın Beyrut’ta ve Şam’da bazı Arap milliyetçilerini devlete ihanet suçuyla idam ettirmesi üzerine, 1915 sonla- nnda ayaklandı. Arap milisleri ve birlikleri Hicaz Demiryolu’na saldırılar düzenlemeye, Osmanlı birliklerini vurmaya, ikmal ve iaşe akışını engellemeye başladı. Bir Arap devleti kurmayı amaçlayan Hüseyin, 5 Haziran 1916’da krallığıriı ilan etti. 16 Haziran’da, İngiltere donanmasının zorlaması sonucunda Cidde düştü. 21 Eylül’de ise Hicaz valisi Galib Paşa, Taif (Ta’if) savunmasını bırakarak teslim oldu. Medine’yi savunan Osmanlı komutanı Fahreddin Paşa ise 1918’e değin direndi. 2 Kasım 1916’da kendisini bütün Arap ülkelerinin kralı ilan eden Hüseyin, yalnız İngiltere tarafından tanındı. İngilterenin desteğindeki Hicaz ordusu Akabe’yi işgal edince Osmanlı Devleti’nin Hicaz’daki egemenliği fiilen sona erdi.

Ortadoğu’da İngiliz kuvvetleri karşısında gerileyen Osmanlı ordusu, bir yandan da Hüseyin’in ordusuyla savaşarak ağır kayıplar verdi. I. Dünya Savaşı’nm ardından İngiltere ve Fransa, Irak, Suriye ve Ürdün’de kendilerine bağlı yönetimler kurdular. Filistin’de bağımsız bir Yahudi devleti kurulması da bu sırada gündeme geldi. Bu konu, bütün Arap ülkelerini kapsayan bir krallık kurmayı amaçlayan Hüseyin ile İngiltere’nin arasını açtı. Bununla birlikte Ingiltere’nin parasal yardımı sürdü. Hüseyin, Suudilerin egemenlik bölgesini abluka altında tutmayı tasarlayarak Yemen imamı ve İbn Reşid ile anlaşıp II. Abdülaziz’e karşı savaş açtı. 1921’de Hüseyin’in oğullarından Abdullah Ürdün emiri, Faysal da Irak meliki oldu. Aynı yıl II. Abdülaziz Şammor topraklarını işgal ederek Hicaz ordusunu bozguna uğrattı. Hüseyin, Suudilerle Kuveyt Konferansı’nda da (Kasım 1923-Nisan 1924) uzlaşma olanağı bulamadı. Filistin konusundaki ödünsüz tutumu ise İngiltere’ nin desteğini çekmesine neden oldu.

Türkiye’de 3 Mart 1924’te halifeliğin kaldırılması üzerine kendisini halife ilan eden Hüseyin’e karşı büyük bir saldırıya geçen Vehhabiler Ağustos 1924’te Taif’e girerek korkunç bir katliam gerçekleştirdi. Hüseyin 5 Elpm 1924’te yerini oğlu Ali’ye bırakarak ülkeden ayrıldı. Suudi orduları 1924’te Mekke ve Medine’yi, Ocak 1925’te Cidde’yi alarak Haşimilerin Arabistan Yarımadasındaki egemenliğine son verdi. Ama Haşimiler Maverai Ürdün ve Irak’ta İngiltere’nin korumasında varlıklarını sürdürdüler.