adaçayı

ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasının Salvia cinsini oluşturan 700 kadar otsu ve odunsu bitki türünün ortak adı. Bu cinsin bazı türleri önemli bir uçucu yağ kaynağıdır.

Tıbbi adaçayı (5. officinalis), anayurdu Akdeniz çevresi olan çokyıllık bir bitkidir. Boyu 60 cm, sık tüylü ve grı-yeşil yaprakları oval biçimli, kırışık yüzeyli, çiçekleri ise mor, pembe, beyaz ya da kırmızı renklidir. Yapraklarında, başlıca bileşenleri tuyan ve borneol olan, yüzde 2,5 oranında uçucu yağ bulunur. Ortaçağlarda belleği güçlendirip, zihni geliştirdiğine inanılan adaçayı yapraklarının suda kaynatılmasıyla hazırlanan çayı tonik olarak kullanma geleneği yüzyıllarca sürdürülmüştür. Günümüzde de çeşitli ülkelerde taze ve kuru yapraklan yiyeceklere tat verici olarak kullanıldığı için, ekimi yapılır.

Türkiye’de tıbbi adaçayı kendiliğinden, yani yabani olarak yetişmez; buna karşılık 90 kadar adaçayı türüne rastlanır. Bunlardan Batı ve Güneybatı Anadolu’da yaygın olan Anadolu adaçayı (5. triloba), 120 cm boyunda, leylak renkli çiçekler açan, beyaz tüylerle kaplı, çalımsı ve çokyıllık bir bitkidir. Yapraklanndan çay hazırlanır, ayınca yapraklı ve çiçekli dallarından elma yağı adı verilen uçucu bir yağ da elde edilir. Türkiye’de yaygın olarak yetişen başka bir adaçayı türü de 100 cm boyunda, kalp biçiminde tüylü yapraklı, beyaz çiçekli, ikiyıllık bir bitki olan misk adaçayıdır (S. sclarea). Anayurdu Brezilya olan başka bir adaçayı türü ise, ateş kırmızısı çiçekleri nedeniyle süs bitkisi olarak yetiştirilen ateş- çiçeğidir (S. splendens).