Art nouveau

(Yeni sanat), XIX. yy.'ın sonunda bütün Batı Avrupa ile ABD'de süsleme sanatlarında ve mimarlıkta görülen yenileşme hareketine genel olarak verilen ad. Bu harekete. Fransa ve Belçika da modern style, Almanya'da Jugendstit. Avusturya’da Secessıon Stil. İngiltere'de Lıbedy, İtalya'da Stile floreale. İspanya' da Modernısmo ya da Ade joven. ABD de Tiffany style. Fransa'da ayrıca style 1900. nouille (süslü püslü), metro, coup de louet (kamçılama), hatta rastaquoue- re (kim olduğu bilinmeyen zengin yabancı) adları verildi.
Bu hareketin kökenleri, XIX. yy.'ın ortalarına, Londra’daki Evrensel fuar a (1851) değin uzanır. Sergilenen ürünler ve yapıtlar, olanaklarını kullanmayı henüz bilmedikleri, sanayinin temsil ettiği yepyeni bir güç karşısında, yaratıcıların şaşkınlığını dile getiriyordu. Bunun üzerine yaratıcılar. gotik gelenek adına, Viollet-le -Duc tarafından yeniden güncelleştirilen ve 60’lı yıllarda keşfedilen japon sanatına uyarak yeniden el emeğine sığındılar Tümü de, batı insanının çevresini yem bir biçimde düşünmek gereğini duyuyordu. Kendini arayan yeni sanat, bakışıma boyun eğme, yunan ve roma sanatlarının kuralları içinde doğal biçimleri bozma, ikincil denen süsleme sanatlarına karşı, soylu denen resim, heykel gibi sanatlara seçkinlik tanıyan Rönesans'tan miras kalmış klasik eğilimlere karşı çıktı. Yenigo- tik sanatın ve japonculuğun yolundan giden yeni sanat, doğayı yemden gözlemlemeye başladı ve bu sanatlardan motifler, renkler, yumuşak ve kıvrak çizgiler aldı. Sonuçta, kendim "toplumsal sanat” olarak görmek istedi "Toplumsal sanat”. XIX. yy.’ın ikinci yarısında Paris'te, Londra’da, Brüksel'de, ABD'de birbirini izleyen uluslararası sergilerin programlarının temelini oluşturdu. Art nouveau. sanatçılara bir araya gelme olanağı veren ve aksi halde tasarı ya da düş aşamasında kalabilecek yapıtların gerçekleşmesi için sanatçıları özendiren bu sergiler sayesinde oluştu.

O dönemde "sanayiye uygulanan sanatlar" diye adlandırılan süsleme sanatlarını yeniden öne çıkaran Art nouveau, eşya dünyasını ve iç dekorasyonu derin ölçüde etki altında bıraktı. Bunun sonucu olarak çanak-çömlekçi, marangoz ve dokumacıymış gibi çalışan heykelcile rın ve ressamların (Fransa'da Gauguin. Levy-Dhurmer. Rupert Carabin. Maurice Deniş, Belçika'da Henry Van de Velde, vb.) ve mimarlığın görüş açısını değiştirdi. ( -» SİMGECİLİK.) Zaman zaman en gelişmiş inşaat tekniklerini de kullanan mimarlık, renklere, süs ayrıntılarına ve bakışımsızlığa başvur du. Brüksel'de Horta, Paris’te Guimard. Barcelona’da Gaudî Viyana'da J. Hoff- mann, Glasgovv'da Ch. R. Mackintosh için sorun, kapsayanla kapsanan ve en küçük ayrıntılarına varıncaya dek dış yapıyla ıç düzenleme arasındaki sıkı bağlılık biçiminde ortaya çıktı.
Art nouveau nitelikli süsleme sanatının ilk yapıtları aynı zamanda Ingiltere'de Wıl- liam Morris ve Arthur Mackmurdo’nun çevresinde (1880 1883 arasında), Fransa'da, Emile Galle’nın hayvan ve bitkilerden esinlenmiş simgesel dekorlu bardaklar ve ilk “konuşan camlar''ını yaptığı Nancy'de görüldü (1884). Emile Gaile' nin 1889 Paris uluslararası sergisi’ne katılması Art nouveau için tam bir zaferle sonuçlandı. 1889 yılı bir dönüm noktası oldu: önceki ürünlere egemen olan tarih- selcilik ve eklektizm yerini Art nouveau' ya bıraktı. 1890’dan sonra süsleme sanatı, bir modaya, M Denıs'nın deyişiyle bir “züppeliğe" dönüştü. Camcılıkta Gaile, Eugene Rousseau ve Joseph Brocard' 4ın, seramikte Auguste Delaherche, Ernest Chaplet ve Jean Carries’in, mobilyacılıkta Gallö ile birlikte Nancy okulu'nu kuran Louis Majorelle'in yüksek nitelikte bol yapıt vermesine yol açan mutlu bir züppelik sözkonusuydu. Samuel Bing'in 1895'te Paris'te açtığı "Art nouveau1' galerisi, dönemin Fransa'daki ve başka ülkelerdeki en iyi sanatçılarını bir araya getirdi. Georges de Feure, Eugene Gaillard. Edvvard Colonna yapıtlarını; Louis Com- fort Tiffany, ressam Bonnard, Vuillard ve Toulouse-Lautrec'in taslaklarına dayanarak New York’ta gerçekleştirdiği vitraylarını Louis Comfort Tiffany'nin yaptığı tavus kuşu bezemeli vazo (1896’dan önce) Metropolitan Museum ol Art New York burada sergilediler.

1900 Sergisi, son harikalarını sergileyen Art nouveau'nun hem zaferini, hem düşüşünü belirledi: Lalique tarafından yapılmış mücevherler. Gailenin heykelsı bardakları, kadına adanmış Art nouveau pavyonu. Paris’te Guımard'ın yaptığı metro halka açıldı. Ama yeni kuşak Art nou- veau'ya sırt çevirmiş ve yeniden fransız geleneğine yönelerek 1925 üslubunu (ya da “Art deco") hazırlamaya başlamıştı bile. 1925 Sergisi'nin eşiğinde Le Corbu- sier, ölmüş olan bu sanat hareketinin özgünlüğünü tanıyan tek kişi oldu. Bu akımı şu sözlerle niteledi: "1900’e doğru, olağanüstü bir davranış: Art nouveau. Eski bir kültür, paçavraya dönmüş giysilerden kurtarıldı." Art nouveau akımı Türkiye’ye yabancı konuk sanatçılar aracılığıyla geldi. Özellikle İtalyan mimar Raimondo d’Aronco' nun yapıları (Yıldız sarayı’nın bazı bölümleri, Şeyh Zafir türbesi, kitaplığı ve çeşmesi) bu üslubun en belirgin örnekleridir XIX. yy. sonu XX. yy. başında, yerli ustalar da, bazı sivil mimarlık uygulamalarında art nouveau denemelerine girişmişlerdir.