ÇATALHÖYÜK

Arkeol. Konya'nın 52 km güneydoğusunda, Çumra’nın 11 km kuzeyinde iki höyükten oluşan Tarih öncesi dönem yerleşmesi. 1958'de İngiliz James Mellaart tarafından saptanan höyüklerde, 1961-1965 arasında kazı yapıldı. Doğu Anadolu'nun en büyük ve önemli Yenitaş dönemi yerleşmelerindendir. Kazılarda ana toprağa ulaşılamamış, en derin açmada on dört yapı katı saptanmıştır. İ.O. 6800-5700'e tarihilenen yerleşmede evler bitişik düzende yapılarak dışa karşı korunaklı bir görünüm elde edilmiş, ayrıca scır duvarına gerek duyulmamıştır.
Birbirinden farklı yükseklikteki yapılara çatılardaki açıklıklardan girilmektedir. Dikdörtgen planlı yapılar bir ana odayla yan bölümden (depo) oluşur. Kerpiç duvarlar ağaç hatıllarla güçlendirilmiştir. Odalarda toprak sekiler ocak, fırın, duvarlarda nişıs ortaya çıkarılmıştır. Evlerin duvarları kırmızı boyalı iken, ortaya çıkarılan bir başka yapı türünde duvarlar çok daha değişik biçimde süslüdür Bu yüzden, tapınak olduğu sanılan bu yapılara özellikle G.-B. kesiminde rastlanmıştır. Bunların duvarları çokrenkli geometrik motifler, doğal ve simgesel resimler av sahneleri, ölü gömme kültüyle ilgili sahneler, ana tanrıça ve çeşitli hayvan kabartmalarıyla süslüdür.

Ayrıca ana tanrıçayı çeşitli biçimlerde betimleyen heykelcikler bulunmuştur. Bunlar natüralist üslupla olmakla birlikte Hacılar’da ortaya çıkarılanlardan farklıdır. Doğu Çatalhöyük’te dönemin mimarlığını yanı sıra, yaşama biçimini de yansıtan önemli buluntular ortaya çıkarılmıştır. Bulgular, tarıma, hayvancılığa, ticarete ve sanayiye dayalı bir ekonominin varlığını kanıtlamaktadır. O dönemde Hasan dağından elde edilen obsidyen ve ılıcapınar tuz yataklarından sağlanan tuz hem kendi gereksinimleri için kullanılmış hem de dışa satılmıştır. Maden işçiliğinin yanı sıra dokumacılık da çok gelişmiştir. Bulunan kumaş parçaları dokumacılığın en eski örneklerindendir. Kumaş dokumada kullanılan tezgah ağırlıkları, ağırşaklar, dokuma tarakları oymacılığının da çok ileri olduğunu göstermiştir. El yapımı çanak çömlekler basit biçimli ve bezemesizdir. Ayrıca ağaçtan oyulmuş tepsiler, kaseler, ayaklı fincanlar, kutular bulunmuştur. Bunların yanı sıra taş ve kemik işçiliği, sepetçilik gibi sanat ürünlerine de rastlanmıştır.

Çatalhöyük Yenitaş dönemi kültürü Konya ovasının yanında Beyşehir, Seydişehir dolaylannda Karaman bölgesinde ve tüm Orta Anadolu'da etkili olmuştur. Ancak I.Ö. 5700’lerden sonra yerleşme sona ermiştir Bundan sonraki yerleşme Batı Çatalhöyük'te ortaya çıkarılmıştır. Bakırlaş dönemine tarihlenen (İ.Ö. VI. binyıl sonlan, V. binyıl başları) bu kesimde ayrıntılı kazılar yapılmamış, sondajlarla yetinilmiştir. Bu yüzden yerleşim biçimine ilişkin bilgiler sınırlıdır. Sondajlarda elde edilen buluntuların çoğunluğunu çanak çömlekler oluşturur. Genellikle geometrik bezemeli olan bu çanak çömlekler, Canhasan Bakırtaş dönemi buluntularıyla büyük benzerlik gösterir. Çatalhöyük buluntuları Ankara Anadolu medeniyetleri müzesi'nde sergilenmektedir