TARİH

ilk uygarlıklar

Başlangıçta küçük krallıklara bölünen Endonezya, VII. yy.'da buddhacı Şrivicaya (yadaÇrivicaya) kraliığı’nın egemenliği altına girdi. Merkezi Güney Sumatra'da olan, Seylan’a (Sri Lanka) ve Kampuçya'ya dek uzandığı sanılan bu deniz imparatorluğunun Cava'da ve Malezya yarımadasına kadar uzanan topraklarda hüküm sürdüğü kesindir. IX. yy.’da Şailendra hanedanlığı egemendi; bu hanedan zamanında adanın merkezinde (Barabudur) birçok anıt yapıldı. Cava’nın batı bölümündeki krallar, Şrivicâya'ya karşı özellikle kral Airlanga döneminde (1019-1049) bir üstünlük mücadelesine giriştiler. Airlanga’nın ölümünden sonra adanın doğusunda Singasari krallığı kuruldu; son hükümdarı Kertanagara (1268-1292) Sumatra'nın güneyini ele geçirmeye çalıştı. Ama Çin'e karşı düşmanca tutumu nedeniyle moğol imparatoru Kubilay bu ülkeye tur sefer düzenlemek zorunda kaldı (1292). Moğol kuvvetleri, Endonezya'ya, hükümdarın ölümünden sonra ulaşabildiler. Sonunda Kertanagara’nın damadı Raden Vicaya, Moğollar’ı uzaklaştırdı ve takımadaya iki yüzyıla yakın bir süre egemen olacak Macapahit deniz imparatorluğunu kurdu. Moğol istilası başarısızlıkla sonuçlanmıştı; fakat bu istiladan geriye kalan askerler ya da kazazede denizciler takımadada Çin uygarlığının ilk çekirdeğini oluşturacaklardı. CAVA, SUMATRA.)

müsliimanlar ve Çinliler

Endonezya'ya İslamlık hintli ya da Ortadoğulu tüccarlar tarafından getirildi: Sumat- ra’ya daha XIII. yy.'da, Malakka (buradaki sultanlık, İslamlığın büyük yayılma merkezi oldu) ve Cava'ya ise XV. yy. Müslüman inançlar, eski animist temel üzerinde yayıldı ve İslam hukuku, adat'ın (Endonezya hukuku) yerini alamadı. Amamüslümanlığı benimseyen derebeyleri ve küçük krallar, "kâfir" olarak gördükleri Macapahit kralına itaat etmemek için bu durumu fırsat bildiler; Macapahit kralının egemenliği XVI. yy. başlarında çöktü. Hindu dinlerinden olanlar Bali’ye sığındılar.
Çinliler; Endonezya’yı özellikle iktisadi açıdan etkilediler. Çinlilerin, Avrupa egemenliği sırasında hızlanan göç hareketi, sömürge yönetimlerine sürekli sorunlar çıkardı.

Avrupalılaşın sızması

Avrupalılar'ın Endonezya'ya sızmasına müslümanlar yol açtı; Endonezya baharatlarını hintli ve özellikle arap tüccarlardan öğrenen Batıklar, bunları yerinden almayı tercih ettiler. Baharat kaynağını Hindistan'da öğrenen bir ticaret acentası kurdular (1521); 1511'de Albuquerque, stratejik bir konumu olan Malakka’yı ele geçirdi. Buradan atılan müslüman tüccarlar Sumatra'nın kuzeyindeki birbirine komşu limanlarda toplandılar: Pasai ve daha sonra son derece güçlü bir sultanlığın merkezi olacak Aceh Bununla birlikte Portekiz’ sömürge imparatorluğu henüz kurulmamıştı; bir dizi kale ve ticaret acentası, diplomasi ve şiddetin iç içe geçtiği bir siyaset Portekiz' in baharat tekelini bir dereceye kadar ele geçirmesini sağladı; aynı anda, misyonerlerin (Ternate'de Francisco de Jaso, 1546) başlattıkları hıristiyanlaştırma çalışmaları Flores ve Timor'da kalıcı izler bıraktı. Portekizliler, Macellan'dan beri Molük adalarına göz koyan ispanyollar ile çatıştılar ve sonunda onların Filipinler’e yerleşmelerine izin vermek zorunda kaldılar.

Hollanda Hindistanı

Portekiz'in ispanya tarafından ilhak edilmesiyle (1580) Lizbon baharat pazarından silinen HollandalIlar, XVI. yy. sonlarında baharat aramak için Molük adalarına gittiler. 1602'de kurulan Hollanda Doğu Hindistan şirketi, İngiliz rakibini atlatmayı ve Ambon (1605), Malakka (1641) ve Tidore'yi (1657) yitiren ve sonunda sadece Timor'un yarısını koruyabilen Portekizliler' ın yerim almayı başardı. Başlangıçta HollandalIlar, baharat plantasyonlarını, denetimi daha kolay olduğu için küçük Molük adalarında toplamışlardı. Kurdukları tekel ancak XVII. yy.'ın sonuna dek sürdü, ama Şirket Cava'ya daha önce el atmıştı, Mataram sultanlığı yıktı ve çinli aracıların yardımıyla adayı kendi hesabına işletmeye başladı. Bu acımasız sömürüye karşın ve şirketlere tekel olanağı sağlayan ilkenin tartışma konusu olmasına yol açan dünya iktisadi konjonktüründeki değişme nedeniyle Şirket iflas etti ve 1798’de ortadan kalktı.
1795'ten beri Fransa'nın müttefiki olan Batav Cumhuriyeti'nin sömürge alanı ingilizler’in eline geçti; Molük adalarını (1809-10) ve Batavia'yı (1811) işgal eden Ingilizler, vali Raffles döneminde Şirket'in müdahale ve ilhak politikasına sahip çıktılar. Çin yolunu daha iyi denetlemek için Borneo'nun kuzey kesimini (Labuan, 1846; Kuzey Borneo, Brunei ve Saravak, 1888) ele geçirdiler.

Britanya egemenliğinin yayılması, 1816'da eski topraklarına yeniden kavuşan HollandalIlar'ı kendi nüfuz alanlarını fiilen işgale yöneltti. Hollanda, Sumatra’ da Minangkabau bölgesinde (1817-1837). Aceh'de (1873-1903) ve Bali’de (1906 -1908) kanlı savaşlara girmek zorunda kaldı; işgal ettiği toprakların büyük bir bölümünü doğrudan yönetmeye başladı Hollanda Bancermasin topraklarından ötesini, Borneo'yu ancak 1900'den sonra işgal edebildi. Filipinler'de uygulanan İspanyol tütün tekelini örnek alan Hollanda Hindistanı sömürge yönetimi, yerlilerin zorla çalıştırılmasına dayanan bir tarım sistemi (Van den Bosch) uyguladı; bu sistem Hollanda'yı zenginleştirirken ülkeyi de kıtlığa sürükledi (1830-1870). XIX. yy. sonlarında "insancıl" yaklaşımla hazırlanan bir yasayla, geçinmelerine yetecek kadar toprak verilerek yerlilerin korunması öngörüldü (yerlilere, miras kalan topraklarını elden çıkarmalarını yasaklayan 1870 tarihli toprak yasası ve şekerkamışı tarımının devlet eliyle yapılmasına son veren şeker yasası); seçkin yerlilere Avrupa tarzında öğrenim görme olanağı sağlanırken hıristiyanlık da Minahasa'ya (Sulavesi) ve Batak bölgesine (Sumatra) yayıldı. Fakat, Süveyş kanalının açılmasıyla Avrupa ile iktisadi ilişkiler çok daha kolaylaşmıştı; tarımda zorla çalıştırmanın yerini küçük kolonlar ve özellikle, o tarihlerde ıssız olan Sumatra ovalarını işgal eden büyük şirketler aldı. Kahve, şeker, çay, tütün, kınakına, yağlı bitkiler, kauçuk, kalay ve petrolün büyük çapta üretimi, çok sayıda cavalının, özellikle de Çinlinin istihdam edilmesine yol açtı. (HOLLANDA SÖMÜRGE İMPARATORLUĞU.)

Bağımsızlık

Endonezya Cumhuriyeti

Yabancı bir devletin çıkarına işleyen iktisadi kalkınma gerekli olan reformları beraberinde getirmedi. Avrupa'daki düşünce akımlarıyla kurulan ilişkiler, Japonya1 nın kazandığı zaferler, 1917 ekim devrimi milliyetçiliği geliştirdi. Partiler kuruldu: dini Sarekat İslam indonesia partisi (1911), Endonezya komünist partisi ya da PKİ (Partai Kominis indonesia, 1920), Dr. Sukarno tarafından kurulan (1927), sosyalist eğilimli Endonezya milliyetçi partisi ya da PNİ (Partai Nasionalis indonesia). Ortaya çıkan ılımlılar Lahey’den hiçbir ödün koparamadılar. ikinci Dünya savaşı sırasında Japonlar, Hollanda sömürgesini işgal ettiler (aralık 1941-nisan 1942). işgalciler, ülkenin kaynaklarını vahşice sömürdüler, ama milliyetçi önderleri serbest bıraktılar; onlar da bu durumdan yararlanarak özerklik istediler Japonya’nın teslim olmasıyla önce bağımsızlık (17 ağustos 1945), ardında Endonezya Cumhuriyeti ilan edildi ve Sukarno cumhurbaşkanı oldu (18 ağustos).

Hollanda hükümeti, mayıs 1946’da tanıdığı cumhuriyet topraklarını Cava ile sınırlamak ve cumhuriyeti Lahey' den yönetilen bir federasyon içinde tutmak istiyordu. İngilizler'in takımadayı işgal ettikleri bir geçiş döneminde sonra hollandalı askerlerin Endonezya’ya çıkmalarıyla başlayan gerilla savaşı ekim 1946’ya kadar sürdü. Linggadcati antlaşmasıyla (15 kasım 1946) HollandalIlar ve EndonezyalIlar, Hollanda krailığı'nı (Hollanda, Surinam, Curaçao) ve Birleşik Endonezya Devletleri'ni (Endonezya Cumhuriyeti [Cava, Sumatra Madura], Kalimantan ve "Büyük Dou") kapsayan bir Hollanda-Endonezya birliği’nin kurulmasını öngörüyorlardı. Daha sonra, Hollanda, Cumhuriyet toprakları üzerinde iki kez (temmuz 1947, aralık 1948) polis harekâtına başvurdu. Güvenlik konseyi’nin kabul ettirdiği bir ateşkesten (3 ağustos 1949) ve Lahey yuvarlak masa toplantısından (23 ağustos - 2 kasım 1949) sonra Hollanda, egemenlik haklarını, 27 aralık VIII. - XIV. YY. ARASI 1949’da Hollanda-Endonezya birliği'nin bir parçası olan Birleşik Endonezya Devletleri'ne 14 arallk, 1949 tarihli geçici anayasaya göre on altı konfedere devlet) bıraktı.