EVRENGZİB

(Ebülmuzaffer Muhyittin Muhammet)
[Dohad 1618 - Ahmetnagar 1707),
hint-türk imparatoru (1658-1707)

Şah Cihan ile Ercüment Banu'nun oğlu. Kardeşi Dara Şükuh ile birlikte dedesi Cihangir Şah’ın yanında rehin olarak kaldı. Dekkan valiliğine atanmasıyla (1636) devlet yönetimindeki ilk görevini aldı. Gucerat valiliğine (1645) ve yeni fethedilen Belh’e komutan atandı. Belh bir süre sonra eski komutanına geri yerilince Multan valiliğine getirildi (1648). iranlılar’ın egemenliğindeki Kandahar’a karşı başarısızlıkla sonuçlanan iki saldırıda bulundu (1649, 1652). Karışıklıkların sürdüğü Dekkan’a ikinci kez vali olarak gönderildi; düzeni sağlayarak imparatorluğun egemenliğini yeniden kurdu. Kutubşahlar’ın üzerine yürüdü, başkentleri Haydarabad’ı ele geçirdi (1656). Daha sonra Adilşahlar’ı yenerek kendisine bağladı. Şah Cihan'ın hastalanması üzerine kardeşleri Dara Şükuh, Şücaülmülk ve Muratbahş ile taht kavgasına girişti. Muratbahş ile birleşerek imparatorluk ordusunu yendi (1658). Aynı yıl ağabeyi Dara Şükuh’u bozguna uğratarak Agra üzerine yürüdü. Babasını tutsak ettikten sonra, Muratbahş'ı da yenerek "Âlemgir” unvanıyla Delhi’de hükümdarlığını ilan etti. Ordu toplayarak üzerine yürüyen Dara Şükuh'u Ecmir yakınlarında ikinci kez yendi, tutsak ettikten sonra Delhi’de öldürttü (1659). iktidar savaşımından rakiplerini temizleyerek çıkan Evrengzib, iç karışıklıkları bastırmaya yöneldi. Oğlu Ekber’in ayaklanmasını bastırdı; Bicapur ile Golconda’yı kendine bağladı. Hindistan'ın tümünü ele geçirmeye çalıştı. Koyu bir Sünni olarak öteki mezheplerden müslümanları baskı altında tutarken bir yandan da Hindular’a müslümanlığı kabul ettirmeye çalıştı.

Bunun yanı sıra genişleme siyasetinç olanak veren vergilerin ağırlığı, ülkeyi kırıp geçiren ordunun yağmacılığı imparatorluğun her yöresinde ardı arkası kesilmeyen ayaklanmalara yol açtı. Pencab'da dinsel önderlerin (gürü) yönetimindeki (bunların sonuncusu Gobind Rai idi) Sihler’in ayaklanması; Sicavi Bhonsle’nin haleflerinin önderliğinde Maratalar’ın ayaklanması; Codhpur’daki ve Mevar'daki Racputlar’ın ayaklanması Evrengzib'i en çok uğraştıran üç ayaklanma oldu. Dekkan’da küçük bir kale olan Varinkara üzerine düzenlediği sefer sırasında hastalandı ve Ahmednagar’a ulaştığında öldü. Saltanatı süresince, siyasal alandaki sert tutumuna karşılık bilim adamlarını korudu. Ülkesinin din bilginlerinden Şeyh Nizam yönetiminde topladığı kurula altı ciltlik Fetevayı Alemgiriyye adlı İslam hukukuna ilişkin bir yapıt hazırlattı.