Zamir nedir?

Zamir veya adıl cümlede varlıkların adları yerine kullanılabilen ve adların yerine getirdiği tüm işlevleri yerine getirebilen isim soylu kelime. Ben sen o biz siz onlar; kendim kendinkendi kendimiz kendiniz kendileri; bu şu o; kim ne; biri kelimeleri zamirlere örnek gösterilebilir.

Zamir Örnekleri

• Bu evi ben boyadım.
• Bu benim kardeşim.
• Bu resmi kendin mi çizdin?
• Kim geldi?
• Herkes bahçede toplandı.
• Şu annemin öteki babamın arabası.
• Evdekilere haber vereyim.

İzmir’de doğdum; ama yıllardır oraya gitmedim.
Bu cümlede, “İzmir” adını tekrar etmemek için, bu adın yerine kullanılan “ora” sözcüğü adıldır.

Bunu ona kim verdi?
Bu cümlede “bu, o, kim” sözcüklerinin yerine ad getirilebilir. (Kitabı Ali’ye Ahmet verdi.) “Bu, o, kim” sözcükleri, “kitap, Ali, Ahmet” adlarının yerini tuttuğu için adıl görevindedir.

Adıllar, adların yerini tutma özelliklerine göre şu şekilde gruplandırılır:

• Kişi Adılı
• Dönüşlülük Adılı
• İşaret Adılı
• Belgisiz Adıl
• Soru Adılı
• İlgi Adılı

1. Kişi Adılı
Kişi adılları, kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir. Dilimizde kişi adılları tekil kişiler için; ben, sen, o, çoğul kişiler için de biz, siz, onlar sözcükleridir. Bu sözcükler adların yerine geçince ad durum eklerini alarak çekimlenebilirler.

• Beni seni onu
• Bana sana ona
• Bende sende onda
• Benden senden ondan

Benim onu tanıdığımı söylemişsin.
Bu cümlede “benim, onu” sözcükleri kişi adılıdır.
Öğretmenimiz bana ve sana dün derse gelmediğimiz için kızmış.
Bu cümlede, yaklaşma durumu ekini (-e, -a) alan I. ve II. tekil kişi adılı olan “ben” ve “sen” sözcükleri “bana” ve “sana” biçimine dönüşmüştür.

2. Dönüşlülük Adılı

Dönüşlülük adılı, “kendi” sözcüğüdür. Dönüşlülük adılı, iyelik eki alarak kullanılabilir:
Kendi – m Kendi – n Kendi – si Kendi – miz Kendi – niz Kendi – leri
Dönüşlülük adılı, kişi adılının yerine kullanılabildiği gibi, kişi adıllarıyla birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde de kullanılabilir.
Bu soruyu kendim çözdüm.Bu soruyu ben kendim çözdüm.Birinci cümlede “kendim” sözcüğü I. tekil kişiyi belirtecek şekilde, kişi adılının yerine; ikinci cümlede kişi adılıyla (ben) birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde kullanılmıştır.

3. İşaret Adılı

İsimlerin yerini işaret yoluyla alan zamirlerdir.

• Bu, şu, o; bunlar, şunlar, onlar;öteki, beriki, şöyle;böyleleri, öylesi.
• O, bu yörenin en meşhur yemeğidir.
• Duvardaki yazıları bu yazdı.
• Bu,bir büyük şanlı mazinin hatırasıdır.
• Bunlar her sabah aynı otobüse binerler.
• Ötekini bilmiyorum ama beriki işin farkında değil.
• Şunları kimsenin görmeyeceği bir yere koy.

Not: “O” ve “onlar” sözcükleri, Türkçede hem işaret adılı hem kişi adılı olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, insan için kullanılırsa kişi adılı; insan dışındaki varlıklar için kullanılırsa işaret adılı olur.

4. Belgisiz Adıl

İsimlerin yerini işaret yoluyla alan zamirlerdir.

• Bu, şu, o;bunlar, şunlar, onlar;öteki, beriki, şöyle;böyleleri, öylesi.
• O,bu yörenin en meşhur yemeğidir.
• Duvardaki yazıları bu yazdı.
• Bu,bir büyük şanlı mazinin hatırasıdır.
• Bunlar her sabah aynı otobüse binerler.
• Ötekini bilmiyorum ama beriki işin farkında değil.
• Şunları kimsenin görmeyeceği bir yere koy.

NOT: “Böylesi-böyleleri”, “şöylesi-şöyleleri” biçimindeki zamirlere “tarz anlamlı zamirler” de denir.

• Böyleleriyle fazla samimi olmayacaksın.
• Ömrümde böylesini görmedim.
• Şöyleleri ham karpuzdur.

Senin yerine başkası nöbet tutsun.
Bu cümlede, “sen” adılı, belli bir kişiyi karşılarken, “başkası” sözcüğü, karşıladığı kişi kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz adıldır.
Birkaçımız, taşınan komşumuza yardım ettik.
Bu cümlede, “birkaçımız” sözcüğü, sayıca bir belirsizlik anlamı taşıyıp karşıladığı kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz adıldır.

5. Soru Adılı

Adın yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. Soru adılının cevabı, bir ad ya da başka bir adıldır.
Kim (kime, kimi, kimde, kimden, kimler…) Ne (neyi, neye, neler, nesi, neyin…) Nere (nerede, nereden, neresi, nereyi…) Hangisi (hanginiz, hangimiz, hangileri…) Kaçı (kaçıncısı, kaçınız, kaçımız…)

İsimlerin yerini soru yoluyla alan zamirlerdir.

• Ne?, kim?;nereye?, kime?;hangisi?, kaçı?
• Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
• Kimdir bana gülen yeşillik balkonundan?
• Nereye baksam hep seni hatırlıyorum.
• Şu dünyada insan kime güvenebilir ki?
• Bunca zamandır ne konuştunuz?
• Elindeki makası nereye koyduğunu bilmiyor.
• Elindeki kitaplardan hangisini aldın?

6. İlgi Adılı (-ki)

İlgi zamiri, belirtili isim tamlamasından, kaldırılmış olan tamlananla ilgisini göstermek üzere tamlayana eklenen -ki” ekine denir. İlgi zamiri “ki’’ her zaman kelimeye bitişik yazılır.

-ki eki ile oluşturulan zamirlerdir.

• Senin sunumun benimkinden çok daha güzel oldu. (benim sunumumdan)

İlgi zamiri, bağlaç olan ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki ayrı yazılır ve kaldırıldığında cümlenin anlamı pek değişmez. İlgi zamiri kaldırıldığında ise cümle ya devrik hale gelir ya da apayrı ve kastedilmeyen bir anlam kazanır:

• Her gün gel ki bir şeyler öğrenesin. (bağlaç)
• Ne ki bu? (bağlaç)
• Senin çizimin de çok güzel ancak Ayşe’ninki şahane olmuş. (ilgi zamiri)

Belirtili isim tamlamasında tamlananın yerine kullanılır.

• Tamlayan eklerinin üzerine gelir.
• Ek hâlindeki tek zamirdir. “-ki”
• Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.
• Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:

• benim kalemim>benimki
• onun eli>onunki
• Orhan’ın puanına nazaran Hakan’ınki

İlgi zamiri, isimden sıfat türeten -ki eki ile de karıştırılmamalıdır. İlgi zamiri olan -ki’den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ekler (ilgi ekleri) gelir. Sıfat türeten -ki eki ise doğrudan isme veya ismin hâllerinden birine eklenir:

Senin ki can da bizim ki patlıcan mı?
Tencerenin dibi kara senin ki benden kara.
Bahçedekiler içeri girsin.
Üzerindeki sana çok yakışmış.
Cebimdeki düştü.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-
bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım…
masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap…