Terakkiperver cumhuriyet fırkası

(TCF), türk siyasal partisi.

1924 yazında birtakım yolsuzluk ve rüşvet olaylarının basında açıklanması TBMM'de muhalefeti harekete geçirdi. Mart 1924'te hilafetin kaldırılmasına karşı olan tutucu, dinci kesim de muhalefette yer alıyordu. Atatürk, orduya dayanarak bir darbe hazırladıklarından kuşkulandığı generalleri ordudan ayırmak için TBMM üyeliğiyle askerliğin bağdaşamayacağı konusunda bir kanun çıkarttırdı. Refet (Bele), Ali Fuat (Cebesoy), Kâzım Karabekir ve Cafer Tayyar paşalar milletvekilliğini seçerek ordudan ayrıldılar.

TBMM'de muhalefet güçlendi. 20 ekim 1924’te Mübadele, imar ve iskân bakanı hakkında verilen soru önergesi gensoru önergesine dönüştü. Yapılan tartışmalar sonunda ismet Paşa hükümeti güvenoyu aldı (19 milletvekili karşı oy kullandı, 411 de oylamaya katılmadı) ama ertesi gün Halkfırkası'ndan istifalar başladı. Ayrılan 29 milletvekili 17 kasım 1924'te Terakkiperver cumhuriyet fırkası'nı kurdular. Kâzım Karabekir genel başkan, Dr. Adnan (Adıvar) ve Rauf (Orbay) beyler başkan yardımcısı, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa genel sekreter seçildi. Parti üyeleri içinde asker ve sivil bürokrasiden gelenlerin oranı Halk fırkası'ndakılerden fazlaydı. Parti, programında, Halk fırkası'ndan farklı olarak, yerinden yönetime daha çok ağırlık veriyor, iktisadi liberalizmi savunuyordu. Parti üyeleri konuşmalarında diktatörlüğe karşı olduklarını açıkladılar.

İstanbul'da yayımlanan istiklal, Son telgraf, Tevhidi efkâr ve Vatan gazeteleriyle Adana’da yayımlanan Toksöz partiyi desteklediler. Fırka programında, dini fikirler ve inançlara saygılı olunacağının belirtilmesi Halk fırkası üyeleri tarafından tepkiyle karşılandı. Fırkanın açılışından üç gün sonra kurulan (21 kasım) Fethi (Okyar) Bey hykümetine fırka güvenoyu verdi. Şeyh Sait ayaklanması'nın başlaması üzerine yeniden iktidara gelen ismet Paşa hükümetinin çıkardığı Takriri sükûn kanunu'na dayanan Bakanlar kurulu 3 haziran 1925'te irticayı körüklediğini ileri sürerek, fırkayı kapattı. 1926'da İzmir suikastı'nı inceleyen istiklal mahkemesi partinin bütün milletvekillerini (Halit Akmansü dışında) tutukladı. Mustafa Kemal Paşa'nın özel isteğiyle bırakılan Kâzım Karabekir, Ali Fuat, Refet ve Cafer tayyar paşalar dışındakiler çeşitli cezalara çarptırıldılar. Eskişehir mebusu Arif, İsmail Canbolat, Ahmet Şükrü, Abidin, Halis Turgut beyler ile Rüştü Paşa idam edildiler.