TEKERLEK

1. Merkezinden geçen bir milin çevresinde dönen ve bir taşıtın zemin üzerine oturmasını ve bu zemin üzerinde hareket etmesini sağlayan çembersel organ; teker (Bk. ansikl. böl. Bisikç. ve Oto.)
2. Bazı mobilyalann, eşyaların, bazı el arabalarının altına takılan ve her yöne dönebilen tekerlek biçiminde küçük parça.
3. Arg. Edilgin eşcinsel erkek.
4. Tekerlek pabucu, arabaların yokuş aşağı inme durumlarında hızlanmalarını önlemek amacıyla tekerlek altına konan ve arabaya zincirle bağlı bulunan demir parçası.

—Aktar. Portatif tekerlek, yerlerim değiştirmek için yüklerin altına yerleştirilen ve istenilen yöne çevrilebilen küçük tekerlek. (Sabit destekler üzerine monte edilen portatif tekerlekler, en az bir yüzleri düz olan koliler için bir yuvarlanma yolu oluşturabilirler.)

—Giz. bil. Işınlı biçiminden dolayı güneş simgesi. (Tekerlek tarotun temel gizlerinin onuncusudur; yeri göğe, kutsal olmayanı kutsala bağlayan aracın simgesidir. Çok kutsal olan tekerlekler (burçlar kuşağı ve katedral cephelerinin merkezindeki gül] genellikle latince rota adıyla adlandırılır.)

—Havc. Kuyruk tekerleği, bir uçak gövdesinin en arkasında yer alan küçük tekerlek.

—Oto.

• Tekerlek aksı, bir dingilin, tekerlek ile rulmanlarını taşıyan uçlarından her biri. (Bk. ansikl. böl.)
• Tekerlek şaftı, diferansiyelin hareketini devindirici tekerleğe ileten mil.
• Bağımsız tekerlek, rijit bir dingile bağlanmamış, şasiye ya da şasi çerçevesine tek başına eklemlenmiş tekerlek.
• Devindirici tekerlek, motorla kumanda edilen ve taşıtın çekişini sağlayan tekerlek.
• Yedek tekerlek, lastiği patlak bir tekerleğin yerine takılan tekerlek. (STEPNE.)
• Yönlendirici tekerlek, yaptığı hareketle, taşıtın yol boyunu izlemesini sağlayan tekerlek.

—Sil. Tırtıllı bir araçta, üzerinde tırtılın bulunduğu çembersel parça. (Bk. ansikl. böl.)

• Gerdirme tekerleği, tırtıllı araçlarda, tırtılın oturmasını ve gerilmesini sağlayan, boşa döner tekerlek. (Tankın önünde ya da arkasında yer alan gerdirme tekerleği, elle ya da otomatik olarak ayarlanabilen bir çatal ya da krank mili üzerine monte edilir. Geniş tırtıllı kimi tanklarda iki gerdirme tekerleği bulunur.)
• Kılavuz tekerleği, destek tekerleği, tank tırtılının üst şeridini taşıyan ve yönlendiren tekerlek. (Bk. ansikl. böl.)

—Sütç. Kaşar ya da gravyer teymizlerinde olduğu gibi büyük boy yassı silindir biçiminde peynir.

—Tüt. Ekici tütün işlemesinde, demet ya da pastalların normal tav alabilmesi için ortada boşluk bırakılarak silindir biçiminde yapılan tütün istifi

♦ sıf. ve a. Tekerlek biçimindeki şey için kullanılır: Bir tekerlek kaşar peyniri

—ANSİKL. Bisikç. Dolu tekerlekli scooterler dışında, bisiklet ve motosikletlerde, tekerlek göbeğinin jantla bağlantısı ya çelik tellerle ("piyano teli" denir) ya da çeşitli alaşımlardan yapılmış tellerle sağlanır. Çelik telli tekerlekler, genellikle bütün bisiklet ve motosiklet serileri ile arazi tipi motosikletlere (teller belli bir esneklik sağlar) donatılır. Temizlenmesi daha kolay olan ve bakım gerektirmeyen (akort edilecek teller yok) alaşım telli tekerlekler diğer bütün motosiklet tiplerinde kullanılır.

—Dy. Demiryolu taşıtlarında tekerlekler dingillere bağlıdır; dingiller, yatak görevi yapan makaralı rulmanlarla donatılmış dingil kutuları içinde dönen dingil başları ya da tekerlek akslarıyla taşıtın ağırlığını taşır.

Tekerlekler uzun süre bir tekerlek gövdesi ile gövdenin jant kısmına sıcak olarak geçirilen bir bandajdan oluştu. Günümüzde, tekerlekler, tekparça halinde dökülmektedir (tekparça tekerlekler) Bandajın yuvarlanma yüzeyi kesik koni biçimindedir (eğimi genellikle 1/20 düzeyinde); bunun yararı dingili sürekli olarak yol eksenine ortalamak ve taşıt bir kurbada seyrederken, yolun daha uzun olduğu dış rây üzerinde yuvarlanma çapını artırmak, buna karşılık iç rayda azaltmaktır. Tekerlek bandajının çıkıntılı bölümüne buden denir.

—Ota Ana görevleri taşıtı taşımak olan tekerlekler, ayrıca, gerek önde, gerek arkada bulunan iki devindirici tekerlek sayesinde itmeyi, direksiyon simidiyle döndürülen ön tekerlekler sayesinde yön vermeyi ve son olarak fren ve askı donanımı desteklemeyi sağlar. Arazi taşıtlarında tekerleklerin dördü de hem devindirici, hem yönlendiricidir. Ağır taşıtlarda ise arkaya çift tekerlek takılır.

Tekerlek, metal bir janftan (eskiden çıkarılabilen), tekerleğin cıvata ya da somunlarla tespit edildiği bir göbekten oluşur. Lüks otomobillerde ve yarış arabalarında, dişli yivler yardımıyla tekerlekleri tespit etmeyi sağlayan birçok sistem başarıyla kullanılmıştır; ancak metal telli (vidalanmış ya da kaynaklanmış) tekerleklerle birlikte kullanılan bu sistemler, çelik saçtan soğuk çekme tekerlekler ile hafif alaşımdan (alüminyum ve magnezyum) dökme tekerleklerin ortaya çıkmasıyla terk edilmiştir. Ayrıca takviyeli plastik malzemeden yapılmış tekerlekler de denenmiştir.

Tekerlek aksı.
Motorlu bir taşıtta aks. tekerleğe ve fren takımına destek görevi yapar. Aks, ön tarafta dingil pimi çevresinde yönlendirilebilir ve ön tekerlek aksları "parçalı" tip dingillerde olduğu gibi dingilin merkez bölümünden ayrı olarak düzenlenir. Ön tekerlekleri devindirici olan taşıtlarda, aks transmisyon miline bağlıdır ve aks taşıyıcısı denilen bir pim grubu tarafından taşınır.

—Sil. Tank kasası, değişik sayıda tekerlekler yardımıyla tırtılları üzerinde durur ve bu tekerlekler tankın ilerlemesini sağlar. Büyük tekerlekler küçüklerden daha kolay döner ve daha az ısınır, ancak tankın tırtıl üzerine uyguladığı basıncı düzenli bir biçimde dağıtamaz; işte bu nedenle, kimi kez, beşli kümeler halinde yerleştirilmiş birçok tekerlek sırası kullanılır. Genellikle konik silindirli rulmanlar üzerine monte edilen tekerlekler çamur ve tozdan korunmalıdır. Metal jantları çoğu kez kauçuk bir dış lastikle kaplanır ya da patlamaz bir lastikle donatılır.

Destek tekerlekleri, tırtıl şeridinin virajlarda gevşemesini önler, ancak zorunlu değildir; alman tankları Tigre ve Panther ile rus tankı T 34'te bu tekerlekler yoktur.