Bakteriler nedir?

Ancak mikroskopla görülebilen, tek hücreli, bitkisel özellikler gösteren, cinsiyetleri olmayan canlılardır. Başlıca üç kısma ayrılırlar: 1. Hastalık yapanlar, 2. Zararsız olup ölülerle geçinenler, 3. Faydalı bakteriler. Faydalı bakterilerin başlıca iki görevi vardır: a) Bitkilerin toprak ve havadan, hayvanlarla insanların da bitkilerden, havadan ve hayvanlardan yeme, içme, soluma ile alıp gövdelerine sindirdikleri maddeleri parçalar, eski haline sokarak toprağa geri verirler, b) Yeryüzündeki canlıların yaşayış şartlarını ve aralarındaki bağlantıları denkleştirirler.

Zararlı bakteriler, girdikleri organizma içinde normalin üzerinde üreyerek hastalıklara sebep olurlar. Bazıları da «toksin» adlı salgılarıyla dokuların çalışma sistemini bozarlar. Verem, kolera, difteri ve tifoya sebep olan mikroplar hep birer bakteridir. Bakteriler «flagella» denen tüycüklerini hareket ettirerek yer değiştirirler. Üreme kabiliyetleri çok yüksektir. Hücrenin bölünmesiyle ürerler. Sıcaktan çok, soğuğa dayanırlar. Soğukta kurutulan bakteriler uzun zaman yaşarlar. Genel olarak güneş ışığında ölürler.

Bazı bakteriler birbirlerinin üremelerine ve yaşamalarına engel olurlar. Antibiyotik ilaçlar bu özellikten yararlanarak hazırlanır. Mayalaşma, çok eskiden beri insanların dikkatini çeken bir olaydır. Mayalaşma yapan bakteriler çoktur. Besin maddelerinin hazırlanmasında mayalaşmadan yararlanılır. Tipik olarak birkaç mikrometre uzunluğunda olan bakterilerin çeşitli şekilleri vardır, kimi küresel, kimi spiral şekilli, kimi çubuksu olabilir. Bakteriler ortalama 0,5-2 µm boyutlarındadırlar. Bakteriler bütün hayatsal olayların gerçekleştiği en basit canlılardır. Hepsi mikroskobik ve tek hücrelidirler. Büyüklükleri normal ökaryotik hücrelerin mitokondrileri kadardır.

Hastalık yapan bakteri türleri

Hastalığa neden olan bakteriler patojenler olarak bilinir ve şekline göre üç temel gruba ayrılır: koküsler (yuvarlak şekilli), basiller (çubuk veya çomak şekilli) ve spiroketler veya spirilla (spiral şekilli) bakterilerdir.

Koküsler bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Koküsler (yuvarlak şekilli) bakterilerin neden olduğu çok sayıda hastalık arasında pnömoni (zatürre), tonsilit (bademcik iltihabı), bakteriyel endokardit (kalbin iç tabakasının enflamasyonu), menenjit (beyni ve omuriliği çevreleyen zarların enflamasyonu) toksik şok sendromu ve çeşitli deri hastalıkları gibi hastalılara neden olur.

Basiller bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Basiller (çubuk ya da çomak şekilli) bakterilerin neden olduğu hastalıklar arasında tüberküloz (verem) hastalığı, boğmaca (pertussis) hastalığı, tifo hastalığı, difteri hastalığı, tetanoz hastalığı, salmonelloz hastalığı, şigelloz (basilli dizanteri) hastalığı, lejyoner hastalığı ve botulizm hastalığı gibi hastalıklar yer alır.

Spiroketler bakterilerin neden olduğu hastalıklar : Üçüncü ve en küçük gruptaki bakteriler olan spiroketler, sifilis (frengi), verem dutu enfeksiyonu (frambezi), leptospiroz ve Lyme hastalığından sorumludur.

Bakteri Çeşitleri

Bakteri Çeşitleri, Arkeabakteriler, 1970′li yılların sonlarına doğru bulunan arkeabakteriler birçok biyoloğu oldukça şaşırtmıştı, zira bu bakteriler çok ilginç ortamlarda yaşarlar. Örnek vermek gerekirse, Metanojenik arkea bakteri (methanogenic archaebacteria), anaerobik ortamlarda yaşar ve metabolizmasının sonucu olarak metan üretir. Büyük baş hayvanların karınlarında yaşar, zaten bu cins hayvanların meydana getirdiği bağırsak gazlarından da sorumlu olan bu bakteri cinsidir.

Eksi derecede Halofilik arkeabakterile ise tuz seviyesi oldukça yüksek ortamlarda yaşayabilir. Halo Yunanca ‘tuz’ manasına gelmektedir. Termoasidofilik arkeabakteriler ise fazla sıcaklıklara sahip asit gölcüklerinde yaşayabilir ki bu tür yerlerde sıcaklık 100°C’un üstüne, pH ise 2 seviyesinde olabilir. Arkeabakterilerin, ekstrem ortamlara tolere olabildikleri için, hem öbakterilerin hem de ökaryotların atası oldukları bilinmektedir. Öbakteriler, Yunanca eu, iyi, doğru ve bakterion, yani çubuk kelimelerinden gelmiştir. Dünyada fazla ekstrem ortamlar dışında düşünebileceğimiz her yerde vardırlar.

Bakterilerin adlandırılması, Bakterilerin bilimsel adları iki kelimeden meydana gelir. İlk kelime cinsini, ikinci kelime ise, türünü gösterir. Bakteriler, biçimleri, kamçı durumları, beslenmeleri ve boyanmaları gibi çeşitli özellikler şeklinde gruplandırılırlar. Biçimlerine göre Bakteriler, Çubuk biçimindeki bakteriler, çubuk biçimdeki bakteriler silindirik yada buna yakın bir şekle sahip olduklarından boyları ve enlerin den daha uzundur. Fakat, bu formları cins ve türlere göre farklılık görülebileceği gibi, aynı cins mikroorganizma kültürünün çeşitli üreme fazlarında da değişiklikler olabilir. Örneğin, E. coli ‘nin logaritmik üreme zamanlarında, çoğunlukla, morfolojik acıdan bir örneklik çok görülmesine karşın, üremenin durma yada mikroorganizmaların ölme zamanına flamentöz formlara veya farklı bireysel biçimlere rastlamak mümkündür.

Besi yerinin bileşiminin ve diğer çevresel şartlarında bakterilerin morfolojilleri üzerinde etkileri mevcuttur. Yuvarlak olan bakteriler, Bunlar, çomak yada spiral form biçimindeki olanlara oranla, morfolojik olarak, cins yada tür içerisinde daha çok homojenite gösterirler. Çapları, ortalama, 0.8-1.0 mikrometre (µm) arasında farklılık göstermesine karşın, daha küçük (0.4-0.8 mm) yada daha büyük (1.2-2.0 µm) olanları da vardır. Genel olarak bir kaide bulunmamakla beraber, hastalık meydana getiren cinslerin çapları 0.8-1.5 µm. arasında bulunmaktadır. Koklar, her ne kadar, yuvarlak şekilde olmalarına karşın bazı cinslerde morfolojik değişiklikler bulunmaktadır. Coccus bakterileri kendi aralarında gruplara ayrılırlar: Monokok Bakteriler (Coccus): Grup şeklinde olmayan coccus bakterileri vardır.

Diplokok Bakteriler (Diplococci): İki adet coccus bakterisinin meydana getirdiği grupları vardır. Örnek olarak bel soğukluğu hastalığına sebep olan Neisseria gonorrhoeae cinsini verebiliriz.

Stafilakok Bakteriler (Staphylococci): Coccus bakterilerinin üzüm salkımı biçiminde dizilmeleri neticesinde oluşan grupları içerir. Bu bakteriler parmakta dolama, göz kapağı iltihaplanması gibi hastalıklara neden olurlar.

Streptekok Bakteriler (Streptococci): Tıpkı bir zincir biçiminde dizilen coccus bakteri gruplarını içerir. Spiral olanlar bakteriler, Uzun bir eksen çevresinde helezoni biçiminde sarılmış bir vücudu olan, bükülebilir ve uzun eksen çevresinde dönerek hareket edebilirler.

Uzunluk, sarmal sayısı ve sarmal yüksekliği cinsler arasında değişiklikler gösterir. Örnek olarak frengi hastalığına sebep olan Treponema pallidum cinsini verebiliriz. Virgül biçiminde olan bakteriler, Flagella'ları ile birlikte virgül şeklini andırırlar. Boyanmalarına göre bakteriler, Gram boyası ile boyandığında mavi ve mor renk veren bakterilere gram (+), kırmızı ve turuncu renk veren bakterilere ise gram (-) bakteriler denir. Değişik renklerin meydana gelmesi, hücre çeperinin özelliklerinden kaynaklanır.

Bakterilerin Yapısı Ve Özellikleri

Bakteriler prokaryot hücleridir. Bakterilerde hücre etrafını çeviren iki tip örtü tabakası vardır. İçte hücre zarı(plazma zarı) , onun üzerinde kalın hücre duvarı protein, yağ ve karbonhidratlar meydana gelir.Çok sayıda bakteride hücre duvarına ek olarak polisakkaritlerden oluşan bir dış tabaka (kapsül) bulunur.

Bakteri sitoplazmaları içinde glikojen, protein ve yağ vardır.Organellerden mitokondri ve endoplazmik retikulum bulunmazken, ribozomlar sitoplazma içinde serbest olarak bulunur.

Aerob bakteriler mezozom adı verilen mitokondri zarlarına benzeyen kıvrımlara sahiptir.Solunum enzimleri mezozom zarlarında ve sitoplazmada dağınık halde bulunur. Bakterilerin, çekirdekli hücrelerde olduğu gibi zarla çevrili çekirdekleri yoktur.Kalıtım maddesi DNA’dan yapılmış olup, çekirdek sahası denilen kısımlarda yer alır.

Bir çok bakteri çeşidi hücresel çıkıntılara, kamçılara sahiptirler ve bu sayede sıvı ortamda yüzebilirler.Yuvarlak bakteriler, kamçıları olmadığından pasif hareket ederler.Toz parçacıklarına ve su damlacıklarına tutunarak uzaklara taşınabilir.

Bakteri hücresini oluşturan etmenler

1. Çekirdek (Nükleus)
2. Sitoplazma
3. Hücre Zarı (Sitoplazmik Zar)
4. Hücre Duvarı
5. Kapsül
6. Kirpikler (Flageller):
7. Fimbria (Pilus):
8. Spor

Bakterilerin beslenmesi ve üremesi için gerekli maddeler

1. Su
2. Karbon Kaynağı
3. Azot Kaynağı
4. Mineraller
5. Hidrojen Verici ve Hidrojen Alıcı Maddeler
6. Gelişme Faktörleri ve Vitaminler
7. Oksijen
8. Karbondioksit

Bakteriler Nerede yaşarlar?

Bakteriler her yerde bulunurlar. Çevremizdeki havayı ciğerlerimize çekerken bunların binlercesini de solumuş oluruz, ağzımıza aldığımız her lokmada binlerce bakteri bulunur. Ne kadar yıkanırsak yıkanalım cildimizin kırışık ve buruşukları arasında yaşayan milyonlarca bakteriden kurtulamayız. Çok çeşitli olan bakteriler, yeryüzünün her yönüne yayılmıştır. İster kullandığımız suda, deniz suyunda, havada ve toprakta, ister vücudumuzda olsun bunlardan binlercesi çeşitli biçimlerde yaşamaya devam ederler. Eğer onları gözlerimizle görebilseydik, bakterilerden meydana gelmiş bir okyanus içinde yaşadığımız kolaylıkla anlayabilirdik.

Bakteriler Nasıl Yaşarlar?

Bakterilerin hiçbirinde klorofil bulunmaz. Bitkiler gibi kendi yiyeceklerini kendileri yapma yetenekleri yoktur. Bundan ötürü ya hayvan ve bitki gibi canlı organizmalar (Asılak bakteriler) veya gübre, leş v.b. ölmüş organik maddeler üzerinde yaşarlar (Çürükçül bakteriler).

BAKTERİLER VE VİRÜSLER ARASINDAKİ FARKLAR NEDİR?

Virüsler bilinen en küçük ve en basit varlıklardır. 2 kısımdan oluşurlar (baş kısmı, kuyruk kısmı). Dışında protein kılıf (kapsül) , iç kısmında DNA ve ya RNA (genom) bulunur.Virüslerin canlı olup olmadığı halen tartışılmaktadır.Virüslerin içinde canlı hücrelerdeki gibi sitoplazma yoktur.Virüsler ancak bir konak hücre içinde çoğalabilirler, hücre dışındayken Kristalleşirler, cansızdırlar.Birçok hastalığa neden olabilirler (AIDS, grip,kuduz…).

Bakteriler tek hücreli canlılardır.Prokaryot sınıfında bulunurlar. Küresel, spiral, çubuksu şekillerde olabilirler.Bakteriler neredeyse her ortamda yaşıyabilirler. Bazıları yararlı (probiyotik) bazıları zararlı (patojen)dir. Bakteriler yoğurt, peynir üretimi, biyoteknoloji, antibiyotik ve diğer kimyasal maddelerin imalatında kullanılırlar.Solunum yolu enfeksiyonları bakterilerin neden olduğu ölümcül hastalıklardandır. Neden oldukları diğer bazı hastalıklar şunlardır: verem, kolera, frengi, şarbon …

Aralarındaki Farklar:

• Virüsler ancak elektron mikroskobuyla görülebilir. Bakteriler normal bir mikroskobla görülebilir.Virüsler bakterilerden yaklaşık 100 kat daha küçüktür.
• Virüsler sadece genetik bilgiyi taşırlar, gelişmek ve çoğalabilmek için canlı hücrelere ihtiyaç duyarlar. Bakterilerin buna ihtiyacı yoktur gerekli mekanizmayı hücre içinde bulundururlar.
• Virüslere antibiyotik etki etmez. Bakterilerden kaynaklanan hastalıkların tedavisinde antibiyotik kullanılır.
• Virüsler ısıya karşı dayanıksızdırlar. Bakterilerin bazıları sıcaklığa dayanıklıdırlar, kaplıcalarda bakterilere rastlanabili

ANTİBİYOTİKLERİN BAKTERİLERE ETKİSİ

Yaşadığımız yüzyılın özellikle ikinci yarısı yıllarından sonra, bakteri ve virüs genetiği, bunların morfolojik yapıları, kapsadıkları komplike protein, nükleoprotein ve diğer kimyasal bileşimleri, enzimleri saptanmıştır. Enfeksiyon etkenlerinin organizmada üreyip çoğalabilmeleri, patolojik yerleşimlerini oluşturabilmeleri için, gerekli olan yaşam kapsamlarının biri üzerinde etkili olabilecek antimikrobikler üzerindeki araştırmalar da yönünü bulmuş ve üretilen çeşitli antibiyotik ve kimyasal bileşimler, etki mekanizması ve kapsadıkları ana maddeler bakımından gruplara ayrılmıştır.

Bakterinin hücre duvarının yok edilmesi bakterinin yaşmasına izin vermez. Yoğun etkili bir antibiyotik hücre duvarının yapımını tümüyle engelleyecek olursa, bakterinin üremesi durur ve sonucunda kapsamları dağılır. Hücre duvarındaki defektler de patojen etkiyi yok edecek biçimde ise, organizmanın doğal immun karşılığı, enfeksiyon etkenini nötralize eder, hücre erir ve fagosite edilir. Hücre duvarına etkileyen antibiyotiklerde gram negatif ve pozitif bakterilere karşı bazı değişiklikler vardır bu durum duvarlarının kapsadıkları çeşitli kimyasal bileşimlerle ilgilidir.

Hücre zarı oluşumlarındaki bir defekt sonucunda pürin, pirimidin ve nükleotidler gibi yaşam ve oluşum maddeleri dağılır sitoplazma proteinleri hücre dışına çıkar. Bu durum bakterinin patojen etkisinin engellenmesine veya tümüyle yok olmasına neden olur. Bazı bakterilerle bazı mantarların hücre zarları, hayvansal hücre zarlarından daha duyarlıdır ve çabuk denatüre olur. Bu tipte etki yapan antibiyotikler enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde uygulanabilirler.

Bakteri hücrelerinde ana yaşam maddesi olan protein sentezinin önlenmesi ile, etken patojenliğini kaybeder. Antibiyotik etki hücre duvarı ve sitoplazma ile ilgili değildir. Bu grupta bulunan antibiyotiklerin sayısı fazlacadır. Bazı antibiyotikler bakterinin ribozom birimlerini ve aminoasitlerin oluşumunu engelleyerek peptit zincirlerinin düzenini bozar, bakteriostatik (bakterini üremesini engelleyen)etki yapar. Bazı antibiyotikler de RNA oluşumunda ribozomları etkiler, makrolid gurubu ile ribozomlara katılması gereken gerçek aminoasitlerin yerini alarak bakterinin patojen kapsamlı yapımını engeller. Bazı antibiyotikler ise ribozomların doğal oluşmasın önleyerek RNA sentezinin değişik bir yapıda gelişmesiyle RNA sentezi aşamasındaki bakterinin patojenliğini kaybetmesine neden olur.

Nükleik asit yapımını etkileyen antibiyotikler DNA sentezini engeller. Örneğin bu grupta bulunan Antinomisin deoksiguanosinlere bağlanarak bakteri gelişim ve patojenliğine yararsız DNA’lar üretirler, ayrıca RNA sentezini de olumsuz yönden etkileyerek bakterilerin patojen niteliklerini giderirler.